Sakarya Nehri
Sakarya Nehri Kızılırmak ve Fırat nehirlerinden sonra Türkiye'nin üçüncü en uzun, Kuzeybatı Anadolu'nun ise en büyük akarsuyudur. Nehir, ismini Yunan Mitolojisi'ndeki nehir tanrısı Sangarius'dan almaktadır.
| Sakarya Nehri | |
|---|---|
 Sakarya nehrinin havzası | |
| Konum | |
| Ülke(ler) | Türkiye |
| Şehir(ler) | Eskişehir, Ankara, Bilecik, Sakarya |
| Genel bilgiler | |
| Drenaj sistemi | Sakarya Nehri |
| Aktığı yer | Karadeniz |
| Kaynak | 39°21′10″N 31°03′32″E / 39.35289°K 31.05879°D |
| Kaynak rakımı | 871 m (2.858 ft) |
| Ağız | 41°07′40″N 30°38′55″E / 41.1279°K 30.64873°D |
| Ağız rakımı | 0 m (0 ft) |
| İniş | 1,05 ‰ |
| Uzunluk | 824 km (512 mi) |
| Debi | 158.1 m³/sn |
| Sağ kolları | Ankara Çayı, Kirmir Çayı |
| Sol kolları | Porsuk Çayı, Çark Suyu |
| Akım yerleri | Sarıyar Barajı ve, Gökçekaya Barajı,Yenice Barajı |
Fiziki özellikleri
Uzunluğu 824 km olup, beslenme havzasının genişliği 58.160 km², havzaya yıllık düşen yağış miktarı 31.057 milyar m³'dür. Sakarya havzasına düşen ortalama yıllık yağış 524,7 mm/m², ortalama yıllık sıcaklık 14,5 C'dir. Sakarya havzası 58.160 km²'lik büyüklüğü ile Türkiye'nin %7,5'ini kapsarken, yılık taşıdığı 6,40 milyar m³ su ile toplam ülkesel akışın %3,4'ünü oluşturur. Havza alanı Türkiye arazisinin %7,46'sı büyüklüğündedir. Nehrin genişliği 60–150 m arasında değişir. Havzada tarım alanları %43,8, çayır ve mera alanı %19,6, orman ve fundalıklar %28,7, boş alan %2, yerleşme alanı %1,6, su kaplı alanlar %1,5 oranındadır.[1]
Sakarya Havzası
Sakarya Nehri havzasını Kızılırmak, Batı Karadeniz, Gediz, Konya kapalı havzası, Marmara, Akarçay ve Susurluk havzaları tarafından kuşatılmıştır.[2]
Sakarya nehri havzasında şu dokuz ilin toprakları bulunmaktadır: Sakarya, Bolu, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Bursa, Kütahya, Konya, Afyon. Sakarya nehrinin kolları: Porsuk Çayı, Ankara Çayı, Mudurnu Çayı, Koca Çay, Kirmir Çayı, Çark Suyu ve Darıçay Deresi'dir.
Nehrin bir kolu Afyon'un kuzeydoğusundaki Bayat Yaylası'ndan, diğeri Eskişehir Çifteler Sakaryabaşından doğar.
Önce İç Anadolu Bölgesi'ne doğru akar sonra Kızılırmak'ın tersine bir kıvrımla, kuzeye döner, Polatlı yakınlarında en büyük kollarından biri olan Porsuk Çayı'nı ve Ankara Çayı'nı alır. Geyve Boğazı'ndan geçer ve Karasu'dan akarak Karadeniz'e dökülür.
Barajlar
| Akarsu adı | Uzunluk (km) | Ortalama debi (m³/sn) |
|---|---|---|
| Sakarya Nehri | 720 | 158,1 |
| Seydi Çayı | 107 | 38,0 |
| Bardakçı Deresi | 42 | 0,1 |
| Gökpınar Deresi | 100 | 5,6 |
| Ilıca Deresi | 40 | 1,5 |
| Porsuk Çayı | 448 | 16,4 |
| Ankara Çayı | 140 | 11,9 |
| Kirmir Çayı | 160 | |
| Aladağ Çayı | 83 | 0,8 |
| Nallıdere | 31 | |
| Değirmendere | 17 | 02 |
| Çatak Çayı | 20 | 0,1 |
| Göynük Çayı | 60 | 6,1 |
| Göksu Çayı | 105 | 18,9 |
| Karasu Çayı | 65 | 1,4 |
| Mudurnu Çayı | 120 | 22,2 |
| Çark Suyu | 45 | 4,7 |
Sakarya Nehri'nin Aladağ ve Kirmir sularını aldığı yerde Türkiye'nin en büyük santrallerinden biri olan Sarıyar Hidroelektrik Santrali ile Gökçekaya Hidroelektrik Santralı ve Yenice Barajı kurulmuştur.
Sakarya Nehri yılda 5 milyar m³ su taşımaktadır. Akımın mevsimlere dağılımı şu şekildedir: %13 sonbahar, %30 kış, %44 İlkbahar, %13 yaz.[4]
Nehir üzerine Gökçekaya, Yenice ve Sarıyar barajları yapıldıktan sonra akım, taşkın ve aşındırma faaliyetlerinde değişmeler gözlemlenmiştir. Önceleri taşkınlarla çevresine zarar veren nehrin barajlardan sonra zararları azalmıştır. Aşağı Sakarya havzasında yıllık ortalama akımın barajların yapımıyla 195.7 m³/sn'den 158.1 m³/sn'ye (%19.2) düştüğü belirlenmiştir. Taşkın ihtimali nehrin orta kesimlerinde %45-51, aşağı kesimlerinde %31-37 azalmıştır. Barajlardan sonra nehrin maksimum debisi düşüp ortalama ve en az debileri artarak akım rejiminde düzenlenme görülmüştür. Nehrin taşıdığı askıda katı madde %40-65 oranında azalmıştır. Bunun sonucunda temiz suyun enerjisi artmış, yatağını derine ve yana doğru aşındırma gücü artmıştır.[5] Sakarya'nın debisinde kışın fazla düşme olmaması karların fazla etkili olmadığını gösterse de, ilkbaharda artışta karların etkisi vardır. Sakarya'nın rejimi karların ikincil derecede etkili olduğu yağmurlu (yağmurlu-karlı) rejimdir.[6]
Sakarya Nehri 4,6.106 t/yıl sediment taşımakta iken 1972 yılında yapılan Gökçekaya Barajı'ndan sonra bu miktar 3,8.106 t/yıl'a düşmüştür.
Sakarya denizaltı kanyonu
Sakarya Deltası'nın önünde, deniz tabanında eski bir kanyon bulunur. -50 M'den başlayan denizaltı kanyonu, -800 M'ye kadar 7 km uzunluğundadır. Denizaltı kanyonu Sakarya ağzı ve Küçükboğaz Gölü yakınlarında denizaltı deltasını kesen girinti oluşturur. Küçükboğaz Gölü'nün önündeki kanyon girintisi -50 m'den -800 m'ye kadar 10 km uzunluğundadır. -800 m derinlikten kuzeybatıya dönen kanyonlar, -1000/-1100 metreler arasında daha geniş bir kanyon ile -2000 m derinliğe ulaşırlar.[2]
Sakarya Nehri paleocoğrafyası
Sakarya Nehri'nin oluşumu/akış yönü ile ilgili değişik görüşler bulunur. Birinci görüş;[2] Kuzey Anadolu Fayının kestiği alanda oluşan graben çukurunun akışı Sapanca Gölü-İzmit körfezine çevirdiği teorisidir. Sakarya, Sapanca Gölü'nün Marmara Denizi'nden ayrılması ile kuzeye akarak Karadeniz'e ulaşmıştır. Bu akış doğrultusunda Adapazarı Ovasının bulunduğu graben çukuruna getirdiği sedimentleri doldurduğundan, gelişkin bir delta oluşturamamıştır. Oysa Karadeniz'e dökülen Kızılırmak ve Yeşilırmak Bafra Ovası ve Çarşamba Ovası ile önemli çıkıntı yapan deltalar oluşturmuştur.
Diğer bir görüş, ırmağın geç pliyosende oluştuğunu ve her zaman Karadeniz'e doğru aktığını iddia eder.
Son buzul devrinde Karadeniz günümüze göre 120 m aşağıdaydı, son 8 bin yıl yükselerek günümüz seviyesine ulaşmıştır. Türkiye deltalarının hepsi bu yeni deniz seviyesine göre son 5-6 bin yıl içinde oluşmuştur.
Önemli kollar
Galeri
 |  |  |
.jpg) |  |  |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Sakarya Nehri'nin Cifteler'deki kaynagi (video)10 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kervan ilerliyor (rusça)25 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.