Sun Yat-sen
Sun Yat-sen (孫逸仙, hao: 中山/中山, Chung-shan/Zhongshan; 12 Kasım 1866 - 12 Mart 1925), geçici ilk başkan olarak görev yapan Çinli bir devlet adamı, doktor ve siyaset filozofuydu.[1] Çin Cumhuriyeti ve Kuomintang'ın (Çin Milliyetçi Partisi) ilk lideridir. Çin Cumhuriyeti'nde "Ulusun Babası" ve Xinhai Devrimi sırasında Çing hanedanının devrilmesindeki önemli rolü nedeniyle Çin Halk Cumhuriyeti'nde "Devrimin Öncüsü" olarak anılır. Sun, hem Çin'de hem de Tayvan'da geniş saygı görmesiyle 20. yüzyıl Çinli liderleri arasında benzersizdir.
| Sun Yat-sen 孫逸仙 | |
|---|---|
 | |
| 1911 yılında Sun Yat-sen | |
| 1. Çin Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı | |
| Görev süresi 1 Ocak 1912 - 10 Mart 1912 | |
| Yerine geldiği | Puyi (Çin imparatoru) |
| Yerine gelen | Yuan Shikai |
| 1. Kuomintang Başkanı | |
| Görev süresi 10 Ekim 1919 - 12 Mart 1925 | |
| Yerine geldiği | Makam kuruldu. |
| Yerine gelen | Zhang Renjie |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Sun Deming (孫德明) 12 Kasım 1866 .svg){kind=small} Cuiheng, Guangdong, Çing Hanedanı |
| Ölüm | 12 Mart 1925 (58 yaşında) Pekin, Çin Cumhuriyeti |
| Defin yeri |  Sun Yat-sen Anıt Mezarı, Nanjing, Jiangsu |
| Partisi | Kuomintang |
| Evlilik(ler) | Lu Muzhen (e. 1885; b. 1915) Kaoru Otsuki (e. 1903; b. 1906) Soong Ching-ling (e. 1915–1925) |
| İlişkiler | Chen Cuifen (cariye) (1892-1925) Haru Asada (cariye) (1897-1902) |
| Çocuk(lar) | Sun Fo Sun Yan Sun Wan Fumiko Miyagawa |
| Bitirdiği okul | Hong Kong Üniversitesi (MD) Queen's College |
| Mesleği | Doktor ve politikacı |
| İmzası |  |
Sun, modern Çin'in en büyük liderlerinden biri olarak kabul edilir, ancak siyasi hayatı sürekli bir mücadele ve sık sık sürgündeydi. Devrimin 1911'deki başarısından sonra, yeni kurulan Çin Cumhuriyeti'nin Başkanlığından hızla istifa etti ve bakanlığı Yuan Shikai'a bıraktı. Kısa süre sonra kendi güvenliği için Japonya'ya sürgüne gittikten sonra Güney'de devrimci bir hükûmet kurmak için Çin'e geri döndü. 1923'te Komintern'in temsilcilerini Kuomintang'ı yeniden yapılandırmaları için Kanton'a davet etti ve aynı zamanda Çin Komünist Partisi ile kırılgan bir ittifak kurdu. Partisinin ülkeyi Kuzey Seferi'nde halefi Çan Kay-şek altında birleştirdiğini görecek kadar yaşamadı. 12 Mart 1925'te Pekin'de safra kesesi kanserinden öldü.[2]
Sun'ın ölümünden sonra geride bıraktığı başlıca mirası, Üç Halk İlkesi olarak bilinen politik felsefesidir: (1) Mínzú (Çince: 民族主義, Mínzú Zhǔyì) veya milliyetçilik (yabancı egemenliğinden bağımsız),[3] (2) Mínquán (Çince: 民權主義, Mínquán Zhǔyì) veya "halkın hakları" (bazen "demokrasi" olarak çevrilmiştir) ve (3) Mínshēng (Çince: 民生主義, Mínshēng Zhǔyì) veya insanların geçim kaynağı (bazen "cemaatçilik" veya "refah" olarak çevrilir).[4]
İlk yılları
Doğum ve İlk Yıllar
Sun Deming, 12 Kasım 1866'da Sun Dacheng ve Madame Yang'ın oğlu olarak Guangdong, Xiangshan ilçesi (şimdiki Zhongshan Şehri), Cuiheng köyünde dünyaya geldi.[1] Hakka[5][6] ve Kanton kökenli Sun'un babasının çok az arazisi vardı ve Macau'da terzi, kalfalık ve hamal olarak çalışmaktaydı.[7] İlköğretimi bitirdikten sonra, ağabeyi Sun Mei tarafından desteklenen mütevazı bir servet ile rahat bir yaşam sürdüğü Hawaii Krallığı'ndaki Honolulu'ya taşındı.[8][9][10][11] Hawaii'de orta öğretim gördü.[12]
Eğitimi
Sun, 10 yaşında okula gitmeye başladı ve okulda çocukluk arkadaşı Lu Haodong ile tanıştı. Sun, 1878'de 13 yaşına geldiğinde, birkaç yıl Çin'de eğitim gördükten sonra, abisi Sun Mei (孫 眉) ile Honolulu'da yaşamaya başladı. Sun Mei, Sun Yat-sen'in eğitimini finanse etti ve daha sonra Mançular'ın devrilmesine büyük katkıda bulunacaktı.
Honolulu'da kaldığı süre boyunca Sun Yat-sen, ʻIolani Okulu'na gitti ve burada İngilizce, İngiliz tarihi, matematik, bilim ve Hristiyanlık okudu. Başlangıçta İngilizce konuşamasa da, Sun Yat-sen dili çabucak öğrendi ve 1882'de mezun olmadan önce Kral David Kalākaua'dan akademik başarı ödülü aldı.[13] [19] Daha sonra bir dönem Oahu Koleji'nde (şimdi Punahou Okulu olarak bilinir) eğitimine devam etti.[14] 1883'te kardeşi Sun Yat-sen'in Hristiyanlığı benimsemeye başlamasından endişelenmeye başlayınca Çin'e eve gönderildi.
Sun, 1883'te 17 yaşında Çin'e döndüğünde, çocukluk arkadaşı Lu Haodong ile Cuiheng Köyü'ndeki bir tapınak olan Beijidian'da (北極 殿) tekrar buluştu. Tapınakta pek çok köylünün Beiji (kelimenin tam anlamıyla Kuzey Kutbu) İmparatoru-Tanrı'ya ibadet ettiğini gördüler ve köylülerin eski şifa yöntemlerinden medet ummalarından hoşnutsuz oldular. İbadet edilen heykeli kırdıktan sonra köylülerin gazabından kaçmak için Hong Kong'a kaçtılar.[15][16] 1883'te Hong Kong'dayken Diocesan Boys School'da eğitim gördükten sonra 1884'ten 1886'ya kadar The Government Central School'da eğitimine devam etti.[17]
1886'da Sun, Guangzhou Boji Hastanesinde Hristiyan misyoner John G. Kerr'in gözetiminde tıp eğitimi aldı. "Londra'da Kaçırıldı" adlı kitabına göre, 1887'de Sun, Hong Kong Çin Tıp Koleji'nin açılacağını duyduğu zaman hemen okulda okumaya karar verdi.[18] Nihayetinde, 1892'de oradan tıp doktoru olarak Hristiyan uygulama lisansını aldı. 12 öğrencilik sınıfından Sun, mezun olan iki kişiden biriydi.
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Sun Yat-sen ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Görseller
Sun Yat-sen, 1900
Paris, 1905
Guangzhou, 1924
