Zihya
Zihya (Ortaçağ Çerkesçesi: Адзыгъуэй; Adigece: Адыгэй; Yunanca: Ζιχία) veya Zuğustan (Osmanlıca: ظوغوستان), Orta Çağ'da Çerkesya için kullanılan isim.[1] Bu ülkenin halkına ise Zihler denmiştir. 15. yüzyıldan sonra haritalarda Zihya'nın yerine Çerkesya geçti.
Zihya Адзыгъуэй, Адыгэй | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| y. 1. yüzyıl-y. 15. yüzyılın sonu | |||||||||||||||||||||||||||||||
 Bayrak | |||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg) | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Çerkesçe, Ubıhça | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Resmî din | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Prenslik | ||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Tarih
Kronoloji
Hristiyan geleneğine göre, Hristiyanlık MS 55 yılında Havari Andreas'ın seyahatleri ve vaazlarıyla Zihya'ya geldi.[2][3] Havari Andreas'ın ziyaretiyle ilgili Hristiyan geleneğine göre, Abasgia (Abhazya) ile Kimmerya Boğazı (Kerç Boğazı) arasında yer alıyordu.[4]
2. yüzyıl Antik Yunan tarihçisi Flavius Arrianus, Zihlerden bahseder ve Zih kralının Stahemfak olduğunu belirtir.[5] 6. yüzyıl Bizans tarihçisi Prokopius, geçmişte Zihya halkının Roma İmparatoru tarafından atanan bir kralı olduğunu, ancak bağımsız hale geldiklerini kaydeder.[4][6] Rum Ortodoks Patrikhanesi'nin Notitiae Episcopatuum belgelerinde 7. yüzyıldan itibaren otosefal bir Zihya başpiskoposluğu kaydedilmektedir.[4]
9. yüzyılda Ebu İshak ve Muhammed Kindi isimli iki Arap dâî, Zihya'ya gelerek İslam'ı yaymaya çalıştı. Bunun sonucunda çok az da olsa bir grup Çerkes Müslüman oldu.[3][7] 10. yüzyıl Bizans imparatoru VII. Konstantin Porphyrogennetos'a göre Zihya, Tmutarakan'ın güneyindeydi ve Nikopsis adında bir şehri vardı.[8] Bu dönemde Bizans'ın Zihya ile ilişkileri Cherson sakinleri tarafından yürütülüyordu.[4]
12. yüzyılda Bizans İmparatoru I. Manuil "Zihya, Hazarya ve Gotya imparatoru" unvanını kullanmıştır ancak bu iddianın gerçeğe ne kadar uyduğu belirsizdir.[4] 12. yüzyılda Kafkasya'da ilk Katolik misyonerler ortaya çıktı. Katolik haçlılar tarafından Konstantinopolis'in Fethi ile Katolik inancının yayılması hızlandı. Katolik dinini Zih prensi Ferzakht benimsedi. Papa, 1333'te ona çabalarından dolayı teşekkür eden bir mektup gönderdi.[1][3] Katolik Kilisesi'nin misyonerlik faaliyeti sonucunda İtalyan kaynaklarında "Frenkkardaşi" olarak geçen bir Katolik Çerkes grubu ortaya çıktı.[9] Daha sonra Papa'nın emriyle Çerkesya'ya gönderilen Katolik misyonerler Müslüman oldu. Bu Misyonerler Çerkesya'da "Karden" olarak biliniyordu. Bu kelimenin Kardinal kelimesinden geldiği düşünülmektedir. 13. yüzyılda Zihya, Macar ve İtalyan gezginler tarafından ziyaret edilmiştir. Bu gezginler Matrica'yı (Tmutarakan) Zihya içinde bulmuşlardır.[4]
Moğol istilası
1220'de Cengiz Han, komutanları Subutay ve Jebe'yi "11 ülke ve halka" gitmeleri emrini verdi. Bunların içinde "Kıbçaut" (Kıpçak Türkleri), "Orosut" (Kiev Knezliği), "Serkesut" (Çerkesya), "Asut" (Alanya Krallığı), "Sessut" (Çeçenistan) vardı.[10] Ve böylece Moğol birliklerinin Kafkasya'da ilk ortaya çıkışı, 1220 ile 1222 yılları arasında keşif birliklerinin gelişiydi.[11][12] 1222'de Hankala Muharebesi (1222) gerçekleşti.[13][14][15][16] İlk başta Kuzey Kafkasya çoğunlukla işgal edildi, neredeyse tüm önemli yerleşim alanları yok edildi. Ancak daha sonra direniş dağlara çekildi ve Moğol istilacılara karşı bir karşı saldırı planlayarak kendilerini yeniden örgütlediler;[17] bir gerilla savaşı yürüttüler.[18][19]
Bilinen hükümdarlar
| İsim | Çerkesçe isim | Saltanat dönemi |
|---|---|---|
| Stachemfak[20] | ? | y. 2. yüzyıl |
| Daw[21][22] | Дау | y. 5. yüzyıl |
| Bakhsan[21][22] | Бахъсан | y. 6. yüzyıl |
| Lawristan[23][24][25] | Лауристэн | y. 8. yüzyıl |
| Weçe | УэкIэ | y. 9. yüzyıl |
| Hapaç[26] | ХьэпэкI | y. 10. yüzyıl |
| Rededey[27][28][29] | Рэдэдэй | y. 10. yüzyıl—1022 |
| Tuqar[30][31][32] | Тукъар | y. 1200ler—1237 |
| Tuqbaş[33] | Тукъбащ | 1237—1239 |
| Verzacht[34] | Фэрзахт | y. 1330lar |
| Berezok[24][35] | Бэрэзыкъу | y. 1300lerin sonu |
| İnal[36][37] | Хъурыфэлъей икъуэ Инал Нэху | 1427—1458 |
| Parabioko[24] | ? | y. 15. yüzyıl |
| Kadibeld[24] | ? | y. 1457 |
| Belzebuk[24][35] | Пэрсэбыкъу/Бэлзэбыкъу | ?—y. 1470ler |
| Petrezok[38][39] | Пэтэрзэкъо/Пэтэрэзыкъу | y. 1470ler—? |