Кижи погосты

Кижи погосты
	Кижи погосты
Нигезләнү датасы	1714
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Кижи[d]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Кижи (утрау)
Материал төре	үзагач
Входит в состав списка памятников культурного наследия	список объектов культурного наследия: Кижи[d]
Мирас статусы	Бөтендөнья мирасы һәм федераль әһәмияттәге Россия мәдәни мирас объекты[d]
Бөтендөнья мирасы исемлегенә кертелү критерие	(i)[d], (iv)[d] һәм (v)[d]
	Кижи погосты Викиҗыентыкта

Кижи погосты^[3]^[4]^[5] (кар. Kiži) — Онего күленең Кижи утравында урнашкан «Кижи» дәүләт тарихи—архитектура музее составындагы архитектура ансамбле. Россиядә ЮНЕСКО Бөтендөнья мирасы объекты.

Исеме

«Кижи» исеме, бер версия буенча, вепсча kiz (kidz) — «сулыклар төбендә үсә торган мүк»^[4], икенче версия буенча, kiši — «уеннар, бәйрәмнәр өчен урын» сүзеннән килеп чыга.^[5].

Икенче иҗеккәбасым белән атама киң таралган, ләкин чит илдә гадәттә беренче иҗеккә басым ясалып кулланыла.

Гомуми мәгълүмат

1945 елның 2 октябрендә Карел-Фин ССР Үзәк сайлау комиссиясе карары белән Кижи погосты территориясе дәүләт тыюлыгы дип игълан ителә.^[6]

1966 елның 1 гыйнварында Кижи погостының архитектура ансамбле базасында «Кижи» дәүләт тарихи-архитектура музеена нигез салына.

Риваятьләрнең берсе буенча, Преображение чиркәве балта остасы Нестор тарафыннан бер балта белән генә төзелгән. Балта остасы шундый ук мәһабәт корылманы берәү дә кабатлый алмасын өчен, балтасын күлгә ыргыта.

1990 елда Кижи погосты ЮНЕСКО Бөтендөнья мирасы исемлегенә керә, 1993 елда Россия Федерациясе Президенты Указы белән ачык һавадагы музейның архитектура җыелмасы Россия Федерациясе халыкларының аеруча кыйммәтле мәдәни мирас объектлары Дәүләт җыентыгына кертелә.

«Кижи» музей-тыюлыгы территориясендә урнашкан барлык гыйбадәтханәләр Спас-Кижи Патриарх йорты составына керә.

Тарихы

Спас православие мәхәлләсенең беренче язма чыганаклары — XVI гасыр Обонежская пятинасының язма китаплары. Спас Кижи погостының стольник А. Б. Бренчанинов һәм подьячий П. Курбатов төзегән» Олонецкий өязе авыллары һәм починкалары белән крестьян һәм бобыль ишегаллары исәпкә алу һәм баш тарту кенәгәсендә 1696 елда язылган^[7]:"...Спас погосты Кижи күлендә, Кижи утравында, ә погостта яңа, җылы Богородица Поковы хакына чиркәү төзелә. Шул ук чиркәүдә Николай Чудотворец исеменә чик төзелгән, чын Преображение чиркәве һәм Богородицаның элеккеге чиркәве узган 7202 елда яшеннән янган.…»

Моннан тыш, XVI гасырда Кижи мәхәлләсенә изге апостоллар Петр һәм Павелның Сандал күлендәге чиркәүләре, Бөек Губадагы Изге Илья чиркәве, Троица чиркәве һәм Клименецкий Изге Троицк монастыре могҗизалар тудыручы Никола чиркәве керә.

XVII гасырда Новгород сәүдәгәре Семен Гаврилов завод масштабында металлургия производствосын төзи башлаган. Бакыр рудасын табып, ул 1669 елда Кижи погосты-округында бакыр-эретү заводы төзи башлый. Аның башлангычын Дания тау заводчылары Бутенант һәм Марселис тормышка ашырган. 1696 елда аларның өч заводыинде була (икесе Шуньгада һәм берсе Кижта). XVII гасыр ахырына Кижи погост-округында тагын 2 яңа завод ачыла.

1775 елгы губерна реформасыннан соң, административ-территориаль берәмлекләр буларак, погостлар бетерелә. Кижи мәхәлләсе чикләре Түбән Новгород наместниклыгының Олонецк өлкәсе Петрозаводск өязенең Кижи волостенә кадәр кыскартылган. 1785 елга алынган мәгълүматларга караганда, Кижи мәхәлләсендә 2358 кеше булган.

1827 елга кадәр Кижи мәхәлләсе Архангельск епархиясе карамагында, ә 1827 елдан яңа төзелгән Олонецк епархиясе карамагында була.

1867 елда Россиянең Төньяк губерналары буйлап сәфәре барышында Олонецк губернасының Кижи утравында архитектура академигы Л.В. Даль булып китә.

1885 елда Киров посты зиратында әкиятче Трофим Рябинин җирләнә.

Кижи утравында Иван Билибин (1904 елда), Игорь Грабарь (1909 елда) һәм Михаил Красовский (1916 елда) булып китәләр.

1920 елда, Октябрь революциясеннән, Кижи погосты чиркәвеннән архитектура һәйкәлләре буларак дәүләт исәбенә куела, әмма дини йолаларны башкару дәвам ителә. 1920 елның 11 августындагы 1847 номерлы сакчылык таныклыгыннан Кижи постын дәүләт саклавына куела.

1926 елның августында реставратор, профессор Игорь Грабарь җитәкчелегендә комиссия һаваның төп гыйбадәтханәләрен тикшерә.

1937 елның көзендә Преображенский чиркәвендә һәм Богородица Покров чиркәвендә хезмәт итү тулысынча СССР ҮБК Президиумы каршындагы Мәдәният мәсьәләләре комиссиясе карары белән туктатыла. Рухани Алексей Степанович Петухов (1875-1937) 1933 елда Кижи мәхәлләсенә билгеләнгән, 1937 елның 24 октябрендә Карелия АССР НКВД НКВДның Заонежский районы бүлеге хезмәткәрләре тарафыннан кулга алына, «контрреволюцион повстанчылар төркеме» ндә катнашучы буларак гаепләнә һәм 1937 елның ноябрендә атып үтерелә.

Карело-Фин ССР оккупациясе чорында Бөек Ватан сугышы вакытында иконаларның бер өлеше погост храмнарыннан Финляндиягә озатыла. Соңрак иконалар СССРга кайтарыла.

1949-1966 елларда погост гыйбадәтханәләре реставрация эшләре алып барыла. 1966 елның гыйнварында погостның төп гыйбадәтханәләре базасында дәүләт тарих-архитектура һәм этнография музей-тыюлыгына нигез салына.

1993 елда янә Кижи православие мәхәлләсе төзелә, 1994 елның 20 августында Богородица Покров чиркәвендә Петрозаводск һәм Олонецкий Мануил епискобы илаһи литургия хезмәт итә.

2000 елның җәендә Кижи утравында һәм аның храмнарында Мәскәү һәм Бөтен Русь Патриархы Алексей II, 2010 елның җәендә Мәскәү һәм Бөтен Русь Патриархы Кирилл була.