Axillesning tovoni
Axilles tovoni[1] (yoki Axilles toʻpigʻi[2][3]) umumiy kuchga qaramay, zaif boʻlib yiqilishga olib kelishi mumkin. Mifologik kelib chiqishi jismoniy zaiflikni nazarda tutsa-da, halokatga olib kelishi mumkin boʻlgan boshqa atributlar, fazilatlardagi idiomatik iboralar keng tarqalgan.
Kelib chiqishi
Yunon mifologiyasida, Axillesni goʻdaklik chogʻida, halok boʻlishi bashorat qilingan. Uning oʻlimiga yoʻl qoʻymaslik uchun onasi Tetis Axillesga tengsiz kuch taqdim etishi kerak boʻlgan Stiks daryosiga olib borgan. Uning tanasini suvga botiradi, lekin uni tovonidan ushlab turgan joyi daryo suviga tegmasdan qoladi. Axilles koʻplab buyuk janglardan omon qolgan jangovar qahramon boʻlib ulgʻaygan.
Axillesning oʻlimi Gomerning „Iliada“ dostonida Gektor tomonidan bashorat qilingan boʻlsa-da, lekin u keyinchalik yunon va rim sheʼriyati va dramasida Troya urushi nomini bilan tasvirlangan[4]. Urushdagi afsonalarda Axilles[5][6][7] oʻqqa tutilgan va tovoniga tekgan oʻqdan (ehtimol zaharlangan boʻlishi mumkin) vafot etgani aytiladi[8]. Iliada Axillesning insoniy oʻlimi, xudolar va qahramonlar oʻrtasidagi keskin raqobatni taʼkidlash uchun afsonani maqsadli ravishda aytish mumkin[9].
Ifoda sifatida
"Ojizlik hududi, zaif nuqta" degan maʼnoni anglatuvchi ibora sifatida „Axilles tovoni“ning qoʻllanilishi faqat 1840-yilga toʻgʻri keladi, lekin 1810-yilda ham Samuel Teylor Kolerijning „Irlandiya, Britaniya Axillesining zaif tovoni“ iborasi qoʻllanilga (Oksford inglizcha lugʻati)[10].
Anatomiya
Axilles tendonining Axilles nomi bilan atalgan eng qadimgi yozma yozuvi 1693-yilda Gollandiyalik anatomist Filipp Verheyen tomonidan yozilgan. Oʻzining keng qoʻllaniladigan Corporis Humani Anatomia matnida u tendonning joylashishini tasvirlab berdi va odatda „Axilles shnuri“ deb nomlanishini aytgan[11][12].
Buzoqning gastroknemius, soleus va plantaris mushaklarining katta va koʻzga koʻringan tendoniga, tendo axilleus yoki Axilles tendoni deyilgan. Bu odatda Axillesning oʻlimiga sabab boʻlgan jarohatining joyi bilan bogʻliq. Tendonlar avaskulyardir, shuning uchun oʻq zaharlanmagan boʻlsa, bunday shikastlanish halokatli boʻlishi ehtimoldan yiroq emas[13].
Yana qarang
- Axilles — yunon mifologik qahramoni
- Axilles tendoni — Pastki oyoqning orqa qismidagi tendon
- Balder — Nors xudosi Norvegiya mifologiyasida
- Mahabharathadagi Duryodhana
- Shohnomadagi Esfandiyor
- Kriptonit — Supermendagi koʻrinishi bilan mashhur element
- Zigfrid — Nibelungenlieddagi german va skandinav mifologiyasidagi xayoliy qahramon
- Yagona nosozlik nuqtasi — Ishlamay qolishi butun tizimni buzadigan qism
- Choʻkkalab oʻtirish holati — tananing ogʻirligi oyoqlarda boʻlgan, lekin tizzalar va sonlar bukilgan holda dam olish holati.