Gippokrat (matematik)

Gippokrat (grekcha: Ἱπποκράτης ὁ Χῖος), xi oslik Gippokrat (mil. av. 5-asrning 2-yarmi) – yunon matematigi; geometriyadan birinchi izchil qoʻllanma muallifi. Bu qoʻllanma, chamasi, Yevklid, „Negizlar“ining dastlabki 4 kitobi mazmunini oʻz ichiga olgan. Doira kvadraturasi masalasini xal etish uchun u uchta oycha (qarang Gippokrat oychalari) kvadraturasi masalasini yechgan. G. bir masalani yechishni ikkinchi qulayroq masalani yechish bilan almashtirish usuli asoschisi hisoblanadi.

Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Gippokrat (maʼnolari).

Xios orolida Gippokrat matematik va astronom Xios Oenopidining shogirdi boʻlgan boʻlishi mumkin. Gippokratning matematik ishlarida, ehtimol, Pifagorning taʼsiri ham boʻlgan, Pifagor falsafasining markazi Xios va qoʻshni Samos orolida Gippokrat „para-pifagor“, falsafiy „sayohatdosh“ sifatida tasvirlangan^[1].

Matematika

Gippokratning asosiy yutugʻi shundaki, u birinchi boʻlib tizimli tashkil etilgan geometriya darsligini „Elementlar“ (Στοιχεῖα, Stoicheia), yaʼni asosiy teoremalar yoki matematik nazariyaning qurilish bloklari deb atagan. Shu paytdan boshlab butun qadimgi dunyo matematiklari, hech boʻlmaganda, prinsipial jihatdan, matematikaning ilmiy taraqqiyotini ragʻbatlantiradigan asosiy tushunchalar, usullar va teoremalarning umumiy doirasiga asoslanishi mumkin boʻlgan.

Gippokratdan keyingi asrda kamida toʻrtta boshqa matematiklar terminologiya va mantiqiy tuzilmani doimiy ravishda takomillashtirib, oʻzlarining elementlarini yozdilar. Shunday qilib, Gippokratning kashshof ishi koʻp asrlar davomida standart geometriya darsligi boʻlib qolishi kerak boʻlgan Evklid elementlariga (miloddan avvalgi 325 yil) poydevor qoʻydi. Gippokrat taklifdagi geometrik nuqtalar va raqamlarga, masalan, A, B va C nuqtalarida uchlari boʻlgan uchburchak uchun „ABC uchburchagi“ ga murojaat qilish uchun harflardan foydalanishni yaratgan deb ishoniladi.

Astronomiya

Astronomiya sohasida Gippokrat kometalar va Somon yo'li hodisalarini tushuntirishga harakat qildi. Uning gʻoyalari unchalik aniq aytilmagan, lekin u ikkalasini ham optik illyuziyalar deb oʻylagan boʻlishi mumkin, bu quyosh nurining quyosh yaqinidagi taxminiy sayyora va yulduzlar tomonidan chiqarilgan namlik bilan sinishi natijasidir. Gippokratning yorugʻlik nurlari koʻrinadigan narsada emas, balki bizning koʻzimizda paydo boʻladi deb oʻylaganligi uning gʻoyalariga nomaʼlum xususiyatni oshiradi.

Manbalar

Ivor Bulmer-Thomas, 'Hippocrates of Chios', in: Dictionary of Scientific Biography, Charles Coulston Gillispie, ed. (18 Volumes, New York 1970–1990) pp. 410–418.
[Axel Anthon] Björnbo, 'Hippokrates', in: Paulys Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft, G. Wissowa, ed. (51 Volumes; 1894–1980) Vol. 8 (1913) col. 1780–1801.

Adabiyotlar

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Tashqi havolalar

O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., „Gippokrat (matematik)“, MacTutor History of Mathematics archive, St Andrews universiteti.
The Quadrature of the Circle and Hippocrates' Lunes at Convergence
Mesolabe Compass and Square Roots - Numberphile video explaining Hippocrates' mesolabe compass

[1]

Search