Marganetsdan zaharlanish
Marganets bilan zaharlanish — odatda marganetsning nafas yoʻllari, ovqat hazm qilish tizimi yoki giyohvand moddalar aralashmasi sifatida tanaga surunkali tushishi bilan bogʻliq. Birinchi marta „marganizm“ 1837-yilda Jeyms Kuper tomonidan tasvirlangan. Miya marganetsning ortiqcha miqdoriga eng sezgir, shuning uchun dastlabki bosqichlarda sekin reaksiya, asabiylashish, kayfiyat oʻzgarishi va majburlashlar qayd etilgan. Marganetsning uzoq vaqt taʼsir qilishi parkinsonizmning rivojlanishiga olib keladi. Baʼzida zaharlanishni " Parkinson kasalligi "deb notoʻgʻri tashxis qilinadi.
| Marganetsdan zaharlanish | |
|---|---|
 |
Sabablari
Zaharlanish payvandchilarda uchraydi. Payvandlash uskunalari ishlab chiqaruvchilariga marganets bugʻlarining kontsentratsiyasi va xavfi haqida xabar bermaganliklari uchun koʻplab daʼvolar qoʻzgʻatildi. Baʼzi uy qurilishi preparatlari marganetsni oʻz ichiga oladi (ularni tayyorlash uchun kaliy permanganatdan foydalanish tufayli), ularning toʻplanishi oxir-oqibat mahalliy adabiyotda „marganets ensefalopatiyasi“ deb ataladigan narsaga olib keladi. Sobiq SSSR mamlakatlarida bu katinon va metkatinon, amfetamin va metamfetaminning keton analoglari boʻlib, ular fenilpropanolamin (katinon) va mos ravishda efedrin / psevdoefedrin (metkatinon) ni potass bilan oksidlanish orqali olinadi.[1] Gʻarbda bu rolni marganets karbonati yordamida kokaindan tayyorlangan Bazuka oʻynaydi.[2] Shuningdek, ifloslangan ichimlik suvi,[3] yoqilgʻi qoʻshimchasi MMT (metiltsiklopentadienil marganets trikarbonil),[4] dvigatelning ishlashi davomida qisman marganets fosfatlari va marganets sulfatiga aylanadi va atmosferaga kiradi[5][6][7] va pestitsid maneb va boshqalar[8].
Patologik mexanizmlar
Marganets jigar faoliyatiga xalaqit berishi mumkin, ammo tajribalar shuni koʻrsatadiki, toksiklik uda yuqori. Boshqa tomondan, marganetsning 95 % dan ortigʻi safro bilan chiqariladi va jigarning har qanday shikastlanishi qon plazmasida marganets kontsentratsiyasini oshirish orqali detoksifikatsiyani sekinlashtirishi mumkin[9].
Marganetsning neyrotoksikligi toʻliq oʻrganilmagan. Marganetsning temir,[10][11][12][13] rux,[14] alyuminiy,[10][14] va mis bilan oʻzaro taʼsirlashuvi haqida maʼlumotlar mavjud[14]. Bir qator ishlarga asoslanib, temir metabolizmining buzilishi asab tizimiga zarar etkazishning mumkin boʻlgan mexanizmi sifatida qaraladi[15]. Oksidlanishdan shikastlanish kelib chiqishi mumkin, bu taxmin kasallangan payvandchilarni oʻrganish bilan qisman tasdiqlangan[16].
Bir tadqiqot shuni koʻrsatadiki, marganetsdan zararlangan payvandchilarning kamroq bolalari bor[17]. Ehtimol, marganetsning uzoq muddatli toʻplanishi koʻpayish qobiliyatiga taʼsir qiladi. Hayvonlarni oʻrganishda marganetsning yuqori dozalarida uzoq muddatli taʼsir qilish naslda mayib-majruh tugʻilish nuqsonlariga olib keldi[18].
Davolash
Zaharlanishda davolash usulini tanlash hozirgi vaqtda levodopa va etilendiamintetraasetik kislota xelyatsiyasi bilan cheklangan. Ikkala holatda ham cheklangan va beqaror terapevtik taʼsir kuzatiladi. Levodopa, dofamin etishmovchiligini qoplagan holda, davolanishning boshida ekstrapiramidal simptomlarni yengillashtiradi,[19][20][21], ammo 2-3 yildan soʻng preparatga reaksiya pasayadi[22] va vaziyat yomonlashishda davom etishi mumkin. Hatto marganets taʼsir qilishini toʻxtatgandan keyin ham oʻn yilgacha[23].
Oldini olish
Zaharlanishni oldini olish uchun marganets bilan ishlashda xavfsizlik choralariga rioya qilish muhimdir. Shu bilan birga, chang hosil boʻlishini kamaytirish va shaxsiy gigiena qoidalariga qatʼiy rioya qilish, respiratorlardan foydalanish, ish tugagandan soʻng dush olish kerak. Shuningdek, ish kiyimlarini tez-tez yuvish va muntazam ravishda tibbiy koʻrikdan oʻtish kerak. Marganets tuzlari bilan zaharlanish juda xavfli holat boʻlib, jiddiy patologiyalarning rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Bunga yoʻl qoʻymaslik uchun ushbu metall bilan ishlashda xavfsizlik qoidalariga rioya qilish yordam beradi[24].