Olam xronologiyasi
Olam xronologiyasi — bu Katta Portlash nazariyasiga ko`ra olamni qanday tuzulishi haqida tarixi va kelajagidir. Bu nazariya tasviri Olamning Planck davridan boʻshlab rivojlanishidan va hozirgi vaqtda qandayligini tasvirlaydi, hozirdaeng ommalashgan modellardan biridir. Olamning model nazariyasi Katta Portlashdeb ommalashgan. 2015-yilda rivojlanish 13.799 ± 0.021 milliard yil oldin boshlangani haqida qabul qilndi[1]. Olamning rivojlanishini 3-davriga boʻlish maqul.
| Vaqt | Davr | Voqea | Hozirgi kundan oʻtgan vaqt |
|---|---|---|---|
| 0 | Кosmologik singularligi | Katta portlash[2]. | 13,7 mlrd |
| 0 — 10−43 с | Planck davri | Boʻlaklarni paydo boʻlishi[2]. | 13,7 mlrd |
| 10−43 — 10−35 с[3] | Buyuk birlashish davri | Gravitatsiyaning elektrokuchsiz va kuchlilar oʻzaro tasiridan ajranilishi. Ehtimol Magnit monopolining yaralishi. Buyuk birlashuv emirilishi. | 13,7 mlrd |
| 10−35 — 10−32 | Inflatsiya davri | Olam oʻzining eksponensional tarizda radiusini koʻp tartibda oshiradi. Kvant fluktuatsiyasi dastlabki tuzulishi kengayip ketadi, bu Olamning yirik masshtabli tuzulishiga olib keladi.[4]. Takroriy isish. | 13,7 mlrd |
| 10−32 — 10−12 с[3] | Elektrokuchsiz davri | Olam Kvark-Gluon plazmasi, leptonlar va foton, W va Z bozonlari, Higgs bozoni bilan toʻlib ketgan. Supersimmetriyaning buzulishi. | 13,7 mlrd |
| 10−12 — 10−6 с[3] | Kvark davri | Kuchsiz quvvatni simmetriyasi buzulishi, hamma toʻrt mustahkam oʻzaro tasirlarning ayrim holda mavjud boʻlishi. Kvarklar hali adronlarga birlashmagan. Olam Kvark-Gluon plazmasi, leptonlar va fotonlar bilan toʻlgan. | 13,7 mlrd |
| 10−6 — 100 с[3] | Adron davri | Adronizasiya. barion-antibarion juftlar Annigilyasiyasi. CP-buzulishi tufayli kam barionlar qoladi va antibarionlar koʻpayadi (около 1:109). | 13,7 mlrd |
| 100 sekund[3] — 3 daqiqa | Lepron davri | Lepton-anrilepton juftlar Annigilyasiyasi. Neytronlarning qismi buzulishi. Neytrino moddasi shaffof boʻladi. | 13,7 mlrd |
| 3 daqiqa — 380 000 yil | Proton davri | Geliyning nukliosintezi, deyteriya, litiy-7 kuzatilishi (20 daqiqa). Modda issiqlikdan baland turishni boshlaydi (70 000 yil), bu olamning kegayish oʻzgarishlariga olib keladi. Davrning oxirida (380 000 yil) vodorod qayta tiklanishni boshlaydi va fotonlar uchun issiqlik tarqalishidan Olam shaffof boʻlib ketadi. | 13,7 mlrd |
| 380 000—550 mln yil[5] | Qorongʻu davri | Olam vodorod va geliy, relikt tarqalishi, atom vodorodning 21 sm toʻlqin tarqalishi bilan toʻlgan. Yulduzlar, Kvazarlar va boshqa yorqin manbaylar yoʻqdir. | 13,15 mlrd[5] |
| 550 mln[5] — 800 mln yil[6] | Reionizatsiya | Birinchi yulduzlar, kvazarlar, galaktikalar paydo boʻlishi. Yulduzlar va kvazarlar vodorod yorigʻligi reionizatsiyasi. | 12,7 мlrd |
| 800 mln yil[6] — 8,9 mlrd yil | Moddalar davri | Yulduzlar bulutini paydo boʻlishi, bu Quyosh sistemasini paydo boʻlishiga opkeldi. | 4,8 mlrd |
| 8,9 mlrd yil — 9,1 mlrd yil | Quyosh sistemasida Yer va boshqa sayorallarning paydo boʻlishi, jinslarning qotishi. | 4,6 mlrd |
Katta portlashning grafik silsilasi
Katta portlash nazariyasiga binoan vaqt boshlanishidan Qorongʻu davrigacha voqealar xronologiyasini koʻrsatadi.
Bu yerda logarfmik shkala ishlatilib, unda soniya oʻrniga 
