Peru — Yaponiya munosabatlari
Peru — Yaponiya munosabatlari Peru va Yaponiya oʻrtasidagi ikki tomonlama diplomatik munosabatlardir.
Mamlakatni taqqoslash
 Gretsiya |  Yaponiya | |
|---|---|---|
| Bayroq |  |  |
| Gerb |  |  |
| Aholisi | 32,275,736 million (2022) | 127,11 million (2015)[1] |
| Hududi | 1,285,216 km² | 377 972 km²[2] |
| Poytaxti | Lima | Tokio |
| Hukumat | Unitar prezidentlik respublikasi | (demokratik) parlament tizimi |
| Rasmiy tili | Ispan tili | Yapon tili |
| Inson taraqqiyoti indeksi | 0,740 | 0,903 |
| YaIM (nominal) | 240.346 milliard dollar (2022) | 4.301 trillion AQSh dollari (2022)[3] |
| Soʻrovda qatnashgan mamlakatlar | ijobiy | salbiy | neytral | farq |
|---|---|---|---|---|
 Xitoy | 22% | 75% | 3 | -53 |
 Ispaniya | 39% | 36% | 25 | 3 |
 Turkiya | 50% | 32% | 18 | 18 |
 Pokiston | 38% | 20% | 42 | 18 |
 Hindiston | 45% | 17% | 38 | 28 |
 Rossiya | 45% | 16% | 39 | 29 |
| Peru | 56% | 25% | 19 | 31 |
 Nigeriya | 57% | 24% | 19 | 33 |
 Buyuk Britaniya | 65% | 30% | 5 | 35 |
 Meksika | 59% | 23% | 18 | 36 |
 Keniya | 58% | 22% | 20 | 36 |
 Germaniya | 50% | 13% | 37 | 37 |
 Indoneziya | 57% | 17% | 26 | 40 |
 AQSh | 65% | 23% | 12 | 42 |
 Yunoniston | 52% | 9% | 39 | 43 |
 Fransiya | 74% | 21% | 5 | 53 |
 Braziliya | 70% | 15% | 15 | 55 |
 Avstraliya | 78% | 17% | 5 | 61 |
 Kanada | 77% | 12% | 11 | 65 |
Tarixi
Ilk aloqalar
Yaponiya va Peru oʻrtasidagi birinchi aloqalar Meksika va Filippindan Manila savdo kemalarida Yaponiya va Peruga tovarlarni olib yurgan ispan savdogarlari va ispan missionerlari orqali amalga oshirilgan. Manilada ispanlar yaponlardan tovarlar sotib olib, bu mahsulotlarni Lotin Amerikasiga olib ketishgan. 1821-yilda Peru Ispaniyadan mustaqilligini eʼlon qildi. 1868-yil oktyabr oyida Yaponiyada Meydzi davri boshlandi, bu koʻplab mamlakatlar bilan diplomatik munosabatlar oʻrnatilishiga olib keldi. Rasmiy diplomatik munosabatlar oʻrnatilishidan oldin, 1872-yil iyun oyida Yaponiya va Peru oʻrtasida diplomatik hodisa roʻy bergan, Peruning „Mariya Luz“ kemasi Makaodan Kallaoga suzib ketardi, chunki 232 nafar xitoylik ishchi Peru plantatsiyalariga yetkazilishi kerak edi. Mariya Luz Peruga ketayotganda kuchli boʻronga duchor boʻlib, Yaponiyaning Yokogama shahriga borib qoladi. Yokogama portida xitoylik ishchi qirgʻoqqa sakrab, kemadan qochishga muvaffaq boʻlgan. Sohilda bir xitoylik yaponiyaliklarga oʻzlarining ahvoli yomonligidan shikoyat qiladi va kemadagi oʻz askarlarini qutqarishni soʻradi. Ikkinchi xitoylik ishchi Peru kemasidan qochib ketganidan soʻng, yapon rasmiylari Mariya Luz kemasiga chiqib, xitoyliklar gʻayriinsoniy sharoitlarda saqlanayotganini aniqladilar. Maʼlum boʻlishicha, koʻplab xitoyliklar oʻgʻirlab ketilgan va ularning koʻpchiligi sayohat bahonasi bilan qayerga ketayotganini bilmagan. Yokogama sudi kema kapitani Rikardo Errera Xitoy fuqarolarini ozod qilish toʻgʻrisida qaror chiqardi[5]. 1873-yilda Yaponiya va Peru oʻrtasida Doʻstlik va navigatsiya shartnomasini imzolash orqali rasmiy ravishda diplomatik munosabatlar oʻrnatildi[6].
1899-yilda Sakuramaru kemasida Peruga 790 nafar yaponiyalik muhojir yetib kelgan, ularni aksariyatining maqsadi plantatsiyalarda ishlash edi[6][7]. 1936-yilga kelib Peruga 23 ming yapon muhojiri yetib kelgan. Ikkinchi jahon urushi paytida peruliklar Limadagi 600 dan ortiq yapon uylari va korxonalarini talon-toroj qilishgan va yoqib yuborishgan, 10 kishi halok boʻlgan va oʻnlab yapon fuqarolari yaralangan. 1942-yil yanvarda Peru Pearl-Harborga qilingan hujumga javoban Yaponiya bilan diplomatik aloqalarini uzdi. Koʻp oʻtmay, Peru 1700 dan ortiq yapon peruliklarni Amerika Qoʻshma Shtatlariga deportatsiya qildi va u yerda mamlakat xavfsizligini taʼminlash uchun internirlash lagerlariga joylashtirildi. Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin Peru Respublikasi Yaponiya bilan diplomatik munosabatlarni tikladi va 1959-yilda Yaponiya Bosh vaziri Nobusuke Kishi Peruga rasmiy tashrif bilan keldi. 1961-yilda Peru Prezidenti Manuel Prado y Ugarteche Yaponiyaga rasmiy tashrif bilan kelgan birinchi Peru davlat rahbari boʻldi[7][8].
Alberto Fuximori prezidentligi
1990-yil iyul oyida Alberto Fuximori Yaponiyaga sayohat qilgan ajdodlari yapon boʻlgan birinchi Preu davlat rahbari edi. Alberto Fuximori mamlakat prezidenti etib saylanganidan keyingi oylarda Peruning ikkita asosiy partizan guruhlari: Sendero Luminoso va Tupak Amaru inqilobiy harakati tomonidan bir nechta yapon-peruliklar hujumga uchragan, oʻgʻirlangan yoki oʻldirilgan. 1992-yilda Prezident Alberto Fuximori Yaponiyaga rasmiy tashrif bilan keldi[9][10].
1996-yil 17-dekabrda Tupak Amaru inqilobiy harakatining 14 nafar isyonchisi Yaponiyaning Limadagi elchixonasiga bostirib kirib, elchixona xodimlari Yaponiya imperatori Akihitoning 63 yoshini nishonlayotgan vaqtda 400 dan ortiq diplomatik, hukumat va harbiy amaldorlarni garovga oldi. Qoʻzgʻolonchilar prezident Alberto Fuximori ham bu kechada qatnashadi, deb ishonishgan[11]. Jinoyatchilar prezidentning elchixonada emasligini bilib, Peru qamoqxonalarida saqlanayotgan 300 nafar isyonchini ozod qilishni talab qilishgan[12]. Asirlarni garovga olish 1997-yil 22-aprelgacha davom etdi, Peru qurolli kuchlari elchixona ichidagi jangda barcha 14 jangarini oʻldirdi. Otishma chogʻida garovga olinganlardan biri, Peru Oliy sudi sudyasi va Peruning ikki harbiysi halok boʻlgan. Yaponiya Bosh vaziri Ryutaro Hashimoto Peru hukumatiga garovga olinganlarni muvaffaqiyatli qutqargani uchun minnatdorchilik bildirgan[13].
2000-yil noyabr oyida Prezident Alberto Fuximori Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorlik tashkiloti sammitida ishtirok etish uchun Bruneyga keldi. Sammitdan soʻng Yaponiyaga uchib ketdi va u yerda Perudagi korrupsiya mojarosi tufayli prezidentlikdan isteʼfoga chiqqani haqidagi faksni oldi. Yaponiyada Alberto Fuximori kelib chiqishi tufayli Yaponiya fuqaroligini oldi. Prezident Alexandro Toledo boshchiligidagi Peru hukumati Yaponiyaga Alberto Fuximorini 20 jinoiy javobgarlikka tortayotgani sababli ekstraditsiya qilish iltimosi bilan murojaat qildi. Biroq Yaponiya hukumati oʻz fuqarolaridan birini ekstraditsiya qilishdan bosh tortdi, bu esa Peru-Yaponiya munosabatlariga putur yetkazdi. 2006-yilda Alberto Fuximori Yaponiyani tark etib, Meksikaga, keyin esa Chiliga uchib ketdi va Chilida hibsga olindi. Fuximori yana prezidentlikka nomzod boʻlish uchun Peruga qaytishga harakat qildi[14].
Oʻtgan yillar
1990-yillarda Yaponiya immigratsiya qonunlariga oʻzgartirishlar kiritdi va xorijda tugʻilgan yapon millatiga mansub odamlarni vataniga qaytarishga ruxsat berdi. Bu odamlarga Yaponiyaga qaytib, oʻsha davlatda doimiy yashash huquqiga ega boʻlish imkoniyati berildi. Taxminan 60 000 yapon Peruni tark etib, Yaponiyaga qaytib kelishdi[15]. 2013-yilda Yaponiya va Peru diplomatik munosabatlar oʻrnatilganiga 140 yil toʻldi[16].
Xalqaro tashkilotlarda hamkorlik
Peru — Yaponiya bir qator xalqaro tashkilotlarga aʼzodir, jumladan:
|
.svg)
.png)
Eskalatsiya 2019
2019-yil 1-iyulda Tokio Koreya uchun strategik materiallarga (yarim oʻtkazgich sanoati uchun materiallar) eksport cheklovlarini joriy etdi, bu Koreya Oliy sudining yapon kompaniyalarini koreyalik ishchilarning avlodlariga tovon toʻlash majburiyatini yuklash haqidagi qarori bilan bogʻliq. 1910—1945-yillarda Koreya yarim orol Yaponiya tomonidan bosib olingan yillarda konsern zavodlarida ishlash uchun majburan safarbar qilingan. Vaziyat Janubiy Koreya-Yaponiya munosabatlarining butun ahvolini murakkablashishiga olib keldi, tomonlar bir-biriga va sof siyosiy masalalarda ayblovlar qoʻyishdi; Koreya yapon mahsulotlarini boykot qilish kampaniyasini boshladi[17]. 12-avgustda Janubiy Koreya Yaponiyani oʻz mahsulotlari importini tezlashtirish huquqiga ega davlatlar roʻyxatidan chiqarib tashladi (Seul buni avgust oyi boshida, Tokio shunga oʻxshash sanksiyalarni qoʻyganida amalga oshirishga vaʼda bergan, biroq qasos deb hisoblanmaslikni soʻragan edi). Sentabrdan boshlab Janubiy Koreya bilan ishlayotgan yapon kompaniyalari barcha protseduralar tugashini 5 kun emas, balki 15 kun kutishlari kerak[18].
Koreya Respublikasi Milliy xavfsizlik kengashi Doimiy qoʻmitasi 2021-yil 11-fevral bir ovozdan mamlakatning Yaponiyaga nisbatan tashqi siyosatini davom ettirishga qaror qildi, bu ikki davlat oʻrtasidagi keskinlik darajasini pasaytirishga yordam beradi.
Savdo aloqalari
2013-yilda Yaponiya va Peru oʻrtasidagi savdo aylanmasi 3,5 milliard AQSH dollarini tashkil etgan[19]. Peruning Yaponiyaga eksporti: mis, baliq uni, kumush va rux. Yaponiyaning Peruga eksporti: avtomobillar, avtomobil qismlari, shinalar va poʻlat. 2013-yilda Yaponiyaning Peruga kiritgan toʻgʻridan-toʻgʻri sarmoyasi 238 million AQSh dollarini tashkil etdi. Peruda bir qancha taniqli yapon kompaniyalari faoliyat yuritadi: Daiso, Honda, Sony, Toshiba va Toyota. 2010-yilda Yaponiya va Peru oʻrtasida Iqtisodiy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim imzolandi[20]. Ikkala davlat ham Trans-Tinch okeani hamkorligining aʼzolaridir.
Yuqori darajadagi tashriflar
.jpg)
Yaponiyadan Peruga yuqori darajadagi tashriflar
- Shahzoda Mikasa (1958)
- Bosh vazir Nobusuke Kishi (1959)
- Valiahd shahzoda Akihito (1963, 1967)
- Bosh vazir Zenko Suzuki (1982)
- Bosh vazir Ryutaro Hashimoto (1996, 1997)
- Bosh vazir Taro Asō (2008)
- Shahzoda Hitachi (2009)
- Shahzoda Akishino (2014)
- Bosh vazir Shinzo Abe (2016)
Perudan Yaponiyaga yuqori darajadagi tashriflar
- Prezident Manuel Prado Ugarteche (1961)
- Prezident Alberto Fuximori (1992, 1995)
- Prezident Alan Garsiya (2008, 2009, 2010)
- Prezident Ollanta Humala (2012)
Doimiy diplomatik vakolatxonalar
- Yaponiyaning Lima shahrida elchixonasi bor[21].
- Peruning Tokioda elchixonasi, Tokio va Nagoyada bosh konsulliklari bor[22].
Yaponiyaning Limadagi elchixonasi
Peruning Tokiodagi elchixonasi
Peruning Tokiodagi Bosh konsulligi
Peruning Nagoyadagi Bosh konsulligi
