Saxalin osmonida Boeing 747 halokati 1983-yil 1-sentabrda, payshanbaga oʻtar kechasi sodir boʻlgan va aviatsiya tarixida 15-oʻrinni egallagan dunyodagi eng yirik aviatsiya halokatidir. Korean Air Lines (KAL) aviakompaniyasining Boeing 747-230B havo layneri Nyu-York — Ankorij — Seul yoʻnalishi boʻyicha KE007 (chaqiriq belgisi — KAL 007) rejalashtirilgan qitʼalararo reysni amalga oshirgan. Hamda uning Seulga parvozi Tinch okeanining neytral suvlari orqali oʻtishi kerak edi, ammo nomaʼlum sababga koʻra samolyot belgilangan yoʻnalishdan oʻngga ogʻib ketadi. Bir muncha vaqt oʻtgach, layner gʻarbga shunchalik yoʻnalishini oʻzgartirganki, natijada u SSSRning yopiq havo hududiga kirib qolgan, shundan soʻng u Kamchatka (bir qator harbiy ob’ektlardan oʻtib) va keyin Saxalin oroli ustidan uchib oʻtgan, u yerda tutib olingan. Hamda u oʻsha yerda urib tushirilgan. SSSR Harbiy-havo kuchlarining Su-15TM qiruvchi samolyoti tomonidan Saxalindan 37 kilometr janubi-gʻarbda Laperuz boʻgʻoziga qulagan. Halokat natijasida bortdagi 269 kishining barchasi — 246 yoʻlovchi va 23 ekipaj aʼzolari halok boʻlgan.
Halokat sodir boʻlgan paytda havo layneri 500 kilometrdan ortiqroq yo‘nalishdan chetga chiqqanligi koʻrsatilgan. Xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti (ICAO) tomonidan olib borilgan tergovga koʻra, 007-reysning burilishiga eng koʻp sabab uchuvchilarning avtopilotni toʻgʻri sozlamaganligi va joriy pozitsiyani yangilash uchun tegishli tekshiruvlarni oʻtkazmaganligi deb qayd etilgan.
Ushbu falokat oʻsha paytdagi SSSR va AQSh oʻrtasidagi allaqachon murakkablashgan munosabatlarning yanada jiddiy tusga kirishiga va vaziyaning yomonlashishiga olib kelgan.
Halokat sabablarini oʻrganishning dastlabki bosqichlarida maʼlumotlar va ashyoviy dalillarning yetishmasligi halokatning muqobil versiyalarini keltirib chiqargan. Ammo SSSR (keyinchalik Rossiya) tomonidan reys KE007 registratorining chiqarilishi ICAOning asl versiyasini tasdiqlab bergan[1].
1982-yil bahorida AQSh harbiy-dengiz kuchlarining ikkita samolyot tashuvchi guruhi Kamchatkani aylanib chiqqan hamda Kamchatka qirgʻoqlarida Sovet raketa suv osti kemalarining bazalari joylashgan Oxota dengiziga kirib borishgan.
1982-yil noyabr oyida SSSR Davlat chegarasi toʻgʻrisida qonun qabul qilingan hamda, qonunchilik darajasida, Havo mudofaasi kuchlarining SSSR havo hududini buzishni toʻxtatish huquqi va majburiyatini belgilab berishni nazarda tutgan[2]. Huquqbuzarlikni tugatish yoki huquqbuzarlarni ushlash boshqa usullar bilan amalga oshirilishi mumkin bo‘lmagan hollarda, shu jumladan qurol va harbiy texnikani qo‘llash" mazkur qonunning 36-moddasida belgilangan.
1983-yil mart oyining oxirida AQSh harbiy-dengiz kuchlarining uchta samolyot tashuvchisi Aleut orollari suvlariga kirgan va u yerda uch hafta davomida mashgʻulotlar oʻtkazgan.
1983-yil 4-aprelda Kichik Kuril tizmasi hududida 6 ta A-7 hujumchi samolyoti SSSR havo boʻshligʻiga 2 dan 30 kilometrgacha chuqurlikdan kirib borishgan hamda Zelyoni oroli hududida yerdagi shartli nishonlarga hujum qilish uchun bir necha marotaba bombardimon qilishgan[3]. Hodisani oʻrganish natijalariga koʻra, SSSR Mudofaa vaziri Dmitriy Ustinovning buyrugʻi bilan Kuril orollari va Saxalinda joylashgan MiG-21 va MiG-23 qiruvchilarini mumkin boʻlgan provokatsiyalarning oldini olish maqsadida yangi MiG-31 bilan almashtirish boʻyicha shoshilinch choralar koʻrilgan[4].
Boeing 747-230B (roʻyxatga olish raqami HL7442, seriya raqami 20559, seriya raqami 186) 1972-yilda chiqarilgan (birinchi parvoz 17-martda amalga oshirilgan). Oʻsha yilning 31-martida D-ABYH dum raqami bilan Condor Flugdienst aviakompaniyasiga topshirilgan. 1979-yil 3-fevralda u Korean Air Lines (KAL) tomonidan sotib olingan va undan HL7442 quyruq raqamini olgan. Toʻrtta Pratt & Whitney JT9D-7A bypass turbofan dvigatellari bilan jihozlangan. Halokat sodir boʻlgan kuni 11 yoshli avialayner 9237 ta parvoz va qoʻnish siklini bajargan va 38718 soat parvoz qilgan edi[5][6].
Samolyot komandiri (SK) — 45 yoshli Jung Byunin (inglizcha: Chun Byung-In, koreyscha: 전병인). Juda tajribali uchuvchi boʻlib, Koreya Respublikasi Harbiy havo kuchlarida xizmat qilgan. Korean Air Linesda 11 yil ishlagan (1972-yildan). U NAMC YS-11 va Boeing 707 samolyotlarida parvoz qilgan . U 1981-yilning fevralidan beri Boeing 747 komandiri (bundan oldin u ikkinchi uchuvchi sifatida uchgan). U 10627 soat parvoz qilgan, shundan 6619 tasi Boeing 747 da boʻlgan[8].
Ikkinchi uchuvchi 47 yoshli Song Dong Xvi (inglizcha: Son Dong-Hui, koreyscha: 손 동휘janoba). Tajribali uchuvchi, shuningdek samolyot komandiri kabi Koreya Respublikasi Harbiy-havo kuchlarida xizmat qilgan. Korean Air Linesda 4 yil ishlagan (1979-yildan). 1979-yil 10-noyabrdan Boeing 747 ikkinchi uchuvchisi boʻlgan. U 8917 soat parvoz qilgan, shundan 3441 soati Boeing 747 da amalga oshirilgan.
Bort muhandisi 32 yoshli Kim Eui-dong (inglizcha: Kim Eui-Dong, koreyscha: 김의동gaeidou). Korean Air Linesda 5 yil ishlagan (1978-yildan). U Boeing 707 samolyotida uchgan. 1980-yil 20-noyabrdan beri Boeing 747 bort muhandisi boʻlib faoliyat koʻrsatgan. Kim Eui-Dong 4013 soat mobaynida parvoz qilgan, shundan 2614 tasi Boeing 747 hissasiga toʻgʻri kelgan.
Samolyot salonida 20 ta styuardessa xizmat qilgan[* 1]:
KE007 reysining rejalashtirilgan va amaldagi yoʻnalishlari
Yo‘lovchilar orasida Korean Air Lines aviakompaniyasining 6 nafar ekipaj aʼzosi bo‘lgan.
Samolyot bortida jami 269 kishi — 23 nafar ekipaj aʼzosi va 246 nafar yoʻlovchi boʻlgan.
Boeing 747-230B HL7442 bortida Nyu-York-Seul yoʻnalishi boʻyicha KE007 rejalashtirilgan reysni Ankorijda oraliq toʻxtash bilan amalga oshirgan. 31-avgust kuni u Nyu-Yorkdan havoga koʻtarilgan, soʻngra yonilgʻi quyish uchun Ankorijga qoʻngan. 1-sentabr kuni GMT bilan soat 13:00da (mahalliy vaqt bilan 03:00) layner Ankorijdan havoga ko‘tarilib, bortida 23 nafar ekipaj aʼzosi va 246 nafar yo‘lovchi bilan Seulga yo‘l olgan.
007 reysi Kamchatkadan sharqda Tinch okeani ustidan SSSR hududini, keyin esa Yaponiya ustidan oʻtishi kerak boʻlgan.
AQSh Harbiy-havo kuchlarining Boeing RC-135 samolyotini KE007 reysi bilan adashtirib yuborishdi
Madaniy jihatlari
Saxalindagi fojia haqida koʻplab hujjatli filmlar suratga olindi (masalan, „Reys 007. Yoʻlovchilarni razvedka qilish“). 007-reys halokati Kanadaning „Havo halokatini tekshirish“ hujjatli teleserialining 9-faslida „Nishon vayron qilingan“ serialida tasvirlangan. Shuningdek, bu haqda I. A. Muromovning „100 velikix aviakatastrof“ kitobida Koreyaning Boeing 747 samolyoti Saxalin uzra urib tushirilgani tilga olingan. 007-reysning halokati Vladimir Menshovning „Zavisit bogov“ filmi syujetida burilish nuqtasiga aylangan. 007-reys halokati haqidagi qarama-qarshi faktlarni saralashga urinish „Tarix sirlari“ („Koreya samolyotining fojiasi“ seriyasi (KAL-007 reysi)) hujjatli filmida tasvirlangan. 1983-yil qishda rok musiqachisi Gari Mur 007-reysga bagʻishlangan „Murder in the Skies“ qoʻshigʻi bilan „Victims of the Future“ albomini chiqargan. „Phantom Doctrine“ kompyuter oʻyinida 007-reysning halokati syujet nuqtalaridan biridir. Germaniya teleserialida Germaniya-83 (nemischa: Deutschland-83) AQSh prezidenti Ronald Reyganning 007-reys halokati bilan bog‘liq nutqidan parcha ko‘rsatilgan. 007-reys ham butun insoniyat uchun teleserialining 2-mavsumining 7-qismida eslatib oʻtilgan.
Manbalar
Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "*", but no corresponding <references group="*"/> tag was found
