Semizlik kasalligi

Semizlik
	; Semirib ketish darajalari: normal, ozib ketgan tana vazni va semirib ketgan odamlarning siluetlari.
KXK-10	E66
KXK-9	278
DiseasesDB	[1]
MedlinePlus	003101
eMedicine	med/

Semizlik (lotin. Adipositas—semirib ketish va obesitas—toʻliqlik, semizlik, oʻgʻitlash) —sogʻliq uchun zararli boʻlishi mumkin boʻlgan ortiqcha yogʻ birikmalarining shakllanishi natijasidir. Kattalarda semizlik 30^[1]. ga teng boʻlgan tana vazni indeksiga (BMI) mos keladi.

Semirib ketishdan tashqari, mutaxassislar BMI≥25 (kattalarda) boʻlgan gʻayritabiiy tana yogʻlarining shakllanishi natijasida ortiqcha vaznni alohida ajratib koʻrsatishadi^[1]. Bolalarda ortiqcha vazn va semirish JSST tomonidan qabul qilingan bolalarning jismoniy rivojlanishining standart koʻrsatkichlaridan ogʻishlarga koʻra 0-5 va 5-19 yoshdagi guruhlar uchun alohida belgilanadi^[1]. Ortiqcha vazn va semirish bilan bogʻliq kasalliklar katta iqtisodiy zarar keltiradi va mehnat unumdorligini pasaytiruvchi omil hisoblanadi^[2].

Tavsif

Ogʻirligi 182 kg va boʻyi 185 sm boʻlgan, BMI 53,2 boʻlgan kuchli semiz odam. Ushbu vazn bilan choʻzish belgilari va koʻkrakning kattalashishi koʻrinadi.

Hozirgi vaqtda semirish har qanday yoshda yuzaga keladigan surunkali metabolik kasallik sifatida qaraladi. Bu, asosan, yogʻ toʻqimalarining toʻplanishi tufayli tana vaznining haddan tashqari koʻpayishi bilan namoyon boʻladi, bu aholining umumiy kasallanishi va oʻlimi holatlarining koʻpayishi bilan birga keladi. Rivojlangan jamiyatda semizlik darajasi irsiy omillardan qatʼi nazar oʻsib bormoqda (genetik fondda oʻzgarishlar yoʻq)^[3].

Turli mamlakatlarda semirish ham davlat byudjeti, ham fuqarolar uchun qoʻshimcha xarajatlarga olib keladi. 2019-yil uchun G20 davlatlari fuqarolarining ortiqcha vazni bilan bogʻliq muammolar tufayli yoʻqotishlari YaIMning 3,5 foizini tashkil qiladi. Keyingi 30 yil davomida OECD va G20 mamlakatlari uchun yoʻqotishlar prognozi 5,3 trillion dollarni tashkil etadi, bu Germaniya yoki Yaponiyaning oʻttiz yillik byudjeti bilan solishtirish mumkin. Prognozga koʻra, semirishning oshishi Yevropa Ittifoqida soliqlarning 300 yevroga, AQShda esa 1350 dollargaoshishiga olib keladi^[2].

1975-yildan 2016-yilgacha butun dunyo boʻylab semirib ketgan odamlar soni uch baravarga koʻpaydi. 1996-yildan 2016-yilgacha—59 % ga oshgan.

Rossiyada va aksariyat Yevropa mamlakatlarida aholining qariyb 20 foizi semirishdan aziyat chekmoqda, AQShda-36,2 foiz. Rossiyada ortiqcha vazn aholining taxminan 60 % ni, AQShda-70 % (Yevropada-kamroq). Hindistonda (3,9 %) va Yaponiyada (4,3 %) semizlik bilan kasallangan aholining minimal ulushi.

JSST hisob-kitoblariga koʻra, 2016-yilda 0-5 yoshdagi 41 millionga yaqin bola ortiqcha vazn yoki semirib ketgan. 5-19 yoshdagi bolalar—340 million (18 % qizlar va 19 % oʻgʻil bolalar), 1975-yildagi 4 % dan 18 % dan koʻproq oʻsdi, ulardan 124 millioni semirib ketgan (6 % qizlar va 8 % oʻgʻil bolalar), 1975-yil 5-19 yoshli semiz bolalar 1 % dan kam edi.

Tana massasi indeksining oshishi bilan yuqumli boʻlmagan kasalliklar xavfi ortadi: 2012-yilda oʻlimning asosiy sababi boʻlgan yurak-qon tomir kasalliklari (asosan yurak kasalliklari va insult), qandli diabet, tayanch-harakat tizimining buzilishi (ayniqsa osteoartrit), baʼzi saratonlar, shu jumladan endometrium, koʻkrak, tuxumdon, prostata, jigar, oʻt pufagi, buyrak va yoʻgʻon ichak saratoni. Bolalik semizligi kattalarda semizlik, erta oʻlim va nogironlik ehtimolini oshiradi, semiz bolalar ham nafas qisilishini boshdan kechiradilar, ular sinish, gipertoniya, yurak-qon tomir kasalliklari, insulin qarshiligi xavfi ortadi, ular psixologik muammolarni boshdan kechirishi mumkin.

Koʻpincha, toʻyib ovqatlanmaslik va semirish ham umumiy darajada, ham alohida oilalarda mavjud boʻlib, koʻpincha kam daromad bilan bogʻliq.

Semirib ketish kognitiv pasayishni keltirib chiqaradi. Sichqonlar ustida oʻtkazilgan tajribalarda olimlar semiz va ozgʻin sichqonlarning oʻrganish qobiliyatini oʻrganish orqali buning mexanizmini aniqladilar. Semirib ketish bilan mikroglial hujayralar dendritik tikanlar (neyron membranasidagi oʻsimtalar) yeydilar, ulardan yangi sinapslar oʻsadi va kerakli miqdorda yangi neyron aloqalari hosil boʻlmaydi. Agar mikroglial hujayralarning dendritik umurtqa pogʻonalariga tegishi taqiqlangan boʻlsa, semiz hayvonlarning kognitiv funktsiyalari nozik hayvonlarniki bilan bir xil boʻladi.

Ortiqcha vaznli odamlar oʻz figurasining kengligini boʻrttirib koʻrsatishga moyildirlar, bu esa tana qiyofasidan koʻproq sub’ektiv norozilikka olib keladi.

Sabablari

Semirib ketish va ortiqcha vaznning bevosita sababi energiya muvozanatining buzilishi boʻlib, unda oziq-ovqatdan energiya olish tananing energiya ehtiyojlaridan oshadi^[1].

Kundalik jismoniy faollik darajasi va dietani nazorat qilish (ishtaha) oʻrtasida chiziqli boʻlmagan bogʻliqlik mavjud. Nofaol turmush tarzini olib boradigan (kam energiya sarflaydigan) odamlar kaloriya isteʼmolini yomon nazorat qiladilar va oʻrtacha jismoniy faolligi boʻlgan odamlar kabi ovqatlanadilar. Oʻrtacha faol hayot tarzi va oʻrtachadan yuqori jismoniy faollik bilan turmush tarzini olib boradigan odamlar energiya isteʼmoli va sarflanishi oʻrtasidagi muvozanatni saqlashga moyildirlar. Jismoniy faollik bilan juda yuqori darajada shugʻullanadiganlar esa isteʼmol qilganidan koʻra koʻproq energiya sarflaydi.

Oziqlanish va jismoniy faollik koʻpincha atrof-muhit va ijtimoiy omillar tufayli oʻzgaradi.

Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, semirishning asosiy va eng keng tarqalgan sababi ekologik omillar, jumladan, ijtimoiy (inson turmush tarzi). Ularning semirishga qoʻshgan hissasi irsiy moyillikdan kattaroq, taxminan 6 marta.

Semirib ketishga qarshi kurash usullari haqida turlicha fikrlar mavjud. Shifokorlar va boshqa mutaxassislar orasida semirishning sababi oziq-ovqatdan olinadigan energiyaning organizm tomonidan energiya sarfidan ortiq boʻlganligi sababli, semirishga qarshi kurashda tananing energiya sarfini oshirish uchun sport (mashq) kerak, degan fikr keng tarqalgan. Baʼzi shifokorlar semirish koʻpincha gormonal sabablarga koʻra yuzaga keladi va vaznni kamaytirish uchun maxsus parhez va terapiya zarur deb hisoblashadi.

Tanadagi tana vaznini tartibga solish tananing energiya tizimini boshqaradigan oʻzaro bogʻlangan tizimlar majmuasining murakkab oʻzaro taʼsiri orqali amalga oshiriladi. Semirib ketishning rivojlanishiga ijobiy energiya balansi (jismoniy harakatsizlik) va oson erishiladigan kaloriyalar manbai yordam beradi, ularning ortiqcha qismi yog ' toʻqimalarida triglitseridlar shaklida tanada toʻplanadi (saqlanadi). Umumiy qabul qilingan „kaloriyalar = sarflangan kaloriyalar“ gipotezasi yog 'choʻkishi jarayonida gormonlarning rolini hisobga olmaydi, buning uchun jiddiy ilmiy asoslar mavjud. Yogʻ toʻplanishiga gormonlar — kortizol, leptin va insulin bilan bogʻliq muammolar yordam beradi. Ayniqsa, adrenal kortizol sekretsiyasi subklinik darajada yuqori boʻlgan odamlarda (Kushing sindromi) BMI ortishi kuzatiladi.

Energiya muvozanatini saqlash uchun tanada gormonlar darajasini tartibga solish, energiya sarfini kamaytirish, ozuqa moddalarining soʻrilishi samaradorligini oshirish, toʻgʻri ovqatlanish xatti-harakati (ishtahani kamaytirish), yogʻ energetika omborlaridan yetishmayotgan energiyani safarbar qilish kerak. Roʻyxatga olingan havolalarning har biri maʼlum genlar tomonidan tartibga solinadi.

Semirib ketishga irsiy moyillik semiz odamlarning oilalarida yaqqol namoyon boʻladi. Tana vaznini tartibga solish uchun mas’ul boʻlgan genlar insoniyat jamiyatining paydo boʻlishi va rivojlanishi tarixi davomida rivojlangan, ammo ozuqa moddalarini isteʼmol qilishni belgilaydigan va odatiy jismoniy faollikni kamaytiradigan ekologik omillar ancha tez oʻzgargan.

Shunday qilib, 19-asrning oxiridan boshlab oziq-ovqat sanoati oʻsimlik moylari, trans yogʻlari va oson hazm boʻladigan uglevodlarga boy oziq-ovqatlarni katta hajmda ishlab chiqara boshladi.

Semirib ketish oziq-ovqat isteʼmoli va sarflangan energiya oʻrtasidagi nomutanosiblik, yaʼni oziq-ovqat isteʼmolining koʻpayishi va energiya sarfining kamayishi bilan birga keladigan omillar natijasida rivojlanishi mumkin:

qondagi insulinning yuqori darajasi;
oshqozon osti bezi, jigar, ingichka va katta ichak tizimlarida buzilishlar (endokrin boʻlmagan patologiyaning semirishi);
genetik kasalliklar.

Semirib ketish rivojlanishining mumkin boʻlgan sabablaridan biri odamni koʻproq ovqatlanishga majbur qiluvchi mikroglial hujayralar faoliyati boʻlishi mumkin.

Semirib ketish uchun predispozitsiya qiluvchi omillar

Insulin va insulin sekretsiyasini kuchaytiradi
Sedentary turmush tarzi
Genetik omillar, xususan:
- Lipogenez fermentlarining faolligi oshishi;
- Lipoliz fermentlarining faolligining pasayishi.
Baʼzi kasalliklar, xususan, endokrin kasalliklar (gipogonadizm, gipotiroidizm, insulinoma)
Ortiqcha ovqatlanishga olib keladigan ovqatlanish buzilishlari (masalan, obsesif-kompulsiv

ortiqcha ovqatlanish yoki psixogen ortiqcha ovqatlanish)

Stressga moyillik
Prader-Villi sindromi^[6]
Gipotalamus disfunktsiyasi^[7]
Uyqusizlik^[8]
Antipsikotiklar^[9]
Tizimli glyukokortikosteroidlar^[10]
Gormonal kontratseptivlar

Evolyutsiya jarayonida inson tanasi oziq-ovqatning moʻl-koʻl sharoitida ozuqa moddalarini toʻplashga moslashgan, bu zaxiradan oziq-ovqatning majburiy yoʻqligi yoki cheklanganligi sharoitida foydalanish — bu omon qolishga imkon bergan evolyutsion afzallik. Qadim zamonlarda toʻliqlik farovonlik, farovonlik, unumdorlik va salomatlik belgisi hisoblangan. Miloddan avvalgi 22-ming yillikka oid „Villendorf Venerasi“ (Villendorf Venera) haykali bunga misoldir (ehtimol, semirishning maʼlum boʻlgan eng qadimgi tasviri). JSST maʼlumotlariga koʻra, bugungi kunda dunyo aholisining uchdan bir qismi ortiqcha vazndan aziyat chekmoqda va oʻlim bilan bogʻliq kasalliklarning (ateroskleroz, insult, yurak xuruji, diabet va saraton kabi) 47 foizi aynan ana shunday metabolik kasalliklar bilan bogʻliq.

Semizlik tasnifi

Markaziy semirish—qorin boʻshligʻida tana yogʻining ortiqcha boʻlishi. Markaziy semizlik semirishning eng xavfli turi hisoblanadi va statistik maʼlumotlarga koʻra, yurak xastaligi, yuqori qon bosimi va diabetes mellitus xavfi ortishi bilan bogʻliq. Markaziy semirish („pivo qorini“) pivo isteʼmoli bilan bogʻliq boʻlishi mumkinligi haqidagi keng tarqalgan eʼtiqod tasdiqlamaydi: na tana massasi indeksi, na bel atrofi va son atrofiga nisbati pivo isteʼmoli bilan bogʻliq emas^[11]. Agar belning songa nisbati ayollar uchun 0,8 yoki erkaklar uchun 0,95 dan ortiq boʻlsa, bemor markaziy semirib ketgan deb hisoblanadi.Semirib ketishning patologik turlari, qoida tariqasida, insonning endokrin tizimidagi buzilishlar bilan bogʻliq boʻlib, yogʻ almashinuvining buzilishiga olib keladi.Semirib ketish darajalarga (yogʻ toʻqimalarining miqdori boʻyicha) va turlarga (uning rivojlanishiga sabab boʻlgan sabablarga koʻra) boʻlinadi. Semirib ketish diabet, gipertenziya va ortiqcha vazn bilan bogʻliq boshqa kasalliklar xavfini oshiradi. JSST tasnifiga koʻra, erkaklarda bel atrofi 94 sm dan va ayollarda 80 sm dan ortiq boʻlsa, semirish bilan bogʻliq kasalliklarni rivojlanish xavfi ortadi. Ortiqcha vaznning sabablari, shuningdek, yogʻ toʻqimalarining taqsimlanishiga, yogʻ toʻqimalarining xususiyatlariga (yumshoqlik, qattiqlik, suyuqlik tarkibining foizi), shuningdek terining oʻzgarishining mavjudligi yoki yoʻqligiga (choʻzilgan, kengaygan teshiklar, deb ataladi) taʼsir qiladi.Gormonal buzilishlar asosida semirish ikki turga boʻlinadi: metabolizmda gormonal oʻzgarishlar sodir boʻladigan standart va bunday oʻzgarishlar boʻlmagan nostandart, metabolik jihatdan sogʻlom. Standart semirishdagi gormonal buzilishlar turli kasalliklarga olib kelishi mumkin, masalan, insulin qarshiligi. Metabolik jihatdan sogʻlom semizlik bachadon tanasining xatarli oʻsmasi rivojlanishi uchun xavf omilidir^[12].

Bundan tashqari, yogʻ toʻqimasi ikki xil: oq yog' va jigarrang yog, ular adipotsitlardagi yogʻning tarkibida farqlanadi^[12].

Tarqalishi

2013-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi tashkiloti semizlik^[13] boʻyicha hisobotini eʼlon qildi. BMT hisobotni tuzish uchun 2008-yildagi maʼlumotlardan foydalangan.Quyida 210 ta davlatning 2019-yil holatiga semizlikdan aziyat chekayotgan aholi ulushini (foizda) koʻrsatadigan jadval keltirilgan^[14]:

№	Mamlakatlar	Semirib ketgan odamlarning nisbati	2019-yilda aholi soni	Oʻrtacha BMI
1	Amerika Samoasi	74,6 %	55 312	34,9
2	Tokelau	74,4 %	1340
3	Nauru	61 %	10 756	32,5
4	Kuk orollari	55,9 %	17 548	33
5	Palau	55,3 %	18 008	29,4
6	Marshall orollari	52,9 %	58 791	29,2
7	Tuvalu	51,6 %	11 646	29,3
8	Niue	50 %	1615
9	Tonga	48,2 %	104 494	31,9
10	Samoa	47,3 %	197 097	31,7
11	Kiribati	46 %	117 606	29,6
12	Mikroneziya	45,8 %	113 815	29,4
13	Aruba	38,2 %	106 314
14	Quvayt	37,9 %	4 207 083	30
15	Kayman orollari	36,6 %	64 948
16	AQSH	36,2 %	329 064 917	28,8
17	Britaniya Virjiniya orollari	35,5 %	30 030
18	Iordaniya	35,5 %	10 101 694	28,9
19	Saudiya Arabistoni	35,4 %	34 268 528	28,5
20	Qatar	35,1 %	2 832 067	29,2
21	Bermud orollari	34,4 %	62 506
22	Guam	34,3 %	167 294
23	Fransuz polineziyasi	33,1 %	279 287
24	Puerto-Riko	32,9 %	2 933 408
25	AQSh Virjiniya orollari	32,5 %	104 578
26	Liviya	32,5 %	6 777 452	27,7
27	Turkiya	32,1 %	83 429 615	27,8
28	Livan	32 %	6 855 713	27,8
29	Misr	32 %	100 388 073	29,2
30	Birlashgan Arab Amirliklari	31,7 %	9 770 529	28,8
31	Bagama orollari	31,6 %	389 482	28,4
32	Yangi Kaledoniya	31,5 %	282 750
33	Yangi Zelandiya	30,8 %	4 783 063	27,9
34	Iroq	30,4 %	39 309 783	28
35	Fiji	30,2 %	889 953	27,2
36	Makao	30 %	640 445
37	Gonkong	29,9 %	7 436 154
38	Bahrayn	29,8 %	1 641 172	28,2
39	Kanada	29,4 %	37 411 047	27,2
40	Shimoliy Mariana orollari	29,2 %	57 216
41	Avstraliya	29 %	25 203 198	27,2
42	Malta	28,9 %	440 372	27,2
43	Meksika	28,9 %	127 575 529	28,1
44	Argentina	28,3 %	44 780 677	27,7
45	Janubiy Afrika	28,3 %	58 558 270	27,3
46	Chili	28 %	18 952 038	27,8
47	Dominika	27,9 %	71 808	27
48	Urugvay	27,9 %	3 461 734	26,8
49	Suriya	27,8 %	17 070 135	28,1
50	Buyuk Britaniya	27,8 %	67 530 172	27,3
51	Dominikan Respublikasi	27,6 %	10 738 958	26,7
52	Jazoir	27,4 %	43 053 054	26,2
53	Ummon	27 %	4 974 986	26,9
54	Tunis	26,9 %	11 694 719	26,8
55	Falastin	26,8 %	4 981 420	27,6
56	Surinam	26,4 %	581 372	27,4
57	Vengriya	26,4 %	9 684 679	26,3
58	Litva	26,3 %	2 759 627	26,6
59	Isroil	26,1 %	8 519 377	26,3
60	Marokash	26,1 %	36 471 769	25,6
61	Chexiya	26 %	10 689 209	26,9
62	Eron	25,8 %	82 913 906	26,2
63	Kosta-Rika	25,7 %	5 047 561	26,9
64	Andorra	25,6 %	77 142	27,5
65	Venesuela	25,6 %	28 515 829	27,2
66	Irlandiya	25,3 %	4 882 495	27,5
67	Vanuatu	25,2 %	299 882	26,2
68	Bolgariya	25 %	7 000 119	26
69	Gretsiya	24,9 %	10 473 455	27,3
70	Yamayka	24,7 %	2 948 279	27,4
71	Salvador	24,6 %	6 453 553	27,4
72	Kuba	24,6 %	11 333 483	26,2
73	Belarus	24,5 %	9 452 411	26,6
74	Xorvatiya	24,4 %	4 130 304	25,5
75	Beliz	24,1 %	390 353	28,9
76	Ukraina	24,1 %	43 993 638	26
77	Gibraltar	24 %	33 701	27,5
78	Ispaniya	23,8 %	46 736 776	26,7
79	Sent-Vinsent va Grenadin orollari	23,7 %	110 589	27,3
80	Nikaragua	23,7 %	6 545 502	26,9
81	Latviya	23,6 %	1 906 743	25,8
82	Chernogoriya	23,3 %	627 987	26
83	Barbados	23,1 %	287 025	28,7
84	Norvegiya	23,1 %	5 378 857	26
85	Polsha	23,1 %	37 887 768	26,4
86	Rossiya	23,1 %	145 872 256	26,5
87	Sent-Kits va Nevis	22,9 %	52 823	29,7
88	Gvadelupa	22,9 %	400 056
89	Panama	22,7 %	4 246 439	27,1
90	Gaiti	22,7 %	11 263 077	24,1
91	Lyuksemburg	22,6 %	615 729	26,5
92	Solomon orollari	22,5 %	669 823	25,5
93	Ruminiya	22,5 %	19 364 557	25,3
94	Kolumbiya	22,3 %	50 339 443	25,9
95	Germaniya	22,3 %	83 517 045	26,3
96	Finlandiya	22,2 %	5 532 156	25,9
97	Belgiya	22,1 %	11 539 328	25,5
98	Braziliya	22,1 %	211 049 527	25,9
99	Grenlandiya	22 %	56 672
100	Tayvan	22 %	23 773 876	24
101	Islandiya	21,9 %	339 031	25,9
102	Kipr	21,8 %	1 198 575	27
103	Albaniya	21,7 %	2 880 917	26,1
104	GGruziya	21,7 %	3 996 765	27,2
105	Fransiya	21,6 %	65 129 728	25,3
106	Serbiya	21,5 %	8 772 235	25,8
107	Gonduras	21,4 %	9 746 117	26,4
108	Grenada	21,3 %	112 003	27
109	Papua-Yangi Gvineya	21,3 %	8 776 109	25,3
110	Estoniya	21,2 %	1 325 648	25,5
111	Gvatemala	21,2 %	17 581 472	26,5
112	Qozogʻiston	21 %	18 551 427	27,4
113	Portugaliya	20,8 %	10 226 187	26,2
114	Moʻgʻuliston	20,6 %	3 225 167	26
115	Shvetsiya	20,6 %	10 036 379	25,8
116	Slovakiya	20,5 %	5 457 013	26,5
117	Niderlandiya	20,4 %	17 097 130	25,4
118	Paragvay	20,3 %	7 044 636	25,8
119	Gayana	20,2 %	782 766	26,3
120	Sloveniya	20,2 %	2 078 654	26,9
121	Armaniston	20,2 %	2 957 731	26,7
122	Boliviya	20,2 %	11 513 100	25,9
123	Avstriya	20,1 %	8 955 102	25,4
124	Man oroli	20 %	84 584
125	Ozarbayjon	19,9 %	10 047 718	27,4
126	Ekvador	19,9 %	17 373 662	27
127	Italiya	19,9 %	60 550 075	26
128	Sent-Lyusiya	19,7 %	182 790	29,6
129	Daniya	19,7 %	5 771 876	25,3
130	Peru	19,7 %	32 510 453	26,3
131	Shveytsariya	19,5 %	8 591 365	25,3
132	Antigua va Barbuda	18,9 %	97 118	28,1
133	Botsvana	18,9 %	2 303 697	24,7
134	Moldova	18,9 %	4 043 263	26,7
135	Trinidad va Tobago	18,6 %	1 394 973	28,7
136	Turkmaniston	18,6 %	5 942 089	26,4
137	Fransuz Gvianasi	17,9 %	290 832
138	Bosniya va Gertsegovina	17,9 %	3 301 000	26,1
139	Namibiya	17,2 %	2 494 530	24,3
140	Yaman	17,1 %	29 161 922	25,8
141	Lesoto	16,6 %	2 125 268	24,9
142	Qirgʻiziston	16,6 %	6 415 850	26,2
143	Oʻzbekiston	16,6 %	32 981 716	26,1
144	Malayziya	15,6 %	31 949 777	25,3
145	Zimbabve	15,5 %	14 645 468	23,4
146	Gabon	15 %	2 172 579	25,5
147	Tojikiston	14,2 %	9 321 018	25,4
148	Bruney	14,1 %	433 285	26,2
149	Seyshel orollari	14 %	97 739	26,8
150	Jibuti	13,5 %	973 560	23,3
151	Mavritaniya	12,7 %	4 525 696	24,8
152	San-Tome va Prinsipi	12,4 %	215 056	24,8
153	Kabo-Verde	11,8 %	549 935	24,7
154	Kamerun	11,4 %	25 876 380	24,4
155	Gana	10,9 %	30 417 856	24,2
156	Mavrikiy	10,8 %	1 269 668	25,6
157	Gambiya	10,3 %	2 347 706	24
158	Kot-d’Ivuar	10,3 %	25 716 544	23,6
159	Tailand	10 %	69 625 582	24,1
160	Liberiya	9,9 %	4 937 374	24
161	Kongo Respublikasi	9,6 %	5 380 508	23,3
162	Benin	9,6 %	11 801 151	23,4
163	Nigeriya	8,9 %	200 963 599	23,4
164	Senegal	8,8 %	16 296 364	23
165	Syerra-Leone	8,7 %	7 813 215	22,8
166	Maldiv orollari	8,6 %	530 953	25,1
167	Mali	8,6 %	19 658 031	22,8
168	Pokiston	8,6 %	216 565 318	23,8
169	Bormoq	8,4 %	8 082 366	23,2
170	Tanzaniya	8,4 %	58 005 463	23,1
171	Somali	8,3 %	15 442 905	21,9
172	Angola	8,2 %	31 825 295	24,1
173	Zambiya	8,1 %	17 861 030	22,6
174	Ekvatorial Gvineya	8 %	1 355 986	25,6
175	Komor orollari	7,8 %	850 886	24,1
176	Gvineya	7,7 %	12 771 246	22,7
177	Markaziy Afrika Respublikasi	7,5 %	4 745 185	22,4
178	Martinika	7,2 %	375 554
179	Mozambik	7,2 %	30 366 036	22,3
180	Keniya	7,1 %	52 573 973	23
181	Indoneziya	6,9 %	270 625 568	22,9
182	Shimoliy Koreya	6,8 %	25 666 161	21,8
183	Kongo	6,7 %	86 790 567	22,2
184	Sudan, Sudan Respublikasi	6,6 %	11 062 113	25,2
185	Sudan	6,6 %	42 813 238	25,2
186	Butan	6,4 %	763 092	23,8
187	Filippin	6,4 %	108 116 615	23,2
188	Xitoy	6,2 %	1 433 783 686	23,9
189	Singapur	6,1 %	5 804 337	23,7
190	Chad	6,1 %	15 946 876	22,3
191	Ruanda	5,8 %	12 626 950	22
192	Malavi	5,8 %	18 628 747	22,8
193	Myanma	5,8 %	54 045 420	22,6
194	Burkina-Faso	5,6 %	20 321 378	22,1
195	Niger	5,5 %	23 310 715	21,7
196	Afgʻoniston	5,5 %	38 041 754	21,6
197	Burundi	5,4 %	11 530 580	20,9
198	Laos	5,3 %	7 169 455	22,6
199	Madagaskar	5,3 %	26 969 307	21,1
200	Uganda	5,3 %	44 269 594	22
201	Shri Lanka	5,2 %	21 323 733	23
202	Eritreya	5 %	3 497 117	20,5
203	Koreya Respublikasi	4,7 %	51 225 308	23,9
204	Efiopiya	4,5 %	112 078 730	20,6
205	Yaponiya	4,3 %	126 860 301	22,6
206	Nepal	4,1 %	28 608 710	22,2
207	Kambodja	3,9 %	16 486 542	21,9
208	Hindiston	3,9 %	1 366 417 754	21,9
209	Bangladesh	3,6 %	163 046 161	21
210	Vyetnam	2,1 %	96 462 106	21,6

2005-yilda Rossiya Tibbiyot fanlari akademiyasining Oziqlantirish ilmiy- tadqiqot instituti direktori Viktor Tutelyan taʼkidladi: Rossiyada ayollarning 60 foizi va erkaklarning 50 foizi-oʻrtacha 57,5 foizni tashkil qiladi (Rossiya Federatsiyasida oʻrtacha koʻrsatkichlar mavjud). 8 erkak uchun 9 ayol)-ortiqcha vazn. Mamlakatimizda oʻlim holatlarining 57,5 foizi yurak-qon tomir kasalliklari bilan bogʻliq. Bu kasalliklar koʻpincha ortiqcha vaznli odamlar tufayli yuzaga keladi^[15]. Rosstat rahbari Aleksandr Surinovning aytishicha, voyaga yetgan mehnatga layoqatli aholining 40 foizdan ortigʻi va Rossiyadagi nafaqaxoʻrlarning aksariyati ortiqcha vaznga ega. Rossiya Federatsiyasi Sogʻliqni saqlash vazirligining statistik maʼlumotlariga koʻra, 2017-yilda Rossiya Federatsiyasida semizlik tashxisi qoʻyilgan odamlar soni 2 million kishiga etdi (+1,3 %). Yahudiy avtonom viloyatida semirib ketgan bemorlarning yarmidan koʻpi 17 yoshgacha boʻlgan bolalar va oʻsmirlardir. Boshqa oʻn toʻrtta mintaqada bolalar va oʻsmirlar barcha semiz bemorlarning uchdan biridan koʻprogʻini tashkil qiladi.

Meksikada 2008-yilda odamlarning taxminan 70 % ortiqcha vazndan aziyat chekdi, shu jumladan 32,8 % semizlikdan (2009-yilda ularning soni 30 % ga kamaydi^[16].

2016-yilda The Lancet jurnali 2025-yilga kelib dunyo aholisining deyarli 20 foizi semirishdan aziyat chekishini koʻrsatadigan tadqiqotni chop etdi^[17]. 2016-yilda dunyodagi kattalarning taxminan 39 foizi BMI 25 yoki undan yuqori boʻlgan ortiqcha vaznga ega edi. Ortiqcha vaznli 1,9 milliard odamning 650 millioni semirib ketgan. Semizlikdan aziyat chekadigan aholi ulushi boʻyicha JSST reytingining birinchi qatorlarini Tinch okeanining orol mamlakatlari egallagan. Rossiya 2016-yilda 55-oʻrinni egalladi.

Klinikasi

Semirib ketishning klinik koʻrinishi oziq-ovqatdan ortiqcha kaloriya isteʼmol qilish va energiya sarfini kamaytirish natijasida tananing turli qismlarida yogʻlarning choʻkishi bilan tavsiflanadi.

Diagnostika

Amaliy tibbiyotda semirish tashxisi uchun eng koʻp ishlatiladigan tana massasi indeksi (BMI). Borngardt indeksi insonning jismoniy holatini hisobga oladigan BMI dan farqli oʻlaroq ham qoʻllaniladi.

Tana massasi indeksi

Qoʻshma Shtatlardagi erkaklar uchun nisbiy oʻlim xavfining BMIga bogʻliqligi^[18].

Ortiqcha vaznni aniqlash uchun koʻrsatkich tana massasi indeksi (BMI) boʻlib, u odamning kilogrammdagi vaznining metrdagi balandlik kvadratiga boʻlinishi sifatida hisoblanadi.

2000-yilda JSST moʻgʻullar uchun ortiqcha vazn chegarasini 25 dan 23 gacha va semirish chegarasini 30 dan 25 ga tushirishni taklif qildi. Bunga sabab epidemiologik tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, moʻgʻuloidlar pastroq massa indeksida semirish bilan bogʻliq muammolardan aziyat cheka boshlaydi. Shu bilan birga, baʼzi tadqiqotchilar Negroid irqi vakillariga, shuningdek, Polineziyadan boʻlgan odamlarga ortiqcha vazn chegarasini 25 dan 26 gacha va semirish chegarasini 30 dan 32 gacha oshirishni taklif qilishadi.

BMI 40 va undan yuqori boʻlgan hollarda, hatto semizlikning asoratlari boʻlmasa ham, ular morbid (morbid) semizlik haqida gapirishadi. 2-toifa qandli diabet, arterial gipertenziya, dislipidemiya va pastki ekstremitalarning boʻgʻimlarining patologiyasi kabi semirishning asoratlari mavjud boʻlganda, semizlik BMI 35 va undan yuqori boʻlganida allaqachon kasal deb tasniflanadi.

Tana massasi indeksi yog ' mushak nisbati va tana yogʻining taqsimlanish turini hisobga olmagani uchun tanqid qilingan. Shunday qilib, kam mushak massasi boʻlgan keksa odam ideal vaznli odam sifatida tasniflanishi mumkin, mushak sportchisi esa ortiqcha vaznli yoki semirib ketgan deb tasniflanishi mumkin. Biroq, tana massasi indeksi ortiqcha vaznni baholashning yagona tan olingan xalqaro mezoni boʻlib qolmoqda.

Magnit-rezonans tomografiya

Magnit-rezonans tomografiya tanadagi yogʻ toʻqimalarining miqdorini aniqlashning eng aniq usuli hisoblanadi.

Bioimpedansmetriya

Kundalik hayotda inson tanasidagi yogʻ toʻqimalarining miqdori odatda tana toʻqimalarining qarshiligini oʻlchashga asoslangan tana tarkibi analizatori bilan uy- roʻzgʻor tarozilari bilan aniqlanadi (bioimpedansmetriya varianti).

Davolash

Past kaloriya dietasi

Semirib ketishni davolashda amaliy samaradorlik kam energiyali oziqlanish (diet) protokoliga rioya qilish yoki boshqacha aytganda, dietani kaloriya cheklash orqali erishiladi.

Siz isteʼmol qilgan narsaning kaloriya tarkibini hisoblashda, buni darhol, kechiktirmasdan qilish muhimdir. Bir muncha vaqt oʻtgach, dietaning kaloriya tarkibini hisoblagan odamlar hisoblashda xatolarga yoʻl qoʻyishdi, buning natijasida ular tanlangan chegaradan koʻproq ovqat isteʼmol qilishdi, buning natijasida ularning tanasi juda koʻp energiya oldi va tana vaznini kamaytirish samarasiga erishilmadi yoki kutilganidan kamroq. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, isteʼmol qilingan oziq-ovqatning kaloriya miqdorini darhol hisoblab chiqmagan odamlar uni kam baholagan. Bundan tashqari, ovqatdan keyin qancha koʻp vaqt oʻtgan boʻlsa, ularning hisob-kitoblarida xatolik shunchalik koʻp boʻlgan (odam tomonidan isteʼmol qilingan ovqatning haqiqiy va qayd etilgan kaloriya tarkibi oʻrtasidagi tafovut).

Har qanday ovqatlanish protokoliga oʻtish malakali shifokor nazorati ostida amalga oshirilishi kerak. Yangi parhezga oʻtishdan oldin, qon testlarini oʻtkazish, shuningdek, laboratoriya testlari asosida kerakli parametrlarni muntazam ravishda kuzatib borish kerak. Misol uchun, goʻsht tarkibidagi temir miqdori yuqori boʻlganligi sababli, keto-yirtqichli dietani tanlashda qondagi temir belgilarini (qondagi temir ionlari, gemoglobin, ferritin, transferrin) hisobga olish muhimdir^[19].

Psixoterapiya

Semirib ketgan odamlar bilan ishlashning psixologiyadagi eng samarali usullaridan biri bu kognitiv xulq-atvor terapiyasi boʻlib, u odamni ortiqcha ovlashga undaydigan sabablarga eng samarali taʼsir qiladi. Bundan tashqari, bu bemorlarning hayot sifatining ayrim jihatlarini toʻgʻirlash va shu bilan ularning hayot sifatini yaxshilash imkonini beradi. Semirib ketishni davolashda psixoterapevtik yondashuv turli darajalarda (oila, maktab, jamiyat) amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir.

Semirib ketishni davolashda qoʻllaniladigan xulq-atvor terapiyasi usullari oʻz-oʻzini nazorat qilishni rivojlantirishga, ovqatlanish va tegishli odatlarga munosabatni oʻzgartirishga, jismoniy faollikni bosqichma-bosqich oshirishga va ishonchli ijtimoiy yordamni yaratishga qaratilgan. Nazorat qilinadigan sinovlarda ushbu usullar bilan davolangan bemorlar boshqa muolajalar bilan davolanganlarga qaraganda oldingi tana vaznini kechroq olish ehtimoli kamroq ekanligi aniqlandi^[20].

Kanadalik olimlar ota-onalar bilan salbiy munosabatlar semirishning rivojlanishiga taʼsir qilishi mumkinligini aniqladilar; aksincha, yaxshi munosabatlar, xususan, otasi bilan, normal vaznni saqlab qolish uchun ijobiy taʼsir koʻrsatadi^[21].

Kaloriya bilan cheklangan parhezlardan, shuningdek, yuqori uglevodli dietalardan foydalanganda, odam doimiy noqulaylik hissini boshdan kechiradi, qondagi insulin miqdori yuqori boʻlganligi sababli semirishga qarshi kurashda koʻpincha muvaffaqiyatsizlikka uchraydi va psixoterapevtik davolanish degan xulosaga kelishi mumkin.

Semizlikni tibbiy davolash

Dori-darmonlar, qoida tariqasida, faqat qisqa muddatli yaxshilanishga erishishga imkon beradi,ammo barqaror, uzoq muddatli taʼsirga ega emas^[20].

Agar dori-darmonlarni davolash kursini toʻxtatgandan soʻng, bemor oʻz turmush tarzini oʻzgartirmasa va parhez tavsiyalariga rioya qilmasa, tana vazni yana ortadi. Ehtimol, bu ortiqcha tana vaznining gipotalamusda qaytarilmas yalligʻlanish jarayonlarini keltirib chiqarishi bilan bogʻliq boʻlib, bu yogʻ toʻqimasini tartibga solishni buzadi^[22]. Anoreksigen moddalar alimentar semirishni davolash uchun ishlatilishi mumkin. Har bir dori shifokor tomonidan individual ravishda tanlanadi:

Fentermin—ishtahani kamaytiradigan norepinefrin neyrotransmitteri sifatida ishlaydi. Asabiylashish, bosh ogʻrigʻi va uyqusizlikka olib kelishi mumkin;
Orlistat—meʼda osti bezi lipazasining ingibitori boʻlib, yogʻning soʻrilishini taxminan 30 %ga kamaytiradi, ochlikni bostirmaydi, lekin axlatni ushlab turishga olib kelishi mumkin;
Metformin—uglevodlar almashinuviga taʼsir qiladi, ayniqsa diabet bilan bogʻliq semirish uchun koʻrsatiladi.
Sibutramin—serotonin va norepinefrinni qaytarib olish ingibitori. Preparat gipotalamusda joylashgan toʻyinganlik va termogenez markazlariga taʼsir qiladi. Preparat nazoratsiz arterial gipertenziyasi boʻlgan bemorlarda kontrendikedir.
Fluoksetin—bu baʼzi mutaxassislar tomonidan ishtahani kamaytirish uchun ishlatiladigan antidepressant, ammo uzoq muddatli taʼsiri haqida maʼlumot yoʻq.
Lorcaserin—ishtahani bostiradigan 5-HT2C retseptorlari agonisti.
Bupropion—ishtahani pasaytiradigan norepinefrin va dopaminni qaytarib olish ingibitori.
Efedrinning kofein bilan kombinatsiyasi—simpatomimetikdir, alfa va beta-adrenergik retseptorlarni ragʻbatlantiradi, norepinefrin ishlab chiqarishni ragʻbatlantiradi. Daniyada semirishni davolashda keng qoʻllaniladi^[23].
Topiramat—nomaʼlum mexanizm orqali tana vaznini kamaytiradigan antiepileptik preparatdir.
Naltrekson—opioid retseptorlari antagonisti boʻlib, mazali taomlarga boʻlgan ishtiyoqni bostiradi.
Liraglutid—glyukagonga oʻxshash peptid-1 (GLP-1) retseptorlari agonisti. Ehtimol, leptin (toʻyinganlik gormoni) taʼsirini uning eriydigan retseptorlarini inhibe qilish orqali kuchaytiradi^[24].
Semaglutid—GLP-1 retseptorlari agonisti hisoblanadi. Glyukagon sekretsiyasini bostiradi, ishtahani va ovqatga boʻlgan ishtiyoqni kamaytiradi, insulin sekretsiyasini kuchaytiradi va qon glyukoza darajasini pasaytiradi. 2021-yilda uning semirishni davolashda yuqori samaradorligi va juda kam uchraydigan nojoʻya taʼsirlari koʻrsatildi.

Semirib ketishni davolash uchun dori vositalarining koʻpligiga qaramasdan, ularning deyarli barchasi jiddiy yon taʼsiri tufayli AQSh oziq-ovqat va farmatsevtika idorasi tomonidan taqiqlangan. Ulardan beshtasi hozirda tasdiqlangan^[25]: orlistat, lorcaserin, fentermin-topiramat, bupropion-naltrekson va liraglutid.Klinik sinovlardan oʻtmoqda: tirzepatid.

Oʻsimlik preparatlari

Parhez va dori terapiyasi bilan bir qatorda choy yoki boshqa dori-darmonlar shaklidagi oʻsimlik preparatlaridan foydalanish mumkin, ammo ularning tarkibini yaxshi bilish kerak.

Morbid semizlikni jarrohlik yoʻli bilan davolash

Uzoq muddatli tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, jarrohlik (bariatrik jarrohlik) semizlikni davolashda maksimal taʼsirga ega. Hozirgi kunda dunyoda eng koʻp qoʻllaniladigan uchta turdagi semizlik jarrohligi mavjud. Ushbu uchta operatsiya bariatrik jarrohlikning uzoq muddatli evolyutsiyasi boʻyicha tanlangan, chunki minimal darajadagi yon taʼsirlar bilan vazn yoʻqotish nuqtai nazaridan maksimal samara beradi:

Gastrik shunt—operatsiyasi eng uzoq tarixga ega. U 1960-yillarda qoʻllanila boshlandi^[26]. Ushbu operatsiya oshqozonni ikki qismga boʻlishdan iborat-kichik va katta, ular bir-biri bilan aloqa qilmaydi. Ingichka ichak kichkina oshqozon ga oziq-ovqat qisqa yoʻl boʻylab harakatlanadigan tarzda tikiladi. Ushbu operatsiya ikkita taʼsir komponentiga ega: kichik oshqozon hajmi taxminan 50 ml ni tashkil qiladi, shuning uchun bemor bir xil hajmda ovqat isteʼmol qila olmaydi; oziq-ovqat qisqargan yoʻl boʻylab harakatlanayotganda ozuqa moddalarining soʻrilishi kamayadi;
Oshqozonni bogʻlash. Operatsiya qiziloʻngach va oshqozon chegarasida silikon halqani (oshqozon tasmasi) oʻrnatishdan iborat. Bandaj oziq-ovqatning oʻtishi uchun toʻsiq yaratadi va shu bilan toʻyinganlikning refleksogen zonasini ragʻbatlantiradi. Barcha zamonaviy bandajlar sozlanishi, yaʼni ularning lümeni bemorning individual holatiga qarab boshqarilishi mumkin. Zamonaviy shaklda bintning dizayni ukrainalik amerikalik jarroh Lubomir Kuzmak tomonidan taklif qilingan^[27];
Gastroplastika. Operatsiya oshqozonning bir qismini olib tashlash va uni ingichka uzun naychaga-yeng ga aylantirishdan iborat. Oshqozonning sigʻimi bir vaqtning oʻzida taxminan 10 marta (150-200 ml gacha) kamayadi. Yeng gastroplastikasining vazn yoʻqotish bilan bogʻliq taʼsir mexanizmlari tor yeng tufayli oziq-ovqat oʻtishi uchun cheklovchi taʼsirni yaratishni, safro kislotalarining koʻpayishi tufayli farnesoid X retseptorlarining faollashishini^[28] oʻz ichiga oladi va grelin ishlab chiqaruvchi zonani (grelin ochlik gormoni) olib tashlashning gipotetik mexanizmi. Mustaqil bariatrik operatsiya sifatida sleeve gastroplastika 2004-yildan beri qoʻllanilmoqda^[29].

Taʼriflangan uchta standart operatsiyadan tashqari, tez- tez ishlatilmaydigan boshqa koʻplab operatsiyalar taklif qilingan.

Hozirgi vaqtda barcha bariatrik operatsiyalar laparoskopik usulda, yaʼni kesilmasdan, lekin ponksiyonlar orqali, optik tizim nazorati ostida amalga oshiriladi.

Liposaktsiya va abdominoplastika kabi plastik jarrohlik bilan bogʻliq operatsiyalar semirishga qarshi kurashish uchun moʻljallanmagan, ammo mahalliy kosmetik nuqsonlarni jarrohlik yoʻli bilan tuzatish usuli hisoblanadi. Liposaktsiyadan soʻng yog 'miqdori va tana vazni biroz kamayishi mumkin boʻlsa-da, ammo ingliz shifokorlari tomonidan yaqinda oʻtkazilgan tadqiqotga koʻra, bunday operatsiya sogʻliq uchun foydasizdir^[30]^[31]. Koʻrinib turibdiki, teri osti emas, balki visseral yogʻ, omentumda joylashgan, shuningdek, qorin boʻshligʻida joylashgan ichki organlar atrofida, sogʻlikka zarar keltiradi^[32]. Ilgari, vazn yoʻqotish uchun (10 kg gacha yogʻni olib tashlash bilan megaliposaktsiya deb ataladigan) liposaktsiya qilish uchun alohida urinishlar qilingan, ammo hozirgi vaqtda u juda zararli va xavfli protsedura sifatida tark etilib, muqarrar ravishda koʻplab jiddiy asoratlar va asoratlarni keltirib chiqaradi. notekis tana yuzasi shaklida yalpi kosmetik muammolarga olib keladi. Bundan tashqari, teri osti liposaktsiyasi (masalan, qorin boʻshligʻida) nosogʻlom visseral yogʻning kompensatsion oʻsishiga olib kelishi haqida dalillar mavjud^[33]. Shunday qilib, semirish bilan kurashish uchun plastik emas, balki bariatrik jarrohlik qoʻllaniladi.

Semirib ketishni operativ davolash qatʼiy koʻrsatmalarga ega, bu shunchaki ortiqcha vaznga ishonadiganlar uchun moʻljallanmagan. BMI≥40 semizlikni jarrohlik yoʻli bilan davolash uchun koʻrsatma hisoblanadi, ammo agar bemorda 2- toifa diabet, gipertenziya, varikoz tomirlari va oyoqlarning boʻgʻimlari bilan bogʻliq muammolar boʻlsa, koʻrsatkichlar BMI≥35 da allaqachon paydo boʻladi. Yaqinda xalqaro adabiyotlarda BMI 30 va undan yuqori boʻlgan bemorlarda oshqozon bandining samaradorligini oʻrgangan tadqiqotlar paydo boʻldi. Bundan tashqari, 2011-yil fevral oyida AQShning FDA litsenziyalovchi organi BMI≥30^[34]dan boshlanadigan oshqozon bandajiga ruxsat berishga qaror qildi. Toʻgʻri, bunday ruxsat faqat bitta bandaj modeliga tegishli-LapBand.

Semirib ketishning asoratlari

Semirib ketish hayotni qisqartiradi—bel atrofi har 10 sm oʻsishi uchun erta oʻlim xavfi 11 % ga oshadi^[35]^[36].
Metabolik sindrom — bu yurak-qon tomir kasalliklarining rivojlanishi uchun xavf omillari boʻlgan metabolik, gormonal va klinik kasalliklar majmuasidir. Metabolik sindrom toʻqimalarning insulinga chidamliligiga asoslangan.
Gastroezofagial reflyuks kasalligi oshqozon- ichak traktining eng keng tarqalgan kasalliklaridan biri boʻlib, tez- tezligi boʻyicha oshqozon yarasi va oʻt tosh kasalligi bilan solishtirish mumkin. Oshqozonning kislotali tarkibini qiziloʻngachning pastki uchdan bir qismiga tashlash. Taxminan 10 % hollarda kislotali reflyuks ishqoriy reflyuks bilan birlashtiriladi, yaʼni oshqozon tarkibi va oʻn ikki barmoqli ichak tarkibi bir vaqtning oʻzida qiziloʻngachga tashlanadi. Reflyuks semirib ketgan odamlarda, ovqatlanishni yaxshi koʻradiganlarda, ayniqsa kechasi, spirtli ichimliklar, qahva va ogʻir chekuvchilarda rivojlanadi.
2- toifa qandli diabet — bu insulin qarshiligining mavjudligi (hujayraning gormon taʼsiriga chidamliligi) va oshqozon osti bezi hujayralari tomonidan sekretsiyasining buzilishi.
Ishemik yurak kasalligi (CHD) angina pektoris, miyokard infarkti va aterosklerotik kardiosklerozni birlashtirgan kasallikdir. IHD yurakning koronar arteriyalarining lümeninin torayishi tufayli qonning etarli darajada taʼminlanmaganligi tufayli rivojlanadi.
Miyokard infarkti—bu sohada qon aylanishining oʻtkir buzilishi tufayli yurak mushaklari boʻlimining oʻlimi.
Qon tomirlari—miya qon aylanishining oʻtkir buzilishi.
Arterial gipertenziya—yurak-qon tomir tizimining eng keng tarqalgan kasalligi boʻlib, qon bosimining oshishi bilan tavsiflanadi.
Surunkali venoz etishmovchilik — bu mintaqaviy mikrosirkulyatsiya tizimining disorganizatsiyasiga olib keladigan venoz chiqishining buzilishi bilan tavsiflangan sindrom.
Xoletsistit—oʻt pufagining yalligʻlanishi.
Oʻt tosh kasalligi—oʻt pufagi yoki oʻt yoʻllarida toshlar paydo boʻladigan kasallik.
Artrit — boʻgʻimlarning surunkali yalligʻlanishiga olib keladigan otoimmün kasallik boʻlib, qoʻshimcha ravishda periartikulyar va boshqa baʼzi toʻqimalar, organlar va tana tizimlari taʼsirlanadi, shuning uchun revmatoid artrit tizimli kasallik sifatida tasniflanadi.
Deformatsiya qiluvchi osteoartrit—boʻgʻimlarning surunkali yalligʻlanishsiz kasalligi.
Polikistik tuxumdon sindromi endokrin kasallik boʻlib, tuxumdonlar kattalashgan va koʻplab mayda, suyuqlik bilan toʻldirilgan pufakchalarni oʻz ichiga oladi.
Onkologik kasalliklar — bu tananing aʼzolari va toʻqimalarida epiteliya hujayralaridan kelib chiqadigan xavfli oʻsmalar. Epiteliya hujayralari tez boʻlinish va koʻpayish qobiliyatiga ega. Oddiy hujayralar oʻsimta hujayralariga aylanganda onkologik kasalliklar rivojlanadi.
Pankreatit—osti bezining yalligʻlanishi.
Yogʻli jigar kasalligi—bu jigar hujayralarida yogʻlarning toʻplanishi.
Erektil disfunktsiya — erkaklarda erektsiyaga erisha olmaslik va uni ushlab turish. Semirib ketish va testosteron darajasining pasayishi bilan bogʻliq holda rivojlanadigan gormonal kasalliklar tufayli yuzaga keladi, bu esa androgen etishmovchiligiga olib keladi.

Prognoz

Prognoz koʻp jihatdan semirishning shakli, ogʻirligi, asoratlar va birga keladigan kasalliklarning mavjudligiga bogʻliq [4]. Ortiqcha vaznli boʻlish sogʻlom emas, hatto undan azob chekayotganlarda metabolik kasalliklar boʻlmasa ham-vaqt oʻtishi bilan ortib borayotgan boshqa xavf omillari mavjud; ortiqcha vazn har doim maʼlum yurak-qon tomir kasalliklarining paydo boʻlishiga olib keladi^[37]^[38].

Manbalar

Adabiyotlar

Efimov, A. S. Endokrinologning kichik ensiklopediyasi / A. S. Efimov, N. A. Zueva, N. D. Tronko. [va boshqalar]. -Kiev: DGS LTD MChJ: Medkniga, 2007. — S. 255-260. — 360 s.-(amaliyotchi kutubxonasi).—[2005-yil ikki nashrining bir jildli qayta nashri (1-kitob: 120 bet; 2-kitob: 140 bet)]. — 5000 nusxa. — UDC 616.43(03)(G). — ISBN 966-7013-23-5.
Semirib ketish va ortiqcha vazn: [arch. 2019-yil 19-oktabr] = Semizlik va ortiqcha vazn. JSST (2018-yil 16-fevral). 2019-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. : [boshiga. ingliz tilidan]. — JSST, 2018. — 16-fevral. — (Axborotnomalar).
Bershteyn, Lev. Semirib ketish va saraton: ekzosomalar nima haqida „gapirishadi“? / Lev Bershtein, Anastasiya Malek // Tabiat: jurnal. — 2018-yil — 6-son.
„Pivo qorini“ odamning vaznidan qatʼi nazar, erta oʻlim xavfini oshiradi: meta-sharh // Respublika. −2020-yil — 6-oktabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

Search