Shvetsiya-NATO munosabatlari
Shvetsiya va Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkiloti (inglizcha: North Atlantic Treaty Organization, qisqartma shakli: NATO) yaqin munosabatlarga ega va muntazam ravishda qoʻshma mashgʻulotlar olib boradi, tinchlikparvarlik operatsiyalarda hamkorlik qiladi va maʼlumot almashadi.[1][2] Shvetsiya 2024-yil 7-martida NATO tarkibiga kirdi, unga qadar ushbu tashkilot aʼzosi boʻlmagan Yevropa Ittifoqining beshta aʼzosidan biri edi. Shvetsiya 1994-yil 9-mayda Tinchlik yoʻlidagi hamkorlikka qoʻshildi [3]
Tarixan, Shvetsiya aholisining bir qismi NATOga aʼzo boʻlish tarafdori boʻlgan, biroq aʼzolik masalasi 2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi ortidan ancha ommalashdi va Shvetsiya hukumati 2022-yil 18-mayda tashkilotga aʼzo boʻlish uchun ariza berdi. 2022-yil 5-iyulda NATO Shvetsiyaning alyansga qoʻshilish protokolini imzoladi va ushbu protokol sentyabr oyigacha deyarli barcha NATOga aʼzo davlatlar tomonidan ratifikatsiya qilindi.[4] Ammo Shvetsiyaning NATOga aʼzo boʻlish talabi tasdiqlanishidan oldin talab qilinadigan oxirgi ikki ratifikatsiya hujjati Vengriya va Turkiya tomonidan tasdiqlanishi kerak va hozirda ushbu jarayon 2023-yilning kuzida boʻlishi kutilmoqda.[5][6]
Tarix
Napoleon urushlaridan keyin Shvetsiyaning betarafligi
19-asrda (1800-yillar) Shvetsiya betaraflik siyosatini qabul qildi chunki Shvetsiyaning Napoleon urushlarida ishtirok etishi natijasida mamlakat hududining uchdan bir qismini(Asosan Finlandiya hududini) Rossiyaga boy bergan va shu jumladan ancha yoʻqotishlarga ham ega edi. Shu vaqtdan boshlab Finlandiya 1917-yilda mustaqillikka erishgunga qadar Rossiya mustamlakasi boʻlib qoldi. Doimiy ravishda Napoleonga qarshi siyosat olib borgan va shu tariqa urushga sabab boʻlgan Shvetsiya qiroli Gustav IV Adolfga nisbatan norozilik kuchaydi va 1809-yilda davlat toʻntarishini keltirib chiqardi. Napoleon urushlari davridan beri Shvetsiya hech qanday toʻgʻridan-toʻgʻri qurolli toʻqnashuvni boshlamagan va mamlakat hatto Birinchi va Ikkinchi Jahon urushlarida ham betaraflik siyosatini afzal koʻrdi.
1949–1995: Sovuq urush davrida Shvetsiyaning betarafligi
1949-yilda NATO tashkil topganida, Shvetsiya ushbu ittifoqga qoʻshilmaslikni tanladi. Shuningdek Sovuq urush davrida Gʻarb bilan koʻpgina hamkorlik qilganiga qaramay, betaraflik siyosatini saqlab qoldi.
2022–2023 yillardagi aʼzo boʻlish jarayoni
.jpg)
2022-yil 17-mayda Shvetsiya tashqi ishlar vaziri Ann Linde Finlandiyaning NATOga aʼzo boʻlish niyatidan keyin [7] Shvetsiyaning NATOga aʼzo boʻlish haqidagi arizasini imzoladi.[8] 2022-yil 18-may kuni har ikkala davlat ham NATOga aʼzo boʻlish uchun rasman ariza topshirdi.[9][10] Yevropa Ittifoqi Finlandiya va Shvetsiyaning NATO aʼzoligini qoʻllab-quvvatlashini eʼlon qildi [11] va shuningdek 2022-yil may oyida Portugaliya hukumati Finlandiya va Shvetsiyaning NATOga aʼzo boʻlishini toʻliq qoʻllab-quvvatlashini eʼlon qildi.[12] Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdoʻgʻan Finlandiya va Shvetsiyaning NATOga aʼzo boʻlishiga qarshiligini bildirib, Turkiya hukumati ularning arizasini qoʻllab-quvvatlashi mumkin emasligini aytdi.