Telecom korrupsiya skandali
Telecom korrupsiya mojarosi 2012-yilda Oʻzbekiston prezidenti Islom Karimovning qizi Gulnora Karimovaning Oʻzbekiston hududida biznes qilish uchun shartnomalar tuzish evaziga bir qancha xorijiy telekom shirkatlaridan pora olgani bilan bogʻliq korruptsiya ishi hisoblanadi. Maʼlumotlar shuni koʻrsatadiki, Karimova u bilan bevosita muzokaralar olib borishga intilayotgan bir qator firmalar tomonidan bir qator shirkatlar orqali pora olgan. Bundan tashqari, Oʻzbekistonga kirish uchun oddiy telekom firmalaridan koʻra koʻproq sanoat korxonalari pora bergani aniqlandi[1].
Dastlabki xolat
Shveysariyada 2012-yilda boshlangan jinoiy tergov dastlab Karimova bilan aloqasi boʻlgan toʻrt nafar Oʻzbekiston fuqarosiga qarshi qaratilgan edi. Ulardan ikki nafari oʻsha yili hibsga olingan va garov evaziga ozod qilingan. Shuningdek, 2012-yilda Shvetsiya telekompaniyasining hujjatli filmida shved telekom guruhi TeliaSonera Oʻzbekistondagi litsenziyalar va chastotalar evaziga Karimovaga aloqador boʻlgan Gibraltardagi Takilant shirkatiga 320 million dollar toʻlagani aytilgan edi. TeliaSonera esa bu ayblovlarni rad etgan.
Ochiqlanish
2013-yil yanvarida Shvetsiya tergovchilari TeliaSonera Karimova bilan toʻgʻridan-toʻgʻri muzokara olib borishga uringanini koʻrsatuvchi yangi hujjatlarni eʼlon qildi[2]. Xuddi shu yili AQSh va Niderlandiya rasmiylari uni tergov qilishni boshladilar[3].
2014-yil fevralida TeliaSonera bosh ijrochi direktori tegishli ekspertiza natijasida jiddiy kamchiliklar aniqlanganidan soʻng isteʼfoga chiqishga majbur boʻldi. May oyida Shvetsiya OAVlari Karimova TeliaSonera shartnomasi shartlarini agressiv tarzda nazorat qilgani va noqonuniy toʻlovlarni amalga oshirishga rozi boʻlmasa, Oʻzbekiston hukumatining bir qancha vazirliklari unga toʻsqinlik qilish bilan tahdid qilgan hujjatlarni ommaga eʼlon qilgan edi. Shveysariya va Shvetsiyada pul yuvish bilan bogʻliq tergov yil davomida davom etdi va bu ish bilan bogʻliq boʻlgan yuzlab million dollarlar rasmiylar tomonidan muzlatib qoʻyildi[4]. Yil oxiriga kelib, Shvetsiyada jinoiy ish olib borildi.
2014-yilning mart oyida Shveysariya hukumati Karimovaga nisbatan pul yuvish va Oʻzbekistondagi korrupsiyaga oid tergovni boshlagani haqida xabar berilgandi va Bern prokurorlari dalillar Shvetsiya va Fransiyaga nisbatan tergovga sabab boʻlganini va ular "800 million Shveytsariya franki (912 million dollar) dan ortiq aktivlarni hibsga olishganini aytishdi.
Shuningdek, 2014-yilda AQSh Adliya vazirligi va SEC Amsterdamda joylashgan Vimpelcom Ltd.ga nisbatan tergov oʻtkazayotgani maʼlum boʻldi; Rossiyaning Mobile TeleSystems PJSC firmasi va Shvetsiyaning TeliaSonera AB. Bu uch firma Karimova nazoratidagi firmalarga yuzlab million dollar oʻtkazgan. 2015-yil avgust oyidagi hisobotda aytilishicha, AQSh prokuraturasi Irlandiya, Belgiya, Lyuksemburg, Shvetsiya va Shveysariya rasmiylaridan yuqorida tilga olingan uchta global telekom va Karimovaga yoqadigan boshqa firmalar tomonidan olib borilgan korrupsiyaga oid tergovi doirasida 1 milliard dollarga yaqin aktivlarini hibsga olishni soʻramoqda. AQSh rasmiylari Karimovani „qitʼa boʻylab tarqalgan 1 milliard dollarlik boylikning“ asosiy egasi deb hisoblashgan[5]. 2015-yil noyabr oyida Karimova qochib ketgan boʻlishi mumkinligi xabar qilingan edi. Xabarlarda aytilishicha, uni Toshkentdagi restoranlardan birida koʻrishgan.
2015-yil yanvarida xabar qilinganidek, Vimpelcom’ning uchdan bir qismiga egalik qiluvchi Norvegiyaning Telenor telekom kompaniyasi rahbarlari korrupsiya belgilarini fosh qilmaganliklarini daʼvo qilishsa-da, yangi eʼlon qilingan hujjatda Telenor millionlab pora haqida maʼlumotga ega ekanligi koʻrsatilgan[6].
Natijalar
2015-yil 20-mart kuni AQSh Adliya vazirligi (DOJ) Shvetsiyadan korrupsiya sxemasini tugatish faoliyati doirasida „Stokgolmdagi bankning 30 million dollarlik mablagʻlarini muzlatib qoʻyishni soʻradi“. Oʻshanda Karimova korrupsiya boʻyicha tergov doirasida uy qamogʻida boʻlgani xabar qilingan edi. Shu bilan birga, Shveysariya, Shvetsiya, Norvegiya, Fransiya va Niderlandiyada „pora berish va Oʻzbekistonning daromadli uyali telefon bozoriga kirish uchun“ foydalanayotgani aytilayotgan uch transmilliy telekom shirkatlariga eʼtibor qaratilayotgan tergovlar olib borilmoqda. DOJ tergovi har uchala firmaning ham „Oʻzbekistondagi uyali aloqa biznesini qoʻlga kiritish uchun Oʻzbekiston rasmiylariga pora bergani va sxemaga aloqador mablagʻlar butun dunyo boʻylab shirkatlar va moliyaviy hisoblar, jumladan, Oʻzbekistonda boʻlgan hisoblar orqali yuvilgani“ faktini aniqlagan. Shvetsiya, bu noqonuniy toʻlovlarning asl mohiyatini yashirish uchun[7] Yevropalik tergovchilar Takilantni Karimovaning sobiq yordamchisi Gayane Avakyan boshqarganini aniqladi[7].
Shveysariyaning Le Temps gazetasiga koʻra, „ushlangan mablagʻlarning 500 million frankiga Shvetsiya va Finlyandiyadagi yirik telefon kompaniyasi va mobil aloqa operatori TeliaSonera, qolgani esa Karimovaning shaxsiy mulkiga tegishli“[8].
2015-yil 1-iyul kungi hisobotda AQSh hukumati Irlandiya, Lyuksemburg va Belgiyadagi bank hisoblaridagi 300 million dollarni hibsga olmoqchi ekani, bu mablagʻlar MTS va Vimpelcom kompaniyalarining Oʻzbekistondagi korrupsion toʻlovlari, ehtimol Karimovaga 2004 va 2011-yillar oraligʻida tushgani haqida aytilgan edi[9].
Ozod Yevropa / Ozodlik radiosining 2015-yil avgust oyidagi xabarida aytilishicha, Oʻzbekiston hukumati Karimovaning korrupsiya faoliyatini surishtiruvi doirasida toʻqqiz nafar gumonlanuvchini hibsga olgan. Hibsga olinganlar orasida Karimovaga tegishli boʻlgan Oʻzbekistondagi Coca-Cola idishlarini quyish zavodining ikki yuqori rahbari ham bor[10].
2015-yil 17-sentyabr kuni TeliaSonera Oʻzbekistondagi korrupsiya mojarosidan „chuqur larzaga kelgani“ va „qattiq investor va jamoatchilik bosimi“ natijasida u butun Markaziy Osiyodan chiqib ketishi haqida xabar berilgan edi. Maʼlum boʻlishicha, AQSh Adliya vazirligi Shvetsiya prokuraturasi bilan birgalikda TeliaSonera shirkatidagi korruptsiya ayblovlari boʻyicha tergov boshlagan[11].
2015-yil oktabr oyida Norvegiya hukumati Telenor rahbari Sveyn Aaserning Oʻzbekistondagi korrupsiya mojarosi tufayli isteʼfosini talab qilgan edi.
Reaksiyalar
Xabar qilinishicha, Karimova „otasini haqorat qilgan“, u oʻziga qoʻyilgan ayblovlarga izoh berishdan bosh tortgan. Avvalroq, 2013-yilda Karimova Twitter’da Oʻzbekiston xavfsizlik xizmatlarini uni taʼqib qilishda va u haqida otasini aldaganlikda ayblagan edi.
Biroq uning singlisi Lola uning gaplarini rad etdi. Buning natijasida Karimova Jenevada 40 million dollarlik qasrda yashovchi Oʻzbekistonning UNESCOdagi elchisi Lolani prezident saroyida dollarlarni yashirganlikda ayblagan. 2014-yil boshida Gulnora singlisi Isroilga tibbiy yordam olish uchun ketmoqchi boʻlgani uchun unga jismonan zarar yetkazish uchun jinlarni yuborganini aytgan. Gulnora ommaviy axborot vositalariga hibsga olingani haqida xabar beruvchi xat olib chiqib, „Pinochet uslubidagi taʼqiblar sababi men millionlab odamlar jim boʻlgan narsalar haqida gapirishga jur’at etganimdir“ deb daʼvo qilgan. Karimova 2014-yil fevralida uy qamogʻiga olingan edi. Uning soʻzlariga koʻra, unga va 16 yoshli qiziga prezidentning oldiga borish taqiqlangan. U politsiya zoʻravonligi nishoniga aylanganini va unga tibbiy va psixologik yordam berishdan bosh tortganini taʼkidlagan[12].