Hương phi

Dị bản của người Hán

Theo truyền thuyết của người Hán, Hương phi là một Vương phi theo Hồi giáo. Hầu như đại đa số truyền thuyết đều không đề cập chồng nàng, nhưng nếu có đề cập thì đều là Hoắc Tập Chiêm (霍集占) - thủ lĩnh của Tiểu Hòa Trác, cứ địa tại thành phố ốc đảo Kashgar. Đáng chú ý hơn vẻ đẹp tuyệt thế của nàng là một thứ hương thơm tự nhiên tỏa ra từ khắp cơ thể, quyến rũ người khác. Khi đánh bại Hoắc Tập Chiêm, Đại tướng quân Triệu Huệ đã bắt Hương phi dâng lên cho Càn Long Đế, và Hoàng đế đã sắc phong nàng trở thành phi tần trong hậu cung. Nàng tiến cung như một lễ vật dành Càn Long Đế và được hộ tống cẩn thận trên suốt quãng đường đến Bắc Kinh, tắm rửa hằng ngày trên đường đi bằng sữa lạc đà để không làm mất đi thứ hương thơm bí ẩn của nàng. Nàng như vậy được tôn kính với biệt danh ["Hương phi"].

Khi đến Tử Cấm Thành ở Bắc Kinh, Hương phi được xem như phi tần đẹp nhất trong số các phi tần vốn đã như hoa như ngọc nên được Hoàng đế sủng ái ban cho một cung điện sang trọng và một ngự hoa viên ở khu Tây Nam trong cung. Theo một ít dị bản khác, Càn Long Đế còn vì nàng mà kiến tạo nên một tòa nhà, tên gọi là Bảo Nguyệt lâu (宝月楼; nay là ở Tân Hoa môn lâu, Trung Nam Hải, Tây Trường An phố). Dẫu cho bao ân sủng mà Hoàng đế dành cho mình, Hương phi nhất quyết kháng cự lại Hoàng đế, thậm chí còn dọa tự tử hoặc trực tiếp giết Hoàng đế nếu chạm vào mình. Để chiêu dụ người đẹp, Càn Long Đế sai người xây một khu chợ và khu phố theo kiểu Hồi giáo, nhằm xoa dịu Hương phi, cũng mong nàng có thể hồi tâm chuyển ý.

Mẹ của Càn Long Đế, Sùng Khánh Hoàng thái hậu, qua nhiều dị bản câu chuyện đều nghe đến và khuyên Hoàng đế nếu không thu phục được, thì thả về, hoặc là giết đi. Nhưng Càn Long Đế đều không đồng ý. Và cũng qua nhiều phiên bản, phải sau khi nhân dịp Càn Long Đế vì lễ tế mà tiến hành Trai giới (tức là đến nơi riêng khóa cửa tịnh tâm), Sùng Khánh Hoàng thái hậu nhân đó mới đem Hương phi ra tra vấn. Ở những phiên bản này (cụ thể là Thanh bại loại sao), Hoàng thái hậu đều đã hỏi nàng đại loại:“Ngươi không chịu khuất chí, rốt cục muốn tính toán điều gì?”, nàng trả lời:“Chỉ chết mà thôi”. Thái hậu bèn ban cho Hương phi chết, sai thái giám treo cổ trong cung. Với nhiều truyền thuyết nói, sở dĩ Hoàng thái hậu can thiệp, không chỉ làm toại nguyện ý chí kiên định của Hương phi, mà còn bảo toàn Càn Long Đế không bị Hương phi mê hoặc. Sau khi Hương phi chết, Càn Long Đế dùng lễ Phi an táng.

Dị bản người Duy Ngô Nhĩ

Câu chuyện phiên bản của người Duy Ngô Nhĩ có ảnh hưởng khá lớn đến truyền thuyết Hương phi của người Hán. Hương phi vốn là hậu duệ của người cầm quyền Diệp Nhĩ Khương Hãn quốc, có tên thật là Y Mạt Nhĩ Hãn (伊帕尔罕; tiếng Duy Ngô Nhĩ: ئىپارخان; Iparhan，Ипархан).

Theo một đại bộ phận truyền thuyết, Iparhan là vào lúc Càn Long Đế can thiệp vào nội bộ của tộc Duy Ngô Nhĩ, đã giúp Duy Ngô Nhĩ có được hòa bình, nên Thủ lĩnh của họ đã dâng Iparhan lên Hoàng đế, khi đó nàng 22 tuổi. Sở dĩ người Duy Ngô Nhĩ gọi nàng là "Iparhan", bởi vì trên người nàng tỏa ra hương thơm kì lạ, nguyên do vì từ nhỏ đã rất thích ăn cây táo, do vậy thân thể ám đậm mùi hương. Khi trên đường đến Bắc Kinh, Iparhan ra 3 điều kiện: Thứ nhất, phải xây kiến trúc phong cách Hồi giáo cho nàng cư trú. Thứ hai, nàng muốn đem anh trai Đồ Địch Công (图迪公; Turdi gong) cùng nhau trú ở Bắc Kinh. Thứ ba, sau khi chết thì yêu cầu đưa về quê hương mai táng. Càn Long Đế chấp nhận hết thảy, đưa về Bắc Kinh. Nhưng nàng ở Bắc Kinh ngày đêm tưởng niệm quê nhà, rầu rĩ không vui. Khoảng 7 năm sau, Turdi gong chết, Iparhan cũng vì thế mất theo. Thi thể của bà được chị dâu người Hán là Tô Đại Hương (苏黛香; Dilšad) hộ tống về quê nhà^[1].

Có một câu chuyện trong Tarikh-i-Hämidiy (伊米德史), được cho là liên quan đến truyền thuyết Iparhan nhưng mà tương đối khác. Trong Tarikh-i-Hämidiy, có một cô gái 16 tuổi bị quan viên nịnh nọt Hoàng đế Trung Quốc mà bắt cóc đem dâng lên. Khi đêm đến, cô bật khóc vì nhớ quê hương và cây táo xứ sở của mình, Hoàng đế hỏi chuyện thì tò mò thứ cây ấy, nên mới cho người đem về trồng^[2]. Một số câu chuyện còn miêu tả Iparhan như một nhân vật chống lại triều đình Mãn Thanh trong thời kì người dân vùng Uqturpan nổi loạn. Có ý kiến cho rằng, ngoài việc bảo vệ sự trong trắng của mình, Iparhan còn lên kế hoạch giết Càn Long Đế để trả thù việc nhà Thanh đã chiếm giữ quê hương Tân Cương của mình. Lăng mộ Apak Khojar nằm ở ngoại ô Kashgar, được xây dựng vào năm 1640 và bao gồm một khu phức hợp lớn với thánh đường và trường học Hồi giáo, khu nhà mộ của năm thế hệ gia đình Apak Khoja. Trong đó, theo truyền thuyết về Hương nương nương miếu (香娘娘庙), là bao gồm có cả thi thể của Iparhan.

Từ sách Travels of the Russian Mission Through Mongolia to China, and Residence in Peking, in the Years 1820-1821 xuất bản tại London năm 1827. Đây được xem là tài liệu văn bản xưa nhất từng đề cập về Hương phi:

Năm Quang Tự nguyên niên (1875), phát hành Tây Cương tạp thuật thi (西疆杂述诗), là văn bản đầu tiên xuất hiện cái danh xưng "Hương", nhưng lại không trực tiếp ám chỉ vị công chúa người Hồi là Hương phi.

Năm Quang Tự thứ 16 (1890), Tương Khỉ lâu văn tập (湘绮楼文集) có ghi lại:

Năm Dân Quốc thứ 2 (1913), ấn hành Mãn Thanh ngoại sử (满清外史):

Năm Dân Quốc thứ 5 (1916), sách Thanh bại loại sao (清稗类钞) xuất bản, và câu chuyện được ghi chép trong đây trở thành một trong những phiên bản hay được nhắc đến nhất:

• Thanh sử cảo
• Càn Long
• Quý tộc Nhà Thanh
• Thứ bậc hậu phi Nhà Thanh

• Fuller, Graham E. and Jonathan N. Lipman. "Islam in Xinjiang" in Xinjiang: China's Muslim Borderland. Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe Inc., c2004. (ISBN 0-7656-1318-2).
• Millward, James A. "A Uyghur Muslim in Qianlong's Court: The Meaning of the Fragant Concubine." The Journal of Asian Studies 53, no. 2 (1994): 427-58.
• Tyler, Christian. Wild West China: The Taming of Xinjiang. Luân Đôn: John Murray, c2003. (ISBN 0-8135-3533-6)

• The Queen Xiang Fei of Kashgar Lưu trữ 2014-07-25 tại Wayback Machine