Darmstadt
Darmstadt (Duits: [ˈdaʁmʃtat], ) is 'n stad in die deelstaat Hesse in Duitsland. Dit maak deel uit van die nywerheidstreek Frankfurt-Ryn-Maingebied (Duits: Rhein-Main-Gebiet) en is ná Frankfurt am Main, Wiesbaden en Kassel die vierde grootste stad in Hesse.
Darmstadt | |
|---|---|
| Kaart | Wapen |
 | |
 | |
| Vlag | |
 | |
| Land |  Duitsland |
| Deelstaat |  Hesse |
| Koördinate | 49°52′N 08°39′O / 49.867°N 8.650°O |
| Stigting | 11de eeu |
| Stadstatus | 23 Julie 1330 |
| Oppervlakte: | |
| - Totaal | 122,07 vk km[1] |
| Hoogte bo seevlak | 144 m |
| Bevolking: | |
| - Totaal (31 Julie 2022) | 164 668[1] |
| - Bevolkingsdigtheid | 1 349/vk km |
| - Metropolitaanse gebied | 1 800 000 |
| Tydsone | UTC +1 (MET) |
| - Somertyd | UTC +2 (MEST) |
| Burgemeester | Hanno Benz (SPD) |
| Amptelike webwerf | darmstadt.de |
Darmstadt het 'n buitengewoon hoë konsentrasie van wetenskaplike instellings wat grootliks te danke is aan Darmstadt se Tegniese Universiteit (Duits: Technische Universität Darmstadt).[2] In 1997 is Darmstadt deur die regering van Hesse met die eretitel "wetenskapstad" vereer (Duits: Wissenschaftsstadt).[3] Die tegniese universiteit en twee Tegniese Kolleges (Duits: Fachhochschulen) het op enige gegewe tyd meer as 30 000 studente en met 'n ongewoon hoë konsentrasie van besighede, navorsingsinstellings en assosiasies vorm Darmstadt 'n geïntegreerde netwerk van kennis. Die hoë persentasie werkgeleenthede in sektore soos navorsing en ontwikkeling is ongeëwenaar in Duitsland.[4]
Geskiedenis
Etimologie
Die oorsprong van die naam Darmstadt is onseker.
Die oudste potensiële verwysing is die woord Darmundestat wat uit die 11de eeu dateer, eeue nadat die dorp reeds gevestig was. Daar is verskeie moontlike verklarings vir die naam[5]
- 'n Moontlike verklaring is dat die dorp die woonplek was van 'n koninklike met die naam Darimund.[6]
- 'n Ander verklaring is dat die naam afgelei is van die woord darre wat "deur" of "hindernis" beteken en mund wat 'n tipe skerm is, sodat Darmundestat 'n dorp is by 'n beskermde deurgang.
- Verder word ook versoek om Darmbach as die oorspronklike vorm van die naam te identifiseer. Volgens hierdie teorie was Darmstadt óf die "Stad by Wildbach" (Dam-unda-stat) óf die "Stad by Moorbach" (Darm-unda-stat).[7]
Vroeë geskiedenis (tot ongeveer 1600 n.C.)
Grafte en ander voorwerpe wat in die Darmstadtgebied gevind is, dui daarop dat dié gebied reeds tussen die vroeë steentydperk en die eerste 1000 jaar n.C. beset was. 'n Steenbyl vanuit die vroeë steentydperk is in die tuine by Böllenfalltor (Duits: Gärten am Böllenfalltor) gevind en 'n kis uit die Keltiese ystydperk (vyf jaar voor Christus) is by Rosenhöhe gevind. Spore van die eerste Germaanse setlaars wat dateer uit die eerste eeu voor Christus, is in twee grafte, by "Weissen Turm" en ook by Rosenhöhe, geïdentifiseer.
'n Meer permanente besetting het eers in ongeveer 400 n.C. deur die Alemanne onder Romeinse invloed plaasgevind. Darmstadt was klaarblyklik vir die Romeine 'n deurgangsgebied van groot strategiese belang.
Darmstadt is op 23 Julie 1330 stadsregte gegee deur Graaf Wilhelm I van Katzenelnbogen, alhoewel daar bewyse is dat besetting reeds in die 11de eeu plaasgevind het. Die sanderige heuwels rondom Darmstadt kon nie boerdery ondersteun in die tyd voor industriële bemesting nie,[8] en dit het gekeer dat grootskaalse bevolkingsgroei kon plaasvind totdat die stad in die 16de eeu die hoofkwartier van die Landgraaf van Hesse-Darmstadt geword het.
Latere geskiedenis (Wêreldoorloë)
Net voor die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog, gedurende April 1912, is die hooftreinstasie van Darmstadt ingewy. Twee jaar later het die oorlog uitgebreek en ongeveer 2 000 inwoners het hulle lewens verloor. Tussen 6 April en 17 Mei (1920) was Darmstadt deur Franse troepe beset. Gedurende die volgende paar jaar het werkloosheid geweldig toegeneem en in 1930 was 21 000 inwoners werkloos. Hierdie situasie het daartoe bygedra dat 50% van die Darmstadters in 1933, gedurende die parlementêre verkiesings, vir Adolf Hitler gestem het. Twee weke na die verkiesing van 6 Maart is die eerste Joodse besighede toegemaak, Joodse tydskrifte verbied en Joodse beamptes het hulle werk verloor. Die plein in die middestad is vir 'n kort tydjie ook na die "Führer" vernoem en het as Adolf Hitler-plein bekendgestaan. Vier jaar later het Darmstadt in statistieke opsig 'n "Großstadt" geword, wat beteken dat die stad, ná die inwyding van Arheiligen en Eberstadt in die stadsgebied, nou 'n bevolking van meer as 110 000 gehad het.
Die Tweede Wêreldoorlog het op 1 September 1939 uitgebreek en ongeveer 6 maande later (8 Junie 1940) is die eerste lugaanvalalarm uit 'n totaal van 1567 in Darmstadt gehoor. Nie lank daarna nie, op 30 Julie van dieselfde jaar, het die eerste lugaanval in Darmstadt plaasgevind.
Darmstadt was die eerste stad wat Jode geforseer het om hulle besighede toe te maak. Gedurende Maart tot September 1942 is ongeveer 3 000 Jode vanuit Darmstadt en omgewing verplaas na Theresienstadt, Auschwitz en ander konsentrasiekampe.
In kontras, kom van die mees prominente Duitsers wat weerstand teen die Nasionaalsosialiste gebied het, ook uit Darmstadt. Twee voorbeelde hiervan is Wilhelm Leuschner en Theodor Haubach, wat albei ter dood veroordeel is vir hul verset teen die Nasionaalsosialistiese bewind.
Brandnag
Kort voor die einde van die Tweede Wêreldoorlog het die Britse Lugmag 'n reeks bomaanvalle in Duitsland uitgevoer. Hierdie aanvalle het gepaard gegaan met vuurbomme wat omvangryke skade aan verskillende stede in Duitsland veroorsaak het.
Die stad Darmstadt is in die nag van 11 September 1944 in die sogenaamde "Brandnag" deur 'n bombardement van Britse bomwerpers byna totaal vernietig met die daaropvolgende 'n vuurstorm.
Nege-en-negentig persent van die historiese stadskern en stadsentrum was vernietig, wat ongeveer 87 persent van die totale bewoonde gebied beslaan het. In hierdie nag het 11 500 mense gesterf en is ongeveer 110 000 mense haweloos gelaat.
Geografie
Aan die westekant van die stad vloei die Bo-Ryn (Duits: Oberrhein). Aan die suidekant by Darmstadt-Eberstadt is die oorsprong van die Bergstraße-gebied. Die gebied word begrens deur die Rynrivier in die weste en die Odenwald-bergreeks aan die oostekant. Die roete word gekenmerk deur vele klein dorpies wat nog oorspronklike historiese dorpskerne het. Die Bergstraße se klimaat word gemodereer deur Die berge wat aan die westekant van die gebied oefen 'n matigende invloed op die Bergstraße se klimaat uit wat as een van die aangenaamstes in Duitsland beskou word.[9]
Die Odenwaldbergreeks vorm die suidoostelike grens van die stad en noordoos van Darmstadt is die heuwelagtige Messel-gebied (Duits: Messeler Hügelland).[10]
Klimaat
| Weergegewens vir Darmstadt | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maand | Jan | Feb | Mar | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Des | Jaar |
| Hoogste maksimum (°C) | 14,7 | 16,4 | 22,6 | 31,5 | 31,5 | 35,9 | 36,2 | 36,0 | 31,4 | 26,5 | 19,3 | 15,7 | 36,2 |
| Gemiddelde maksimum (°C) | 4,6 | 5,9 | 11,3 | 17,4 | 20,5 | 24,0 | 26,0 | 24,2 | 20,8 | 15,5 | 9,3 | 5,2 | 15,4 |
| Gemiddelde temperatuur (°C) | 1,8 | 2,2 | 5,8 | 10,8 | 14,2 | 17,5 | 19,5 | 17,8 | 14,5 | 10,3 | 6,0 | 2,5 | 10,2 |
| Gemiddelde minimum (°C) | −1,4 | −1,3 | 0,4 | 4,0 | 7,7 | 11,0 | 13,2 | 12,2 | 9,1 | 5,5 | 2,6 | −0,5 | 5,2 |
| Laagste minimum (°C) | −19,3 | −18,1 | −14,0 | −5,0 | 1,5 | 2,5 | 5,5 | 4,4 | 3,5 | −6,6 | −7,3 | −19,4 | −19,4 |
| Neerslag (mm) | 51 | 44 | 46 | 40 | 75 | 65 | 87 | 95 | 46 | 52 | 47 | 70 | 718 |
| Reëndae (d) | 17 | 16 | 13 | 13 | 16 | 14 | 17 | 17 | 12 | 13 | 15 | 19 | 182 |
| Bron: Wetterdienst.de[11] | |||||||||||||
Demografie
In 2022 bevat Darmstadt ongeveer 165 000 permanente inwoners, waarvan ongeveer 38 000 buitelanders is.[1] Vir hierdie 165 000 inwoners is daar ongeveer 22 000 geboue. As gevolg van die hoë konsentrasie tegnologiese ondernemings, het 20 persent van alle werknemers 'n tersiêre opleiding (meer as dubbeld so veel as die gemiddelde syfer vir die hele Duitsland).
Inwonerontwikkeling
Op 1 April 1937 het die inwonertal van Darmstadt vir die eerste keer die 100 000-kerf verbygesteek. Die rede hiervoor is dat Arheilgen en Eberstadt destyds by die stad Darmstadt ingelyf is. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog (tussen 1939 en 1945) het die stad 40% van sy bevolking(45 000) verloor. Teen 1953 het die bevolkingsgetal weer die vooroorlogse getal bereik. Die hoogste inwonertal ooit was 142 133 (in 1971). Aan die einde van Junie 2007 was die amptelike syfer 140 347.
Die volgende oorsig dui die inwonertal vir die verskillende tydperke aan. Tot 1833 berus die gegewens meestal op skattings, daarna op volkstellings (gekleurde agtergrond) of amptelike sensusgetalle.
|
|
|
|
Volkstellings word met 'n gekleurde agtergrond aangedui
Woonbuurte
Darmstadt het 9 woonbuurte. In alfabetiese volgorde is hulle[16]
|
|
|
Besienswaardighede
- Mathildenhöhe
Mathildenhöhe[17] is met 180 meter bo seespieël die hoogste plek in Darmstadt. In die 19de eeu was Mathildenhöhe die tuin van die hof van die groothertog en in 1833 is dit in 'n engelse landskap verander. Die tuin is vernoem na Mathilde Karoline Friederike von Wittelsbach, vrou van groothertog Ludwig III. Tussen 1877 en 1880 is daar by Mathildenhöhe 'n waterreservoir gebou wat water aan die ganse Darmstadt voorsien het en in 1897 is die Russiese kapelle by Mathildenhöhe gebou. Mathildenhöhe is in 2021 deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys.[18]
- Huwelikstoring
By Mathildenhöhe tref mens ook die huwelikstoring (Duits: Hochzeitsturm) aan, wat uitsluitlik gebruik word vir die voltrekking van huwelike. Die toring word in 1908 gebou deur Joseph Maria Olbrich nadat finansiering in 1905 verseker is deur die huwelik van die groothertog Ernst Ludwig met prinses Eleonore. Die toring staan 48,5 m hoog. Die huwelikstoring word afgebeeld op die embleem van die stad. Die tuin (Duits: Platanenhain) by Mathildenhöhe dateer uit die 1930's en is 'n gewilde uitsig en samekomspunt in Darmstadt.
- Russiese kapel
Die bou van die Russiese kapel by Mathildenhöhe het in 1897 'n aanvang geneem. Dit was bedoel as 'n private kapel, wat deur die laaste Tsaar van Rusland, Nikolaas II, aangevra is. Sy vrou Alexandra was in Darmstadt gebore. Die Russiese argitek Leontij Nikoljewitsj (Louis) Benois het Russiese kerkboustyle uit die 16de eeu as voorbeeld gebruik vir die kapel. Die argitek en ook die kunstenaars was almal Russies. Die buitekant van die kapel is ryklik versier en met besonderse vergulde juweelprag afgerond. Die binnekant van die kapel is heeltemaal deur mosaïkwerk bedek. In 1918 is die kapel in besit geneem deur die Russies-Ortodokse Kerk, en is tot vandag toe nog aktief as 'n Russies-Ortodokse kerkgebou, waar besoekers welkom is.
- Oranjerie
Die Oranjerie[19] in Darmstadt is 'n klein kasteel (Duits: Schlösschen) wat deur argitek Louis Remy de la Fosse ontwerp is en gebou was tussen 1719 en 1721. Dit is geleë in die Darmstadt-Bessungen en was oorspronklik gebruik om lemoenbome vanuit die omringende omgewing in wintertye te herberg. Aan die Suidelike kant van die gebou was 'n dubbelverdieping saal gebou wat ook 'n paar vertrekke insluit. Ná die Tweede Wêreldoorlog, toe die stadsteater deur bomme verwoes is, het die Oranjerie as 'n tydelike huisvesting vir die provinsiale teater van Darmstadt gedien. Vandag word die Oranjerie meestal vir konserte en konferensies gebruik. 'n Nabygeleë gebou huisves vandag nog die lemoenbome gedurende die winter maande. In die somermaande word die lemoenbome op die gronde van die Oranjerie tentoongestel.
- Hundertwasserhaus se Waldspirale
Die Waldspirale[20] is die naam van 'n residensiële woonkompleks in Darmstadt wat in die 1990's gebou is. Die naam kan letterlik vertaal word as "woudspiraal", wat 'n verwysing is na die algemene plan van die gebou, die feit dat dit 'n groen dak het en die feit dat Darmstadt ook bekend is vir sy ligging in die middel van 'n woud. Dit is ontwerp deur die Oostenrykse kunstenaar Friedensreich Hundertwasser, gebou deur die maatskappy Bauverein Darmstadt en beplan en geïmplementeer deur die argitek Heinz M. Springmann. Die gebou was voltooi in 2000.
- Schloss
Die Schloss van Darmstadt[21]is 'n tipe kasteel wat uitsluitlik gebruik was om adelstand te huisves en was nie vir militêre doeleindes gebruik nie. Die kasteel is in Rheinstraße in die huidige middestad geleë, alhoewel dit gedurende Georg I se tyd aan die westekant van die Stad geleë was. Gedurende dié tyd word die kasteel ook as 'n toegang tot die stad gebruik en as gevolg van die grag rondom die kasteel het dit die stad ook tot 'n mate teen indringers beskerm.
Die kasteel se argitektuur kombineer strukture uit meer as 600 jare. Die laaste groot veranderinge het in die 18de eeu onder Landgraaf Ernst Ludwig plaasgevind. Die hoofargitek, Rémy de la Fosse, het 'n Barokstyl beplan waarvan net die twee vleuels in Rheinstraße en die Marktplatz uiteindelik gebou was.
Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het die kasteel totaal afgebrand. Die buitenste aansig is later omtrent volkome herbou.
Vanaf 1999 vind daar elke jaar gedurende die laaste week van Mei die grootste buitelugkonsert in Darmstadt rondom hierdie kasteel plaas. Die fees word die Schlossgrabenfest genoem.[22] In 2006 het ongeveer 400 000 mense in vier dae hierdie musiekfees bygewoon.
- "Stolpersteine"
Stolpersteine (Duits vir "struikelblokke", maar verwys ook na fisiese voorwerpe waaroor mens struikel) is 'n projek van Gunter Demnig. Die doel van die projek is om gedenkstene te wees vir dié wat gedurende die Tweede Wêreldoorlog deur die Nazi's gedeporteer en (tot 'n groot mate) doodgemaak is in konsentrasie- of verdelgingskampe. Die gedenkstene is klein steentjies wat ingebou word voor die deure van geboue wat voorheen deur die (meestal) Jode bewoon was.[23] Darmstadt het in 2005 toegetree tot hierdie projek, waaraan ten minste 80 Duitse stede deelneem en daar is tans 45 "Stolpersteine" in Darmstadt.[24]
- Grube Messel
Net buitekant Darmstadt is die Grube Messel, waar 'n 47 miljoen jaar oue fossiel gevind is wat in 2009 deur wetenskaplikes beskryf is as die moontlike gemeenskaplike voorvader van alle aapspesies en ook die mens.[25] Die fossiel word Ida genoem en is vernoem na die 5-jarige dogter van een van die fossiel se navorsers. Ida toon 'n sterk ooreenstemming met Lemurs, maar ook met aapspesies soos Sjimpansees en die mens. Dit dui gevolglik daarop dat Ida aan die spesie behoort wat bestaan het terwyl die twee takke van mekaar af geskei het en volgens wetenskaplikes kan sy as 'n oertante van die mens beskou word en nie 'n direkte voorvader nie. Die Grube Messel is die eerste natuurlike Unesco-wêrelderfenisgebied in Duitsland.[26]
Wetenskapstad en industrie
Darmstadt is die tuiste van die Universiteit van Tegnologie van Darmstadt en is wêreldbekend vir sy ingenieursdepartement en sy twee tegniese kolleges. Verwante institusies is die Frauenhofer Instituut en die Gesellschaft für Schwerionenforschung (GSI, "instituut vir swaar-ioonnavorsing").
In 2009 is Darmstadt se bruto binnelandse pruduk 32 500 Euro per kapita (derde posisie in Duitsland en 13de in Europa).[27]
Die GSI, het die chemiese element Darmstadtium (atoom nommer 110) in 2003 ontdek. Dit maak Darmstadt een van slegs 8 stede in die wêreld waarna 'n chemiese element vernoem is. Verskeie ander elemente, waaronder Meitnerium (atoom nommer: 109) (1982), Hassium (atoom nommer: 108) (1984), Roentgenium (atoom nommer: 111) (1994) en Ununbium (atoom nommer: 112) (1996) was ook in Darmstadt gesintetiseer.
Die European Space Operations Centre (ESOC) van die Europese Ruimte-agentskap (Engels: European Space Agency) is geleë in Darmstadt. So ook is EUMETSAT, wat meteorologiese satelliete beheer. Darmstadt is ook die middelpunt van die farmakologiese en chemiese industrieë, met Merck, Röhm en Schenck RoTec (deel van The Dürr Group) wat almal hul hoofnavorsingsentrums in Darmstadt het.
'n Meteoriet wat 100 g geweeg het, het voor 1804 in Darmstadt neergestort en het die naam Darmstadt gekry.
Die dwelm 'Ecstasy' (chemiese naam: 3,4-methylenedioxymethamphetamine of MDMA) was oorspronklik in Darmstadt gesintetiseer deur die maatskappy Merck deur die chemikus Anton Köllisch. Merck het die dwelm ontwikkel gedurende 'n soeke na 'n stof wat abnormale bloeding kan stop. Op 24 Desember 1912 het Merck aansoek gedoen vir 'n patent wat die sintese van MDMA beskryf.[28]
Klimaat
Volgens meteoroloë van die Duitse weerdiens, kry Darmstadt die meeste son van enige ander stad in Hesse, met 1685,8 ure sonskyn per jaar.[29] Die rede hiervoor is as gevolg van die ligging tussen die Odenwald-woude in die Suide en die Taunus-bergreeks in die Noorde.
Kultuur
'n Egte Darmstadter word 'n "Heiner" genoem en jaarliks word daar ook 'n Heinerfees gehou. 'n Persoon vanuit Bessunger word 'n "Lapping" genoem. 'n Bewoner van Eberstadt is 'n "Gaasehenker" en iemand van Arheilgen word 'n "Mucker" genoem, wat afgelei is van die Duitse werkwoord "aufmucken" wat in omgangstaal beteken om te protesteer.
Die teaterstuk "Datterich", wat deur Ernst Elias Niebergall in Darmstadt-dialek geskryf is, is die geskiedenis van 'n armsalige maar briljante Datterich, wat 'n dronklap is en ook sy werk as belastingoffisier verloor. Hierdie stuk is die belangrikste teaterstuk wat vanuit Darmstadt ontstaan het.
Dwarsdeur die jaar vind elke jaar gereëlde gebeurtenisse in Darmstadt plaas:
- April: Lente-uitstalling op die markplein (Duits: Messplatz)
- Mei: Schlossgrabenfest, groot opelug fees wat in die middestad en rondom die Darmstadt Schloss gehou word, met ongeveer 400 000 besoekers.
- Junie: Just for Fun, straatteaterfees met internasionale kunstenaars wat in die strate en op die markpleine optree.
- Julie: "Heinerfest", die grootste volksfees in Suidelike Hesse en die tweedegrootste middestadfees wat in Duitsland gehou word, met ongeveer 700 000 besoekers.
- Julie–Augustus elke twee jare: Kranichstein se vakansieskool vir nuwe musiek, ook bekend as Internationale Ferienkurse für Neue Musik
- Julie–Augustus: Darmstadt-inwonerfees
- Augustus: Hesse-skou
- September: 'Lappingskerb' in Bessungen en Martinskerb by Riegerplei
- September: Herfsmark op die markplein (Duits: Messplatz)
- September: "Lange Nacht der Museen" ("Lang nag van die museums") in die middestad
- November/Desember: Kersfeesmark op die markplein
Susterstede
Alkmaar, Nederland, sedert 1958.
Troyes, Frankryk, sedert 1958.
Chesterfield, Verenigde Koninkryk, sedert 1959.
Graz, Oostenryk, sedert 1968.
Trondheim, Noorweë, sedert 1968.
Bursa, Turkye, sedert 1971.
Płock, Pole, sedert 1988.
Szeged, Hongarye, sedert 1990.- Gyönk, Hongarye, sedert 1990.
Freiberg, Duitsland, sedert 1990.
Brescia, Italië, sedert 1991.
Saanen-Gstaad, Switserland, sedert 1991.
Uschgorod, Oekraïne, sedert 1992.
Liepāja, Letland, sedert 1993.
Logroño, Spanje, sedert 2002.
San Antonio, Verenigde State, sedert 2017.
Verwysings
- Hierdie artikel, of gedeeltes daarvan, is uit die volgende Wikipedia-artikel vertaal: Darmstadt
- Hierdie artikel, of gedeeltes daarvan, is uit die volgende Wikipedia-artikel vertaal: Luftangriff auf Darmstadt
- Hierdie artikel, of gedeeltes daarvan, is uit die volgende Wikipedia-artikel vertaal: Geschichte der Stadt Darmstadt
Verdere leesstof
- (de) Stadt Darmstadt. Kulturdenkmäler in Hessen. Denkmaltopographie Bundesrepublik Deutschland, hrsg. vom Landesamt für Denkmalpflege Hessen, Friedr. Vieweg & Sohn Verlagsges., Braunschweig 1994, ISBN 3-528-06249-5, S. 562ff.
- (de) Heinz Biehn: Darmstadt (Deutsche Lande – Deutsche Kunst). München/Berlin 1970
- (de) Roland Dotzert (Red.): Stadtlexikon Darmstadt. Hrsg. vom Historischen Verein für Hessen im Auftrag des Magistrats der Wissenschaftsstadt Darmstadt. Konrad Theiss Verlag, Stuttgart 2006, ISBN 3-8062-1930-3.
- (de) Hessisches Städtebuch; Band IV 1. Teilband aus „Deutsches Städtebuch. Handbuch städtischer Geschichte“ – Im Auftrage der Arbeitsgemeinschaft der historischen Kommissionen und mit Unterstützung des Deutschen Städtetages, des Deutschen Städtebundes und des Deutschen Gemeindetages, hrsg. von Erich Keyser, Stuttgart 1957.
Eksterne skakels
- (de) Amptelike webwerf
- (en) Toerisme-inligting oor Darmstadt op Wikivoyage
- (de) Darmstadt Geargiveer 13 April 2012 op Wayback Machine by Open Directory Project
- (de) Stadplan van 1922 Geargiveer 15 November 2011 op Wayback Machine
