Savoye
Savoye (franzöösisch Savoie, italienisch Savoia, frankoprovenzalisch Savouè) isch e Landschaft in de weschtliche Alpe. Es isch einisch e Grafschaft, spöter es Herzogtum gsi. Im weschtliche Alperuum het Savoye im Mittelalter e wichtigi Rolle gschpilt und witi Teile vom Welschland hei bis zu de Mitti vom 16. Johrhundert zu Savoye ghört.
.svg)
Lag
D Landschaft Savoye ligt südlich vom Gänfersee und weschtlich vom Piemont, zum gröschte Teil in de hütige französische Departements Hochsavoyen (frz. Haute-Savoie) und Savoyen (frz. Savoie). Savoye isch di höchscht glegeni Landschaft vo Europa und umfasst d Savoyer Alpe und d Grajische Alpe.
Bevölkerig
Z Savoye läbet öppe 1'000'000 Mönsche (1999), wo hüt französisch redet. Teilwiis beherrscht d Bevölkerig noch di ursprünglichi Schprooch von de Gegend, s Arpitan, wo zu de frankoprovenzalische Sprooche ghört.
Gschicht
Savoye isch in de keltische Ziit vo de Allobroger bsidlet gsi. D Römer hei de Volksstamm im 121i vor Chrischtus unterworfe und s Gebiet mit Gallie zäme glegt. Im 443i hei d Römer derte d Burgunder aagsidlet, wil di nach de Niderlaag gäge d Hunne, irs Riich am Rhii hei müesse verlaa. Nöd emol 100 Johr schpäter, im 534i, hei d Franke s Gebiet eroberet.
Sit em 838 het Savoye zu Hochburgund ghört, ab 934 zum Königriich Burgund und isch sit em 1032 en Teil vom Heilige Römische Riich gsi.In dere Ziit het s Land Grafschaft Vienne gheisse und het im Erzbischof vo Vienne ghört. Der het vo sim Land zwei Lehe vergäh, s nördliche, zu dem s Chablais und en Teil vom hütige Wallis ghört het, em Humbert I. verlihe, wos an sin Sohn witergäh het. Syn Soo, der Otto, het 1046 d Adelaide ghürote, di eltischt Tochter vom Ulrich-Manfreds Markgraf vo Turin us de Familie vo de Arduine, un het ase s Piemont überchoo.
Ab em 1125i het sich di Familie „Grafe vo Savoye“ gnennt und es isch ihne glunge, d Oberhoheit vom Erzbischof abzschüttle. Wo si dann Pinerolo und Chambéry dezugwunne hei, hei si im 1232i Chambéry zu de Hauptstadt vo Savoye gmacht. In de Johr 1268/1269 het Savoye s Waadtland eroberet und isch in de hütige Weschtschwiiz en wichtiger Territorialherr worde.
Im 1310i/1313i isch Savoye vom Kaiser zum Riichsfürschtetum erhobe worde und öppe 50 Johr schpöter, im 1361i het s Königriich Burgund sin Iifluss z Savoye verlore und s Fürschtetum isch riichunmittelbar worde.Savoye het sis Gebiet könne erwitere, so isch im 1388i d Grafschaft Nizza derzu cho und im 1401 d Grafschaft Gänf, aber ohni d Schtadt sälber.
Im 16. Johrhundert isch es dann Schtück für Schtück retour gange. Frankriich hets Land vom 1536i bis ins 1559i bsetzt gha und nadisna sind Gebiet im Norde an d Eidgnosse verlore gange. Au im Weschte het Savoye Gebiet müsse an Frankriich abträte.
Besseri Ziite hets mim Fride vo Utrecht im 1713i gäh. Savoye-Piemont het Sizilie und Teili vom Herzogtum Mailand vo Schpanie übercho, de Aalass für d Herzög sich ab do König z nenne. Im 1720i hei d Savoyer Sizilie gäge Sardini iituschet und s Herzogtum Savoye mit Sardinie zum Königriich Sardinie (oder Sardinie-Piemont) zämeglegt.Nach de französische Revolution vo 1789 isch au Savoye – wii ganz Europa – ins Fadechrüüz vo Frankriich cho. Scho im September 1792 hei Revolutionstruppe s Land bsetzt. 1801, noch vor em Endi vom Heilige Römische Riich, isch Savoye us em Riich usgschide. Bim Wiiner Kongress vo 1815 isch Savoye wider zum Königriich Sardinie-Piemont cho. Sardinie het dann mit französischer Unterstützig e wichtigi Rolle bi de Bildig vo eme einige Königriich Italie gschpilt. S Herrscherhuus Savoye, wo jetz König vo Italie sind worde, hei zum Dank ihrs Schtammland und d Grafschaft Nizza am 24. März 1860 an Frankriich abträte.