Llingües kuki-chin

Les llingües kuki-chin (tamién mizo-kuki-chin) son un grupu filoxenéticu establecíu dientro de les llingües tibetano-birmanes

Kuki-chin, kúkico
Distribución xeográficaEste d'Asia
PaísesBandera de Myanmar Birmania
Bandera de India India
Falantes2,4 millones (2005)
Filiación xenética

Sino-tibetanu
  Tibetanu-birmanu

    L. Kuki-Chin
SubdivisionesChin septentrional
chin central
Chin meridional
Kuki
Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

La mayoría de falantes d'estes llingües conócense como kukī n'asamés y como chin en birmanu; dalgunos tamién son llamaos naga, anque los mizo (o lushai) tamién son étnicamente distintos.

Clasificación

Mientres el sieglu XIX reconoció'l parentescu más estrechu de munches llingües kuki-chin dientro de les la caña tibetanu-birmana. Nes primeres propuestes propúnxose rápido un grupu kuki-chin-naga qu'incluyía a les llingües kuki-chin y a otros grupos heteroxéneos de llingües sino-tibetanes. Sicasí, la meyor documentación esistente na actualidá fai que nun paeza sostenible l'antiguu grupu kuki-chin-naga, en términos filoxenéticos, polo que dacuando si sigue usando'l nome pero namái como grupu xeográficu.

Les llingües kuki-chin puramente felicidaes pueden clasificase en cuatro grupos:

  • Kuki-chin central (~860 mil falantes en (2005)): Mizo (Lushai), Zyphe, Bawm (Banjogi), Hmar, Hakha (Lai Pawi), Ngawn, Senthang, Tawr, Zotung, Darlong, Pangkhua
  • Kuki-chin septentrional (~1,05 millones de falantes en (2005)): Falam (Hallam, incl. Laizo, Zahao), Añal, Hrangkhol, Zo (Zou, Zome), Aimol, Biete (Bete), Paite, Siyin (Sizaang), Tedim (Tiddim), Thado, Chiru, Gangte, Kom, Lamkang, Chothe (Old Kuki now Naga), Kharam (Naga), Milhiem, Monsang (Naga), Moyon (Naga), Purum (Naga), Tarao (Naga), Ralte, Ranglong, Sakachep, Simte, Vaiphei, Yos
  • Kuki-chin meridional (~465 mil falantes en (2005)): Shö (Asho/Khyang, Bualkhaw, Chinbon, and Shendu), Mara (Lakher), Khumi (Khumi proper and Khumi Awa), Daai (Nitu), Mro, Mün, Nga La, Welaung (Rawngtu)

Otros autores como Bradley (1997), conisderan que dientro del grupu kúkico pueden incluyise dos llingües más:

Comparanza léxica

Los numberales en distintes llingües kuki-chin, el meithei y el kabir son:[1]

GLOSASeptentrionalCentralMeridionalPROTO-
KUKI-CHIN
MeitheiKarbi
(Mikir)
AñalKomPaiteZomeChin
Bawm
Chin
Nagwn
PankhuMizoChin
Mro
Chin
Khumi
Chin
Müün
'1'əkʰèinkʰətxat̪kʰə̀t(pə)kʰakpa kʰatkʰakːapəkʰathã˧˩hɑ˩el to-mɑt˧
kʰɑt˧
*kʰatə-məisi
'2'əhnã̀inniniknìː(pə)ninʔpa ninʔpnikapənhninin˧˩n̥ɨŋ˩k-hĩʔ˧*hniʔə-ninhini
'3'tʰùmintʰumtʰoŋtʰum(pə)tʰumpa tʰumtʰumkapətʰumtʰũ˩˧tʰoŋ˩k-tʰum˩*tʰumə-húmketʰom
'4'pəlimənlirililiː(pə)liːpa lilikapəlːimᵊli˩˥pᵊlɨ˩k-pʰli˩*b-limə-ripʰli
'5'pəŋã́rəŋaŋɑŋāː(pə)ŋaːpa ŋarɨŋakapəŋabã˩˥pɑŋ˧˩k-m̥ɑ˩

mə-ŋa || pʰo

'6'tərùkərukgukgùʔ(pə)rukpa lukrowkapəruktᵊru˧˩tᵊreuʔ˧k-kʰxuk˧*t-ruk
*k-ruk
tə-ruktʰrok
'7'təkhɔ̀sərisɔgiksəgìː(pə)śəriʔpa saliʔʃərikapəʃːərisʰᵉri˧˩sᵊrɨʔ˧k-kʰxiʔ˧*s-riʔ
*s-giʔ
tə-ret6+1
'8'təríkəretgiaːt̪giéːt(pə)riatpa riatriatkapəriattᵊja˩˧tᵊrjɑ˥˧k-kʰxet˩˧*k-riat
*t-riat
nin-pan
10-2
10-2
'9'təkúkokoɑkuɔ́ː(pə)kuapa kuakuakːapəkːuatᵊkɔ˥˩tᵊkɔ˥˧k-kɔ˧*t-kuamə-pən
10-1
10-1
'10'sómsomsɔmsɔ̀ːmśɔːmsawmʃomkaʃomχa˦ sʰə˥˧ho˩xɑ˩*sʰawmtə-rakep~
kre-

Los numberales en meithei presenten mayor similaridad coles llingües ao-naga que coles llingües kuki-chin. El numberal *-pan qu'apaez nes formes pa '8' y '9' en methei tamién apaez nes llingües konyak.

Ver tamién

  • llingües lai

Referencies

Bibliografía

  • George van Driem (2001) Languages of the Himalayas: An Ethnolinguistic Handbook of the Greater Himalayan Region. Brill.
  • Thurgood, Graham (2003) "A subgrouping of the Sinón-Tibetan languages: The interaction between language contact, change, and inheritance." In G. Thurgood and R. LaPolla, eds., The Sinón-Tibetan languages, pp 13–14. London: Routledge.