Santísima Trinidá

Antecedentes

Esisten tríadas de dioses dende l'antigüedá histórica, seique pol calter místicu que delles cultures tienen del númberu trés.^[3]

Les tríadas presentes en relixones o visiones filosófiques correspuenden a fuercies primordiales hipostasiadas o a aspeutos del Dios supremu. Anque les rellaciones ente los distintos términos d'estes tríadas nun sían siempres fáciles de discernir, paez claro que nun fueron concebíes en nengún casu partiendo d'un modelu como'l de la Trinidá cristiana.^[4]

En delles corrientes platóniques, estrémense dellos niveles de realidá, ente les qu'atopamos trés de gran importancia:

• Dios, ser absolutu y causa primer.
• Logos, o razón universal.
• Anima Mundi, alma universal emanada de Dios qu'anima y gobierna el mundu visible.

N'otres ocasiones, la trinidá platónica ye descrita como les idees de Bien, el restu d'idees intelixibles que proceden del Bien, y les idees materializaes o mundu visible.^[5]

Terminoloxía

Nel añu 215 d. C., Tertulianu foi'l primeru n'usar el términu «Trinidá» (Trinitas). Enantes, Teófilo de Antioquía yá usara la pallabra griega τριάς trias (tríada) na so obra A Autólico (c. 180) pa referise a Dios, el so Verbu (Logos) y la so Sabiduría (Sophia).^[6] Tertuliano, n'unu de los sos escritos polémicos empobinaos contra Práxeas, un siguidor de la doctrina cristiana conocida como «monarquianismo», Adversus Praxeam II, diría que «los trés son unu, pol fechu de que los trés vienen de unu, por unidá de sustancia».^{[nota 1]}

Perspectives históriques

La fórmula foi adquiriendo forma col pasu de los años y nun foi establecida definitivamente hasta'l sieglu IV:

La definición del Conceyu de Nicea, sostenida dende entós con mínimos cambeos poles principales denominación cristianes, foi la d'afirmar que'l Fíu yera consustancial (ὁμοούσιον, homousion, lliteralmente ‘de la mesma sustancia') al Padre. Esta fórmula foi cuestionada y la Ilesia pasó por una xeneración d'alderiques y conflictos hasta que la fe de Nicea» foi reafitada en Constantinopla en 381.^[7]

En Nicea tola atención concentrar na rellación ente'l Padre y el Fíu, inclusive por aciu el refugu de delles frases típiques arrianes por aciu dalgunos anatemes anexaos al credo; y nun se fixo nenguna afirmación similar avera del Espíritu Santu. Pero, en Constantinopla (381) indicóse qu'ésti ye adoráu y glorificado xunto con Padre y Fíu (συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον), suxuriendo que yera tamién consustancial a ellos. Esta doctrina foi darréu ratificada pol Conceyu de Calcedonia (451), ensin alteriar la sustancia de la doctrina aprobada en Nicea.^{[nota 2]}

Cites bíbliques

Na Biblia atópense alusiones tanto al Padre como al Fíu y al Espíritu Santu que se presentaron como menciones implícites de la naturaleza trinitaria de Dios.

• Cites del Antiguu Testamentu nes qu'apaecen referencies a Dios en plural:^[8]
  • «Dios dixo: “Faigamos al home a la nuesa imaxe, según la nuesa semeyanza...”» (Gn 1:26). Esto almite'l discutiniu sobre si'l Verbu fadría carne nel home como fíu de sigo mesmu o si Dios padre en hipóstasis consustancial con Dios fíu tamién sería nacíu, crucificáu, muertu, soterráu o resucitáu.
  • «L'home aportó a como unu de nós na conocencia del bien y del mal.» (Gn 3:22). Nesti versículu, con "nós", referir a Dios y los seres celestiales. El tracamundiu vien d'una mala traducción de Xénesis 3:5, que consiste en traducir Elohim (Dios) de la mesma manera que elohim (seres celestiales): «sabe Dios (Elohim) que'l día que comáis d'él, van ser abiertos los vuesos güeyos, y vais ser como Dios (los elohim), conocedores del bien y del mal».
  • «Y dixo Yahvé: “Toos formen un solu pueblu y tienen una mesma llingua. Esta obra ye solo l'empiezu, y dende agora nada-yos fadrá arrenunciar de lo que piensen faer. Con éses, baxemos y confundamos ende mesmu la so llingua, de cuenta que nun s'entiendan los unos a los otros”» (Gn 11:6-7)
  • «Yo oyí la voz del Señor que dicía: “¿A quién voi unviar y quién va dir por nós?”. Yo respondí: “¡Equí toi: únviame!”» (Is 6:8).
  • Tamién se presenta como argumentu l'usu de la pallabra Elohim, que ye plural, pa referise a Dios (por casu, en Gn 20:13 o 2 Sam 7:23).

• Cites del Nuevu Testamentu nes que s'identifica a Xesús con Dios:
  • L'entamu del Evanxeliu de Xuan: «Nel principiu esistía'l Verbu y el Verbu taba con Dios, y el Verbu yera Dios» (Jn 1:1);
  • La reconocencia de Tomás escontra Xesús cola espresión: «Señor mio y Dios mio» (Jn 20:28);
  • La reconocencia de la omnisciencia de Xesús, atributu de Dios (Jn 21:17; Jn 16:30);
  • «El que me vio a mi, vio al Padre» (Jn 14:9);
  • «Yo toi nel Padre y el Padre ta en mi» (Jn 14:11);
  • «Tou lo que tien el Padre ye mio» (Jn 16:15);
  • L'acusación de los xudíos de faese Xesús igual a Dios (Jn 5:18);
  • La capacidá de Xesús de perdonar los pecaos (Mc 2:5-10).

• Cites del Nuevu Testamentu nes que se menta a los trés entidaes:
  • El bautismu nel nome del Padre y del Fíu y del Espíritu Santu (Mt 28:19);
  • El saludu paulino: «La gracia del Señor Xesucristo, l'amor de Dios y la comunión del Espíritu Santu sían con toos vós» (2 Co 13:14).^[9]

Fora de los llibros consideraos canónicos, la fórmula trinitaria ta presente na Didaché, documentu cristianu datáu del sieglu I pola mayoría de los estudiosos contemporáneos: «Bautizaréis nel nome del Padre y del Fíu y del Espíritu Santu n'agua vivo (corriente). Pero si nun tienes agua corriente, entós bautízate n'otra agua […]. Pero si nun tienes nin una nin otra, entós derrama agua sobre la cabeza tres veces nel nome del Padre y del Fíu y del Espíritu Santu» (Did 7,1-3).^[10]

Amás de la polémica sobre la naturaleza de Xesús —si yera humana, divina, o dambes al empar—, del so orixe —si eternu o temporal— y de cuestiones similares relatives al Espíritu Santu, el problema central del dogma trinitariu ye xustificar la división ente sustancia único y triple “personalidá”. La mayoría de les ilesies protestantes, según les ortodoxes y la Ilesia católica, sostienen que se trata d'un misteriu inaccesible pa la intelixencia humana.

La Ilesia católica

La Ilesia católica diz: “La Trinidá ye'l términu con que se designa la doctrina central de la relixón cristiana […] Asina, nes pallabres del Símbolu Quicumque: ‘el Padre ye Dios, el Fíu ye Dios y l'Espíritu Santu ye Dios, y sicasí nun hai tres dioses, sinón un solu Dios'. Nesta Trinidá […] les Persones son co-eternes y co-iguales: toes, igualmente, son increadas y omnipotentes […]”.^[11] Asina, Dios revelar a sigo mesmu como una comunión de persones.^[12]

La Ilesia católica recuerda qu'esti dogma fundamental de la so fe foi definíu en conceyos ecuménicos celebraos n'Oriente, lo cual ye motivu de comunión coles Ilesies orientales.^[13]

La Ilesia ortodoxa griega

La Ilesia ortodoxa griega diz de la Trinidá lo siguiente: «Dios ye trino y unu. […] El Padre ye totalmente Dios. El Fíu ye totalmente Dios. L'Espíritu Santu ye totalmente Dios».^[14]

The Catholic Encyclopedia^[15] afirma que ye un dogma y al empar un misteriu como sigue: «Un dogma tan misteriosu presupon una revelación divina».

Les ilesies evanxéliques

Les ilesies evanxéliques definen que dientro de la unidá de Dios esisten trés distintes persones, el Padre, el Fíu y l'Espíritu Santu. Los trés comparten los mesmos atributos y la mesma naturaleza; poro, estos trés constitúin l'únicu Dios.

La Ilesia de Xesucristo de los Santos de los Últimos Díes

Los mormones afirmen creer na Trinidá pero tienen una interpretación propia, radicalmente distinta del dogma mayoritariamente aceptáu. Sostienen que'l Padre, el Fíu y l'Espíritu Santu son tres Dioses que formen una divinidá. Estos trés seres componen la Trinidá. Presiden esti mundu y toles demás creaciones. Esos trés Dioses decidieron manifestase , xunise y conformar la divinidá pa realizar la salvación del home. Esta divinidá» y l'home comparten la mesma naturaleza, son «sustancialmente iguales»: según esta doctrina, Dios Padre tien una muyer, la Madre celestial», cola que procreó fíos nel mundu espiritual; coles mesmes, Xesucristo y l'Espíritu Santu son fíos de padres celestiales, procreaos tres l'entamu de la creación del mundu.^[1]

Según esta doctrina:

• El Padre. Ye increado y inengendrado.
• El Fíu. Nun ye creáu sinón niciáu eternamente pol Padre.
• L'Espíritu Santu. Nun ye creáu, nin niciáu, sinón que procede eternamente del Padre y del Fíu (según les Iglesias evanxéliques y la Ilesia católica) o namái del Padre (según la Ilesia ortodoxa).

Según el Dogma católicu definíu nel Primer Conceyu de Constantinopla (381), los trés persones de la Trinidá son realmente distintes pero son un solu Dios verdaderu. Esto ye daqué posible de formular pero inaccesible a la razón humana, polo que se-y considera un dogma de fe. Pa esplicar esti misteriu, n'ocasiones los teólogos cristianos recurrieron a símiles. Asina, Agustín d'Hipona comparó la Trinidá cola mente, el pensamientu que surde d'ella y l'amor que les xune.^[16] Per otru llau, otros teólogos clásicos, como Guillermo de Occam, afirmen la imposibilidá de la comprensión intelectual de la naturaleza divina y postulen la so simple aceptación al traviés de la fe.^[17]

Tomás d'Aquino usaba una imaxe pa ilustrar el misteriu de la Trinidá:^{[ensin referencies]}

• Tou unxíu presupon a lo menos tres elementos: El qu'unxe, l'unxíu y l'unción.
• Siendo Xesús el Cristu (esto ye, l'unxíu de Dios), puede faese referencia a trés persones:

1. El qu'unxe: sería Dios Padre.
2. L'unxíu: sería Dios Fíu.
3. La unción: sería Dios Espíritu Santu.

Dientro del cristianismu, esisten delles denominaciones cristianes que consideren que la Trinidá nun ye una doctrina que s'atope nos testos evanxélicos nin nel mensaxe de Xesús. Ellos consideren que la Trinidá ye productu del desenvolvimientu teolóxicu en sieglos posteriores, so influencia del pensamientu filosóficu griegu,^{[nota 3]} y constitúi una deformación de les enseñances cristianes orixinales. Ello ye que una cierta cantidá d'eruditos y teólogos espresaron opiniones similares.^[18][19][20] Estos son:

1. La Ilesia de Xesucristo de los Santos de los Últimos Díes (Mormones).
2. El unitarismu o Ilesies unitaries.
3. Los Testigos de Xehová.
4. El Pentecostalismo del nome de Xesucristo.
5. Los Cristadelfianos y grupos como la Ilesia de Dios de la fe en Abraham.
6. Otros grupos cristianos non trinitarios, como'l xudaísmu mesiánicu y corrientes derivaes del Nuevu Pensamientu.

Unitarismu o Ilesies unitaries

Les Ilesies y congregaciones unitaries surdieron nel sieglu XVI como parte de l'ala radical de la Reforma Protestante y la so teoloxía evolucionó, dende variantes de sabelianismo y arrianismu nos sos oríxenes, como les defendíes por autores tales como Miguel Servet y Fausto Socino, a un cristianismu éticu y racional qu'evitaba tou tipu de dogmes. La primer formulación estructurada del credo sociniano establecer nel Catecismu Racoviano (1605) polacu. Coles mesmes, el lema tradicional de les Ilesies unitaries d'Europa Central de llingua húngara sigui siendo dende la so fundación el de "Dios ye Unu" (Egy az Isten n'húngaru), n'alusión al so refugu de la idea trinitaria.^[21]

Los Testigos de Jehová

Los Testigos de Xehová aseguren que los cristianos del sieglu I nun teníen nenguna doctrina similar a la Trinidá y que la Biblia nun da a entender esa doctrina. Afirmen que Xesús nunca se refirió a Dios como una deidá que consistiera nuna pluralidá de persones(Jn 17:5,26; 14:28 Mt 3:17 ) . Creen que Xesús ye la única creación direuta del so Padre y que se valió del so Fíu pa crear toles demás coses. (Jn. 6:46; Col. 1:15; 1Cor. 8:6; 1Cor. 11:3; 1Cor. 15:28; Rev. 3:14). Los Testigos de Jehová creen que la doctrina de la Trinidá ye pre-cristiana y vien de cultures como la exipcia, cola so tríada de Horus, Osiris y Isis y la mesopotámica, cola so tríada d'Ishtar, Sin y Shamash.^[22][23]

Los Testigos de Xehová nun tienen un conceutu de Sustancia (gr.: Ousía) referida a la divinidá, sinón que solo almiten el conceutu hebréu de "Xéneru" (leminóh^[24]), de cuenta que solo reconocen divinidá en Cristu nel sentíu de que, según ellos, este sería un ser del mesmu xéneru que Dios (Heb 1:2,3 Col 1:15), esto ye, un espíritu de cuerpu esplendente, pero non con iguales poderes, facultaes, voluntá, identidá o memoria.

Afirmen que la pallabra "Dios" argumenta cualidaes, poder o fuercia", basándose en que n'hebréu el raigañu de la pallabra "Dios" (אֵל Êl^[25]), y los sos derivaos, signifiquen "poderosu" y por estensión, afirmen, podría ser usada pa referise a "maxistraos" (Sal 82), "ánxeles" (Sal 8:5 TNM, nota) y "profetes" (Éx 7:1). Ellos Afirmen que Dios ye'l "Toupoderosu", y Xesús ye solo un ser "Poderosu", por esto na so traducción de la biblia en Juan 1:1 arramar "el verbu yera un dios" (Traducción del Nuevu Mundu), col fin de resaltar les carauterístiques de Xesucristo como un ser Divín(Poderosu).

Creen que l'Espíritu Santu ye'l poder que Dios usa, la "Fuercia Activo", que, según les sos creencies, eventualmente puede tresmitir la mente de Dios, pero nun ye del so "xéneru" nin una persona(Is 30:27,28; 59:18,19; 2 Cor:4:7 Mr1:10 Lu 5:17 Gén 1:2).^[26][27]

• Iconografía de la Trinidá

• Gonzalo Llobu Méndez (2002). Dios Unu y Trino: manual de iniciación. Ediciones Rialp. ISBN 9788432134180.
• José Antonio Sayés (2000). La Trinidá: misteriu de salvación. Ediciones Pallabra. ISBN 9788482394237.
• Luis F. Ladaria (1998). El Dios vivo y verdadero: el misteriu de la Trinidá. Secretariáu Trinitariu. ISBN 9788488643407.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Santísima Trinidá.
• Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a Santísima Trinidá.
• Catecismu de la Ilesia católica, 232-267.
• Compendio del Catecismu de la Ilesia católica, 44-49.