Генри Миллер

Иртә йылдары

Яҙыусы 1891 йылдың 26 декабрендә Нью-Йоркта, Манхеттендың Йорквилль округында, немец эмигранттары Генри Миллер һәм Луиза Нитинг ғаиләһендә тыуа. Атаһы ирҙәр күлдәге ательеһы хужаһы була, шуға күрә яҙыусының ғаиләһе етеш йәшәй^[1]. Генриҙың һеңлеһе — Лоретта — тыумыштан аҡылы зәғиф булыу менән яфалана, ата-әсәһе вафатынан һуң кесе Генри уның хаҡында бөтә хәстәрлектәрҙе үҙ өҫтөнә ала.

Яҙыусының бала сағы сыбар эмигранттар Бруклинында үтә^[2].

Мәктәпте тамамлағас, Генри университетҡа уҡырға инергә маташа, ләкин уңышһыҙлыҡҡа осрай. Ул Нью-Йорк ҡала колледжында сәнғәт тарихы буйынса тулы булмаған курс ҡына үтә^[3]. Нью-Йоркта Генри Миллер үҙенән ун биш йәшкә өлкәнерәк ҡатын менән таныша һәм йәшәй башлай. Был берлектәге тәүге тормош тәжрибәһе була, ул Калифорнияға ҡасыу менән тамамлана, унда яҙыусы цитрус плантацияларында эшләй. Калифорнияла Миллер Эмма Гольдман лекцияһына эләгә, ул уға Петр Кропоткиндың Ницше идеализмын аса, Генри уның тураһында үҙенең беренсе эссеһын (баҫылып сыҡмай) яҙа.

Лекцияларҙан һуң Генри Миллер Нью-Йоркҡа ҡайта һәм атаһының оҫтаханаһында өйрәнсек булып эшләй башлай. Ул ваҡытта Миллер пианист булыу тураһында аныҡ булмаған өмөттәр бағлай, әммә әҙәбиәт һәм философия уның тормошонда ҙурыраҡ роль уйнай башлай. Генри Джон Каупер Пауистың рус әҙәбиәте тураһында лекцияларын тыңлай һәм үҙенә «рус күңелен» аса.

Тәүге никахы

1917 йылдың йәйендә, хәрби хеҙмәттән ҡасып, егерме биш йәшлек Миллер Беатрис Сильвас Уикенз менән тәүге никахҡа инә^[4]. 1919 йылда уларҙың ҡыҙҙары Барбара тыуа^[5]. Беатриса профессиональ пианист була, әммә уның карьераһы килеп сыҡмай: уға музыка дәрестәре бирергә тура килә, бының менән тиҙҙән Генри ҙа шөғөлләнә башлай, әммә ғаиләһен ҡарау зарурлығы уны даими эш эҙләргә мәжбүр итә. Тиҙҙән ул ялланып Western Union телеграф компанияһында идарасы урынын ала (уның әҫәре — «Космодемоническая компания»), ул унда 1924 йылдың көҙөнә тиклем эшләй.

Джун Эдит Смит

Шул уҡ ваҡытта Миллерҙың никахы тарҡала. 1924 йылдың йәй аҙағында Генри Джун Эдит Смит менән таныша^[6] һуңынан ул уның икенсе ҡатыны һәм ул яҙғандарҙың барыһының да «энергетик авторҙашы» булып китә. Ул Миллерҙың «шылтыратыуҙарҙан алып шылтыратыуҙарға тиклем булған эшен» ҡалдырыуын һәм үҙен тулыһынса әҙәбиәткә бағышлауын талап итә. 1924 йылда Миллер, үҙен тулыһынса яҙыусы эшмәкәрлегенә бағышлау өсөн Western Union китә^[7].

Генри менән Джун сәйханаға йыш йөрөй, унда психоанализ һәм енси азатлыҡ тураһында фекер алышыуҙар алып барыла. 1926 йылда Джундың Мара исемле дини даирәлә киң билдәле Джин Кронски менән романы башлана. Мара Миллерҙар янында урынлаша. Генри парҙарҙы лесбий мөнәсәбәттәрендә шик аҫтына ала һәм, секс мәсьәләләрендә консерватив булараҡ, булған хәлде ауырлыҡ менән кисерә. Һөҙөмтәлә Мара менән Джун йәшерен Парижға китә, ә элегерәк Маранан һынлы сәнғәт дәрестәре алған Генри, яңғыҙы ҡала һәм картиналар төшөрә башлай. Парижда Мара һәм Джун үҙ-ара килешә алмай, һәм бер нисә айҙан һуң Джун Нью-Йоркҡа Мараһыҙ ҡайта^[8].

Джундың бай һөйөүсеһе Роланд Фридман барлыҡҡа килә, ул Миллерҙың китаптарын финансларға риза була, ул китаптарҙы Джун үҙенеке тип күрһәтә^[9]. Генри үҙенең «Молох» тигән тәүге китабын яҙа һәм авторҙашы Джунға бирә. Эшләп алған аҡсаға улар Квебек һәм Монреаль ҡалаларына юллана. Нью-Йоркҡа 1929 йылда ҡайтып, Миллер «Одуревший петух» романын яҙа башлай һәм Джун талабы буйынса уны яҙып бөтөргә Парижға китә. Мара 1930 йылдар тирәһендә үҙ-үҙенә ҡул һала^[10].

Париж осоро

Тәүҙә Миллер Парижда ҡиммәтле ҡунаҡханаларҙа йәшәй. Әммә аҡса тиҙ тотонола, яҙыусы килем сығанағын табырға тырыша, әммә килеп сыҡмай. Миллерға ҡунаҡаханалар өсөн түләргә аҡса етмәй башлағас, ул кинотеатрҙарҙың береһендәге офиста Нанавати ынйыһы менән сауҙа итеүсе йәмғиәтендә (Нонентити «Тропик Рака»ла) бер нисә төн үткәрергә мәжбүр була. Генриҙың яйлап таныштары була башлай. Австрия яҙыусыһы Альфред Перле Миллерҙың ғүмеренең аҙағына тиклем яҡын дуҫтарының береһе була. 1931 йылдың йәйендә Генриҙы Сера виллаһында яҙыусы Майкл Френкель һыйындыра. Бер аҙға Джун килә, әммә ул ваҡытта ла ул да аҡсаһыҙ була.

Миллер көн һайын оҙаҡ ваҡыт Париж буйлап йөрөй. Артабан был йәйәү йөрөүҙәр, Париждың матур һүрәттәренә әйләнә.

Джун китеү менән Миллер яңы әйбер — уйланылған трилогияның беренсе китабын, буласаҡ «Тропик Рака» китабын, яҙыу мөмкинлеге ала, унда башта «Бог» исеменә эйә булған «Тропик Козерога» һәм «Чёрная весна» китаптары инергә тейеш була. Роман өҫтөндә эшләү барышында, Миллер элегерәк нәшер ителмәгән «Одуревший петух» һәм «Молох» эштәренең материалдарын ҡуллана. «Тропик Рака» 1934 йылда баҫылып сыға.

Анаис Нин

Яҙыусының ҡырҡ йыллыҡ юбилейынан һуң бер йыл үткәс, Миллер менән Джун араһында аралар өҙөүгә башланғыс һалған ваҡиға була — Миллер испан композиторы Хоакин Нин-и-Кастельяностың һәм дат йырсыһы Роза Кульмельдың ҡыҙы, экзотик Анаис Нин менән таныша. Үҙҙәренең танышыуы менән Миллер менән Анаис уртаҡ дуҫтары, Анаисҡа «Тропик Рака» әҫәренең әҙер бүлектәрен күрһәткән Ричард Осборнға бурыслы.

Джун Нью - Йорк һәм Париж араһында йөрөй һәм Миллерҙы Америкаға ҡайтырға күндерергә маташа. Әммә Генри баш тарта. Был ваҡытта Миллерға Дижондағы лицейҙа репетитор булып эшләргә тура килә. Аҡса урынына ул пансионда бушлай йәшәү хоҡуғына эйә була. Генри менән Анаистың романдарының башы Дижон осоронда уларҙың хатлашыуы була. Яҙышыуҙарҙа «рухи эксгибиционизмға» дөйөм ынтылыуы асыҡлана. Миллер Нинға үҙе өсөн һәр ваҡыт «пролетар сығышлы» ҡыҙ булып ҡалған Джундың вульгарлығына зарлана. Анаис уны Дэвид Лоуренс әҫәрҙәре менән таныштыра (инглиз яҙыусыһы Лоренс Даррелл менән бутарға кәрәкмәй, уның менән Миллер Парижда таныша һәм ғүмеренең аҙағына тиклем уның дуҫы була), уны дөйөм алғанда психоанализ һәм билдәле психоаналитиктар менән таныштыра. Нин Австрияның билдәле психоаналитигы Отто Ранктың аҡсаһына Миллерҙың «Тропик Рака» романын сығара^[11]. Миллер уның йоғонтоһо аҫтында үҙенең бала саҡ хәтирәләре буйынса даими яҙмалар яһай. Былар бөтәһе лә уның әҙәби автопортреты — «Черная весна» нигеҙенә ята.

Уларҙы шулай уҡ астрологияға дөйөм ҡыҙыҡһыныу ҙа берләштерә

Йыл аҙағында Миллер Джун менән мөнәсәбәттәрен тулыһынса өҙә, был Джун өсөн ысын фажиғә була. Анаистың байлығы Генриҙы матди проблемаларҙан ҡотҡара, һәм 1932 йылда ул үҙен тулыһынса «Тропик Рака» өҫтөндә эшләүгә арнай. Роман 1934 йылда донъя күрә.

Уның эштәре ентекле енси тәжрибәләрҙән ғибәрәт. Беренсе баҫылып сыҡҡан «Тропик рака» (1934) китабы Парижда «Обелиск-пресс» нәшриәтендә баҫылып сыға һәм Ҡушма Штаттарҙа әҙәпһеҙлеге өсөн тыйыла^[12]. Китап тышлыҡҡа төрөлә һәм унда ошондай иҫкәртеү яҙыла: «АҠШ һәм Бөйөк Британияға индерегә кәрәкмәй»^[13].

Миллер Парижда ун йыл йәшәгәндә французса иркен һөйләшә һәм 1939 йылдың июненә тиклем Францияла йәшәй^[14]. 1939 йылда Керкирҙа йәшәгән Лоренс Даррелл Миллерҙы Грецияға саҡыра. Миллер сәфәрен «Колосс Маруссийский» (1941) китабында һүрәтләй, ул эшен үҙенең иң яҡшы эш тип иҫәпләй^[7].

Биг-Сур

1940 йылда Миллер АҠШ-ҡа ҡайта. 1944 йылда, ул ваҡытта туристар араһында популярлыҡ яулап өлгөрмәгән Биг-Сур исемле хозур тәбиғәт ҡосағында урынлаша^[14]. Бында Миллер бик күп картиналар, шулай уҡ «Биг-Сур и апельсины Иеронима Босха» (1957) автобиографик романын яҙа, бында үҙенең Биг-Сурҙа булыуы һәм ошо урында йәшәгән йәки булған ижади кешеләр менән осрашыуҙары хаҡында ентекле һөйләй. Хәҙер Биг-Сурҙа яҙыусының йорт-музейы урынлашҡан.

1942 йылда, Калифорнияға күсенер алдынан, Миллер «Благостное распятие» трилогияһында «Сексус» тигән тәүге романын яҙа башлай. Был уның Джунға ғашиҡ булып, бөтә көсөнә яҙыусы булырға ынтылған сағында Бруклинда алты йыл йәшәү осорон иҫбатлаусы уйлап сығарылған хикәйә була^[15]. Трилогияны 1959 йылда тамамлай. Башҡа эштәре кеүек үк, ул Ҡушма Штаттарҙа тыйыла һәм тик Франция һәм Японияла ғына баҫылып сыға^[16]. Калифорнияла булған ваҡытында яҙылған башҡа эштәрендә Миллер Америка Ҡушма Штаттарының үҙ ихтыяждарын ғына ҡәнәғәтләндереүгә ынтылыусанлыҡты киң тәнҡитләй, был «Воскресенье после войны» (Sunday after the War; 1944) һәм «Аэрокондиционированный кошмар» (The Air-Conditioned Nightmare; 1945) әҫәҙәрендә сағылыш таба. Уның «Биг-Сур и апельсины Иеронима Босха» (Big Sur and the Oranges of Hieronymus Bosch, 1957) китабы Биг-Сурҙа уның тормошо һәм дуҫтары тураһында хикәйәләр йыйынтығынан ғибәрәт^[17].

1944 йылда Миллер үҙенең өсөнсө ҡатыны философия студенты Янина Марта Лепская менән таныша, ул утыҙ йәшкә кесе була^[18]. Уларҙың ике балаһы була: улы Тони һәм ҡыҙы Валентина^[19]. 1952 йылда улар айырылыша. Киләһе йылда Миллер рәссам Ева МакКлюрға өйләнә, уныһы утыҙ ете йәшкә кесе була. 1960 йылда улар айырылыша.^[18], был ҡатыны 1966 йылда, моғайын, алкоголизм һөҙөмтәһендә вафат була^[20]. 1961 йылда Миллер үҙенең элекке ҡатыны Джун менән ҡайтанан берләшә. Улар өс тиҫтә йылға яҡын күрешмәгән булалар. Еваға яҙған хатында ул Джундың «ҡот осҡос» ҡиәфәтенә ҡарап, үҙенең шаҡ ҡатыуын тасуирлай, сөнки ул ваҡытҡа ул физик һәм психик яҡтан да насар яҡҡа үҙгәргән була^[21].

1959 йылда Миллер «Улыбка у подножия лестницы» исеме аҫтында әҫәр — үҙе «ғәҙәти булмаған тарих» тип атаған ҡыҫҡа тарих яҙа.

1963 йылдың февралендә Миллер Лос-Анджелеста Пасифик Палисейдс ҡалаһына күсеп килә һәм унда һуңғы ун ете йыл ғүмерен үткәрә.^[22]. 1967 йылда Японияла тыуып үҫкән йырсы Хоки Токудаға өйләнә, Хоки Токуда уның бишенсе ҡатыны була^[23][24]. 1968 йылда Миллер «Яҙыусыларҙың һәм мөхәррирҙәрҙең хәрби һалым протесы»на ҡул ҡуя һәм Вьетнамдағы һуғышҡа ҡаршы протест билдәһе итеп һалым түләүҙән баш тартырға вәғәҙә бирә^[25]. Окампо-Драйвҡа күскәндән һуң, ул артистар һәм әҙәбиәтселәр өсөн саҡырыулы аш мәжлестәре ойоштора. Уның ашнаҡсыһы һәм ҡараусыһы Твинк Тибо исемендәге модель була, ул һуңынан яҙыусы менән киске әңгәмәләре тураһында китап яҙа. Уның хәтирәләре баҫылып сыға (2011 йылда яңынан баҫыла).

1977 йылда Миллер һәм Токуда айырылыша^[23]. 1970 йылдар аҙағында Миллер Уоррен Битти менән бергә «Красные» фильмында төшә. Фильм 1981 йылда, Миллерҙың вафатынан һуң ун һигеҙ ай үткәс, сыға. Ғүмеренең һуңғы дүрт йылында Миллер Бренд Венера, йәш модель һәм журнал күҙәтеүсеһе, актриса һәм бейеүсе менән ныҡ хат алыша (уның күләме мең ярымдан ашыу хат тәшкил итә). 1986 йылда уларҙың хатлашыуы хаҡында китап баҫылып сыға^[26].

Миллер 1980 йылдың 7 июнендә Пасифик Палисейдс ҡалаһында үҙ йортонда ҡан әйләнеше ағзалары ауырыуынан өҙлөгөүҙән 88 йәшендә вафат була. Уның кәүҙәһен яндыралар, ә мәйетен улы Тони менән ҡыҙы Валентина араһында бүләләр. Тони үҙенең үлеменән һуңғы теләген белдерә: яндырғандан һуң уның көлө атаһының көлө менән ҡушылырға һәм Биг-Сур буйлап таралырға тейеш.

• Moloch or, This Gentile World, 1927 йылда яҙыла, 1992 йылға тиклем баҫылмай (by the Estate of Henry Miller). ISBN 0-8021-3372-X.
• Crazy Cock, 1928—1930 йй. яҙыла, 1960 йылға тиклем баҫылмай. ISBN 0-8021-1412-1.
• Тропик Рака (Tropic of Cancer), Париж: Obelisk Press, 1934.
• What Are You Going to Do about Alf?, Париж: Издан на средства автора, 1935.
• Aller Retour New York, Париж: Obelisk Press, 1935.
• Чёрная весна (Black Spring), Париж: Obelisk Press, 1936. ISBN 0-8021-3182-4
• Max and the White Phagocytes, Париж: Obelisk Press, 1938.
• Тропик Козерога (Tropic of Capricorn), Париж: Obelisk Press, 1939. ISBN 0-8021-5182-5.
• Henry Miller’s Hamlet Letters, Vol. I, with Michael Fraenkel, Santurce, Puerto Rico: Carrefour, 1939. ISBN 0-8095-4058-4.
  • Vol. II, with Michael Fraenkel, New York: Carrefour, 1941.
  • Vol. I complete New York: Carrefour, 1943.
• The Cosmological Eye, Нью-Йорк: New Directions, 1939. ISBN 0-8112-0110-4.
• The World of Sex, Чикаго: Ben Abramson, Argus Book Shop, 1940.
  • Oneworld Classics 2007 ISBN 978-1-84749-035-3.
• Под крышами Парижа (Under the Roofs of Paris) (башта Opus Pistorum кеүек баҫыла), Нью-Йорк: Grove Press, 1941.
• Колосс Маруссийский (The Colossus of Maroussi), Сан-Франциско: Colt Press, 1941. ISBN 0-8112-0109-0.
• Мудрость сердца (The Wisdom of the Heart), Нью-Йорк: New Directions, 1941. ISBN 0-8112-0116-3.
• Sunday after the War, Нью-Йорк: New Directions, 1944.
• Semblance of a Devoted Past, Berkeley, Calif.: Bern Porter, 1944.
• The Plight of the Creative Artist in the United States of America, Houlton, Me.: Bern Porter, 1944.
• Echolalia, Berkeley, Calif.: Bern Porter, 1945.
• Henry Miller Miscellanea, San Mateo, Calif.: Bern Porter, 1945.
• Why Abstract?, with Hilaire Hiller and William Saroyan, New York: New Directions, 1945. ISBN 0-8383-1837-1
• Аэрокондиционированный кошмар (The Air-Conditioned Nightmare), New York: New Directions, 1945. ISBN 0-8112-0106-6.
• Maurizius Forever, San Francisco: Colt Press, 1946.
• Вспоминать, чтобы помнить (Remember to Remember), Нью-Йорк: New Directions, 1947. ISBN 0-8112-0321-2.
• Into the Night Life, рәсми булмаған баҫма, 1947
• Улыбка у подножия лестницы (The Smile at the Foot of the Ladder), Нью-Йорк: Duell, Sloan and Pearce, 1948.
• Сексус (Sexus) (Book One of The Rosy Crucifixion), Париж: Obelisk Press, 1949. ISBN 0-87529-173-2.
• The Waters Reglitterized, San Jose, Calif.: John Kidis, 1950. ISBN 0-912264-71-3.
• Книги в моей жизни (The Books in My Life), Нью-Йорк: New Directions, 1952. ISBN 0-8112-0108-2.
• Плексус (Plexus) (Book Two of The Rosy Crucifixion), Париж: Olympia Press, 1953. ISBN 0-8021-5179-5.
• Тихие дни в Клиши (Quiet Days in Clichy), Париж: Olympia Press, 1956. ISBN 0-8021-3016-X
  
  Лондон: Oneworld Classics, 2007. ISBN 978-1-84749-036-0.
• Recalls and Reflects, Нью-Йорк: Riverside LP RLP 7002/3, 1956.
• Время убийц (The Time of the Assassins: A Study of Rimbaud), Нью-Йорк: New Directions, 1956. ISBN 0-8112-0115-5.
• Биг-Сур и апельсины Иеронима Босха (Big Sur and the Oranges of Hieronymus Bosch), Нью-Йорк: New Directions, 1957. ISBN 0-8112-0107-4.
• The Red Notebook, Highlands, N.C.: Jonathan Williams, 1958.
• Reunion in Barcelona, Northwood, England: Scorpion Press, 1959.
• Нексус (Nexus) (Book Three of The Rosy Crucifixion), Париж: Obelisk Press, 1960. ISBN 0-8021-5178-7.
• To Paint Is to Love Again, Alhambra, Calif.: Cambria Books, 1960.
• Watercolors, Drawings, and His Essay "The Angel Is My Watermark, " Abrams, 1962.
• Stand Still Like the Hummingbird, Нью-Йорк: New Directions, 1962. ISBN 0-8112-0322-0.
• Just Wild about Harry, Нью-Йорк: New Directions, 1963. ISBN 0-8112-0724-2.
• Greece (with drawings by Anne Poor), Нью-Йорк: Viking Press, 1964.
• Insomnia or The Devil at Large, Нью-Йорк: Doubleday and Company, 1974. ISBN 0-385-9037-4 (ошибоч.)
• Opus Pistorum, Нью-Йорк: Grove Press, 1983. ISBN 0-394-53374-7.
• Dear, Dear Brenda: The Love Letters of Henry Miller to Brenda Venus, 1997. ISBN 0-688-02816-0

• Генри и Джун (фильм)
• Тихие дни в Клиши (фильм, 1970)
• Во сне и наяву (фильм, 1975)

Урыҫ телендә

• Ливергант, Александр Яковлевич. Генри Миллер.
• Аствацатуров, Андрей Алексеевич. Генри Миллер и его "парижская трилогия".
• Перле, Альфред. Мой друг Генри Миллер.

Инглиз телендә

• George Orwell. Inside The Whale. — 1940.
• Norman Mailer. Genius and Lust: a journey through the major writings of Henry Miller.

• Миллер Валентин Генри — о творчестве писателя.
• Роман «Плексус».
• «Дьявол в раю», роман. Перевод И.Куберского. Опубликован в журнале «Звезда» и отдельной книгой в издательстве «Академический проект» С.-Петербург, 1995. В дальнейшем переиздавался в издательствах «Продолжение жизни». (СПб.) и Б. С. Г.-Пресс (Москва).