Мария Лялькова
Мария Лялькова (чех Marie Ljalková), ҡыҙ фамилияһы — Петрушакова (чех Petrušáková)[5], икенсегә кейәүгә сыҡҡандан һуң — Ластовецка (чех Lastovecká[5]; 3 декабрь 1920 йыл — 7 ноябрь 2011 йыл) — чех снайперы, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Полковник.
| Мария Лялькова | |
| чех Marie Ljalková | |
 | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ |
|---|---|
| Гражданлыҡ |  Чехословакия Чехия |
| Тыуған ваҡыттағы исеме | чех Marie Petrušáková |
| Имя в браке | Marie Ljalková[1], Marie Navrátíková[1], Marie Kazdová[1] һәм Marie Lastovecká[1] |
| Тыуған көнө | 3 декабрь 1920[2][1] |
| Тыуған урыны | Городенка[d], Польша Республикаһы[d] |
| Вафат булған көнө | 7 ноябрь 2011[3][2][1] (90 йәш) |
| Вафат булған урыны | Брно[d] |
| Бер туғандары | Naděžda Anastasie Pospíšilová[d] |
| Һөнәр төрө | хәрби хеҙмәткәр, снайпер |
| Эшмәкәрлек төрө | Хәрби эш[1] һәм военная медицина[d][1] |
| Хәрби звание | полковник[d] |
| Һуғыш/алыш | Икенсе бөтә донъя һуғышы, Соколово янындағы алыш[d], Днепр өсөн алыш, Көнсығыш Карпат операцияһы[d] һәм Днепр-Карпат операцияһы |
| Ғәскәр төрө | Чехословацкая армия в изгнании[d][4] |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре |    |
 Мария Лялькова Викимилектә | |
Биографияһы
1920 йылдың 3 декабрендә Польшаның (хәҙер Украинаның Ивано-Франковск өлкәһе) Городенка ҡалаһында[6] волынь чехтары ғаиләһендә тыуған. 12 йәшенә етем ҡалғас, уны тәрбиәгә бер туған инәһе үҙенә ала[6]. Һуңынан Мария күрше Станиславов (хәҙер Ивано-Франковск) ҡалаһына күсә һәм бында техник училищела белем ала. Германия СССР-ға һөжүм иткәндән һуң, Ырымбур өлкәһе Быҙаулыҡ ҡалаһына эвакуациялана, бында РККА-ның 1-се чехословак айырым пехота батальоны формалаша[7]. 1942 йылдың 1 мартында медицина курстарын һәм төп хәрби әҙерлекте үтеп, ошо подразделение хәрбиҙәре сафтарына ҡабул ителә. Һуңынан снайперҙар курсын үтә[6].
 Тышҡы рәсемдәр | |
|---|---|
 | Чехословак батальоны снайперы Мария Лялькова-Ластовецка. |
Уның беренсе тапҡыр һуғышҡа инеүе 1943 йылдың мартында Соколово янындағы алышта була[5]. Был алышта Лялькова СВТ-40 винтовкаһынан 5 немец һалдатын (шул иҫәптән бер пулемётсыны) атып үлтерә[7]), шул уҡ ваҡытта ул боҙҙа ятта. Тик төндә генә уны боҙға йәбешеп туңған хәлендә чехословак һалдаттары табып ала[5]. Мария шулай уҡ Һул яр һәм Уң яр Украинаны азат итеү өсөн алыштарҙа ҡатнаша, улар барышында 30-ҙан кәм түгел немец һалдаттарын һәм офицерҙарын юҡ итә. 1-се чехословак танк батальонының баш шәфҡәт туташы сифатында Чехословакияны азат итеү өсөн алыштарҙа ҡатнаша. 1944 йылдың сентябрендә Көнсығыш Карпат операцияһы барышында Дукля артылышы янындағы алыштарҙа артиллерия снарядының шартлауы уның умыртҡаһын һындыра, ә 1,5 см ҙурлыҡтағы снаряд ярсығы башына эләгә, әммә Мария иҫән ҡала[5].
Һуғыштан һуң Михаил Ляльковҡа кейәүгә сыға[5]. Тиҙҙән ул Чехословакияға китә һәм икенсегә Вацлав Ластовецка менән никалаша[6], фамилияһын алыштыра[5]. Полковник званиеһын ала[8]. Лялькова Прагала һәм Оломоуцта хәрби госпиталдәрҙә эшләй[6], артабан Брно ҡалаһында йәшәй. 1960-сы йылдар башынан 1990-сы йылдар аҙағына тиклем Брнола экскурсовод булып эшләй, рус телен яҡшы белгәнгә күрә[5] СССР туристары өсөн иң ҡәҙерле экскурсовод була[6]. Чехословакия легионер йәмғиәте (Икенсе донъя һуғышы ветерандары йәмғиәте) ағзаһы була, Көньяҡ Моравияла бер нисә спорт, мәҙәни ҙәм йәмәғәт сараларының ҡурсалаусыһы булараҡ сығыш яһай, мәктәптәрҙә лекциялар уҡый, балалар эше менән шөғөлләнә[5].
Бөйөк Ватан һуғышында күрһәткән батырлыҡтары өсөн Ҡыҙыл Йондоҙ ордены[5], шулай уҡ Чехословакия хәрби тәреһе менән бүләкләнә[5][6]. 2010 йылдың 28 октябрендә Чехия алдында күрһәткән фиҙакәр хеҙмәттәре өсөн II дәрәжә Аҡ арыҫлан ордены менән бүләкләнә[7][8], уға был награданы Чехия Республикаһы президенты Вацлав Клаус шәхсән тапшыра[5].
Бүләктәре
СССР дәүләт наградалары:
Чехословакия дәүләт наградалары:
- Хәрби тәре
- Аҡ арыҫлан ордены (Чехия, 2010)
- Соколово хәтер миҙалы (1948)
Иҫкәрмәләр
Әҙәбиәт
- Jaroslav Láník. Vojenské osobnosti československého odboje 1939—1945 (2005) ISBN 80-7278-233-9
- Zlatica Zudová-Lešková, Marie Ljalková (Lastovecká), roz. Petrušáková, in: Vojenské osobnosti československého odboje 1939—1945, Praha 2005 s. 176.
- Zlatica Zudová-Lešková, Ženy v čs. armáde v rokoch 1939—1945, in: Statečné ženy, o kterých se málo ví (ed. Helmichová, Šárka), Praha 2003, s. 9-32.
Һылтанмалар
- Benešová, Hana. Máme snajperku! 2009 йыл 23 май архивланған., Reflex.cz (2009)
- Jičínská, Vendula. Zdravotnice vzala pušku a šla do první linie, Brněnský deník (2008)
- Prezident udělil státní vyznamenání, Pražský hrad (28.10.2010)
