Оло Ирдегән

Оло Ирдегән
Дәүләт	Рәсәй[1]
Административ-территориаль берәмек	Силәбе өлкәһе

Оло Ирдегән - рус. Большие Ирдяги - Рәсәй Федерацияһы Силәбе өлкәһенең Арғаяш районындағы күл

Географияһысығанаҡты үҙгәртеү

Оло Ирдегән күле Силәбе өлкәһенең Арғаяш районының төньяҡ-көнбайышында, Губернское ҡасабаһы янында, Өйәлге күленән көньяҡ-консығыштараҡ урынлашҡан.

Силәбегә тиклем аралығы – 80 км, Екатеринбургҡа – 180 км.

Ярындағы кеше йәшәгән урындар: Губернское, Кузнецкое ҡасабалары һәм Ҡыштым ҡалаһы.

Кесе Ирдегән күле менән ҡылымыҡ аша тоташҡан.

Географик координаттары: киңлеге - 55°28′46.29″N (55.479524), оҙонлоғо - 60°38′3.25″E (60.634236).

Тасуирламаһысығанаҡты үҙгәртеү

• Уртаса тәрәнлеге: 3,5 м
• Максималь оҙонлоғо һәм киңлеге (км): 2,8*2,4 км
• Һыу сығанағы: атмосфера яуым-төшөмө иҫәбенә, шулай уҡ башҡа күлдәрҙән төшкән һыу менән туҡланған күл.
• Унан ағып сыға: Үҙъйылға (Тинес ҡушылдығы).
• Диңгеҙ кимәленән бейеклеге: 270м
• Майҙаны: 5,64км^[2]
• Һыуы: сөсө. Унда кислород әҙ, шуға балыҡ тонсоғоусан, әммә һыу планктоны бик бай. Минераллылығы 840 мг/л, химик составы буйынса гидрокарбонат класына, магнийлы-натрийлы төркөмгә инә. Һыуҙа төрлө микроэлементтар табылған ^[3].

Кәмә төшөрөр урындары юҡ тиерлек ^[2]

Файҙаланыусығанаҡты үҙгәртеү

Күл һыуы 1965 йылда барлыҡҡа килтерелгән Ирдегән быуаһына төшә. Быуала сәнәғәт кимәлендә тотоу өсөн балыҡ үрсетелә, улар өсөн 3 ҡышлау быуаһы, 3 үрсетеү быуаһы эшләнгән ^[2].

Этимологияһысығанаҡты үҙгәртеү

Силәбе өлкәһенең топонимикаһын, башҡорт халҡының фольклорын өйрәнгән географ, топонимист Шувалов Николай Иванович үҙенең "От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь" тигән һүҙлегендә аңлатыуынса, күлдең атамаһы башҡорт халҡының ир-ат килеп сыҡҡан: Ирдяги, Большое и Малое, озеро, Аргаяшский район.От распространенного в прошлом у башкир и татар тюркского мужского имени Ирдяк, Ирдеген ^[4][5].

Күл атамаһы, аңлашылыуынса Иртуған тигән исемдән килеп сыҡҡан булыуы ихтимал ^[6]. Башҡорт телендәге гидронимдарҙа ҡалын һуҙынҡылы һүҙҙәрҙең һөйләштә нәҙеккә әйләнеүе - йыш күҙәтелгән күренеш. Иртуған атамаһы йылдар үтеү менән Ирдегән рәүешенә ингәндер.

Флораһы һәм фаунаһысығанаҡты үҙгәртеү

Оло Ирдегән күле ярҙары һөҙәк, ныҡ һаҙлыҡлы, ҡамыш һәм күрән баҫҡан. Һыу ебәге, йылантамыр, екән үҫә. Тирә-яғында урмандар юҡ.

Күлдең һаҙмырт урындарында быуып яһалған быуаларҙа карп менән аҡ амур үрсетелә.

Күлдә суртан, алабуға, ҡорман, карп ғаиләһенән рус. верховка(лат. Leucaspius delineatus), алабалыҡ, рипус, себер сабағы, ротан һәм табан балыҡ тереклек итә^[7].

Шулай уҡ ҡарасығанаҡты үҙгәртеү

• Силәбе өлкәһе күлдәре исемлеге

Иҫкәрмәләрсығанаҡты үҙгәртеү

Һылтанмаларсығанаҡты үҙгәртеү

Реки-Озера/Рыбалка в Челябинской области/Озера Челябинской области/Ирдяги Большие

• От Парижа до Берлина по карте Челябинской области. [1]
• Энциклопедия Челябинской области/ Озеро Большие Ирдяги 2019 йыл 29 май архивланған.

Сығанаҡтарсығанаҡты үҙгәртеү

• Шувалов Н. И. // От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7
• Т. Кусимова, С. Бикҡолова.Башҡорт исемдәре. - Өфө, 2006 - 48-се бит