Трофимук Андрей Алексеевич

Андрей Алексеевич Трофимук Белоруссияла 3 (16) августа 1911 года Хветковичи ауылында (хәҙерге Жабинковский районы, Брест өлкәһе, Беларусь) тыуа. Белорус.

1929 йылда Ҡазан дәүләт университетының геология факультетына уҡырға инә. 1930 йылда Уралда тимер һәм боксит мәғдәнен фәнни-тикшереү партияһы начальнигы булып эшләй. 1933 йылда Ҡазан университетын тамамлағандан һуң, шул уҡ уҡыу йортонда аспирантурала ситтән тороп белем ала. 1938 йылда кандидатлыҡ диссертацияһын яҡлай.

Икенсе Баку

Университетты тамамлап, аспирантураға уҡырға ингәс, 1933 йылда А. А. Трофимук Башҡортостанға эшкә күсереүҙәрен һорай һәм шул йылдарҙа бында беренсе булып нефть ятҡылығы асылған Ишембайнефть тресында геолог булып эшләй башлап, баш геолог дәрәжәһенә тиклем күтәрелә. Беренсе йыл эшләгәндә уҡ ул Ишембай районы нефть ятҡылыҡтарын комплекслы өйрәнә һәм нефть тотҡолоҡтарының рифогенлы тәбиғәтен асыҡлай. «Ишембай нефть тотоусы эзбизташ» кандидатлыҡ диссертацияһында А. А. Трофимук Урал тауҙары буйында яңы типтағы нефть ятҡылыҡтарын эҙләүҙең зарурлығын иҫбатлай (1938 йыл).

Һуғыш башланыу менән нефткә ихтыяж ҡырҡа арта, ә уны Әзербайжандан ташыу ныҡ ҡатмарлаша, сөнки немец армияһы Волга һәм Төньяҡ Кавказға еткән була. Күп кенә тикшеренеүселәрҙең шиләнеүенә ҡарамаҫтан, А. А. Трофимук Карлинский-Кинйәбулат брахиантиклиналь йыйырсыҡтары зонаһында нефть быраулай башлауҙы тәҡдим итә. Тәүге скважиналар тоҡомдарҙа нефть булмауын күрһәтә, шунлыҡтан күп күренекле геологтар быраулауҙы туҡтатырға ныҡыша. Әммә Трофимук пермь ҡатламдарындағы ярыҡтарҙа нефть коллекторҙары булыуын дәлилләй. 1943 йылда нефть табыла. А. А. Трофимук девон нефтен эҙләү юлдарын дәлилләй. 1944 йылда Туймазы нефть ятҡылығы майҙанында ҙур нефть ятҡылығы асыла, 1946 йылда — Баулыла һәм башҡа ятҡылыҡтарҙа ла нефть табыла. А. А Трофимук етәкселегендә ул заман өсөн юғары дебитлы ярыҡ аргиллитарҙа Кинйәбулата нефть ятҡылығы табыла. 1944 йылдың 26 сентябрендә девон тоҡомдарында гигант Туймазы нефть ятҡылығы асыла. Героик һуғыш йылдары өсөн был геологтарының ҙур ҡаҙанышы була. Ул Волга-Урал нефть-газ провинцияһының донъялағы иң эре ятҡылығы булып һанала. Был шул ваҡыттағы һынаулы һуғыш йылдарында Совет Армияһы алып барған хәрби операцияларҙа беҙҙең танктарҙы һәм авиацияны нефть продукттары менән тәьмин итергә ҙур мөмкинселек бирә^[2].

1944 йылдың 24 ғинуарында «Правда» гәзитендә СССР Юғары Советы Президиумының указы менән «Башнефть» тресының баш геологы Трофимук Андрей Алексеевичкә яңы ятҡылыҡтар асҡаны һәм уларҙы табыуҙың прогрессив юлдарын индергәне өсөн геологтар араһынан иң беренсе итеп Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме бирелә.^[3]

Министрлыҡта

Докторлыҡ диссертацияһын яҡлағандан һуң (1949) 1950 йылда А. А. Трофимук СССР нефть сәнәғәте министрлығының геология хеҙмәтен етәкләй. Уның етәкселеге аҫтында Татарстанда, Украинала һәм башҡа төбәктәрҙә яңы нефть ятҡылыҡтары асыла. Бер үк ваҡытта А. А. Трофимук Фәнни тикшеренеүен дауам итә һәм 1953 йылда ул СССР Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы итеп һайлана. А. А. Трофимук СССР нефть сәнәғәте министрлығында эшләгән йылдарында Себерҙә нефть һәм газ эҙләү мәсьәләләре менән шөғөлләнә. 1951 йылда ул Красноярск крайының төньяҡ райондарының, Яҡут АССР-ының нефть һәм газлы райондарын баһалаусы Хөкүмәт комиссияһын етәкләй. 1952 йылда Көнбайыш һәм Көнсығыш Себерҙә нефть ятҡылыҡтарын эҙләү эштәрен көсәйтеү өсөн әүҙем рәүештә саралар ойоштора.

Новосибирск

1957 йылда А. А. Трофимук академик М. А. Лаврентьев саҡырыуы буйынса академиктарҙан иң беренсе булып, Мәскәүҙәге институт директоры вазифаһын ташлап, Новосибирскиға күсә, ундағы яңы академия ҡаласығының ғилми эшмәкәрлеген, яңы ғилми үҙәкте ойоштора. Бер тиҫтә йыл дауамында ул М. А. Лаврентьев, Г И. Марчук, В А. Коптюг менән бергә ғәжәйеп донъя һәм Ватан фән үҙәге булдыра. Был СССР Фәндәр академияһының Себер бүлексәһе барлыҡҡа килгәндән алып СССР-ҙың иң шәп ғилми үҙәге булып тора. Уның бүлексәләре Иркутск, Кемерово, Красноярск, Томск, Төмән, Улан-Удэ, Якутскиҙә барлыҡҡа килә. Новосибирскиҙа эшләү ваҡытында ғалим Көнбайыш Себерҙә нефть эҙләүҙең зарурлығын иҫбатлай,, ғәмәлдә Алыҫ төньяҡтың, Көнсығыш Себерҙең, Яҡут АССР-ының Уренгой, Самотлор, Федоровский, Медвежий, Ямбург һәм Правдинский нефть ятҡылыҡтарын асыуға булышлыҡ итә. А. А. Трофимук Себер платформаһының һәм Лена-Тунгус провинцияһының нефтле-газлы булыуын фәнни нигеҙҙә иҫбатлауға тос өлөш индерә. Үҙенең уҡыусылары һәм фекерҙәштәре менән бергә планеталағы иң боронғо докембрий нефть һәм газлы ҡатламдарҙы сәнәғәттә үҙләштереп ҡулланыуҙы асыҡ иҫбатлай һәм киң масштабта асыҡ (Юрубчено-Тохомский, Среднеботуобинский, Верхнечонский һәм башҡа) ҙур һәм гигант ятҡылыҡтарҙы прогнозлай һәм уларҙы үҙләштереү программаларын нигеҙләй.

• 1930 йыл — ғилми-тикшеренеү партияһы (тимер мәғдәне, Урал бокситын өйрәнеү) етәксеһе;
• 1933 — технорук, өлкән геолог, «Востокнефть» (Өфө) тресының Үҙәк ғилми-тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе ;
• 1940—1942 — «Ишембайнефть» тресының баш геологы;
• 1950—1953 — СССР Миннефтепромының Главнефтеразведкаһында баш геолог ;
• 1953 — СССР Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы;
• 1955—1957 . — Бөтә союз нефть һәм газ ғилми-тикшеренеү институты директоры (Мәскәү);
• 1957—1988 — СССР Фәндәр академияһының геология һәм геофизика институты директоры ;
• 1958 — СССР Фәндәр академияһының ғәмәлдәге ағзаһы;
• 1958—1988 — СССР Фәндәр академияһы рәйесенең урынбаҫары, беренсе урынбаҫары;
• 1960 — Новосибирск университетының профессоры;
• 1988—1999 — СССР Фәндәр академияһы президиумы кәңәшсеһе;
• 1988 — СССР Фәндәр академияһының почетлы директоры; (1990 йылдан алып — РФА-НЫҢ берләшкән геология, геофизика һәм минералогия институты).

РСФСР-ҙың 6-10-сы саҡырылыш Юғары Советының депутаты (1963—1990). 1999 йылдың 24 мартында вафат була. Новосибирск ҡалаһының Көньяҡ (Чербузинский) зыяратында ерләнгән.

• 1927 йыл — Славгородта ете йыллыҡ мәктәп-интернатты тамамлай ;
• 1929 — урта мәктәпте Ҡазанда тамамлай;
• 1929−1933 йылдарҙа — Ҡазан дәүләт университетының геология факультетында уҡый;
• 1933 — Ҡазан дәүләт университетының ситтән тороп уҡыусы аспиранты;
• 1938 — кандидатлыҡ диссертацияһы «Ишембайҙың нефтле эзбизташы»;
• 1949 — докторлыҡ диссертацияһы «Башҡортостан палеозойының нефть йөрөтөүе».

• Социалистик Хеҙмәт Геройы (1944 йылдың ғинуарында)
• Беренсе дәрәжә Сталин премияһы (1946) — девон нефте ятҡылыҡтарын асыу өсөн
• Беренсе дәрәжә Сталин премияһы (1950) — Туймазы ятҡылығын контурҙан тыш һыу менән тултырыуҙы уйлап сығарған һәм тормошҡа ашырған өсөн
• Себер докембрий платформаһының нефть йөрөтөүен фәнни нигеҙләп асҡаны өсөн Рәсәй Федерацияһының фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы (1994)^[4]
• алты Ленин ордены (24.01.1944; 08.05.1948; 29.04.1967; 17.09.1975; 14.08.1981; 20.08.1986)
• Октябрь революцияһы ордены (12.08.1971)
• Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (19.03.1959; 16.08.1961^[5],19??)
• «4-се дәрәжә Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены^[6] (РФ Президенты Б. Н. Ельцин үткәргән сәйәсәткә ҡаршы протест билдәһе итеп баш тарта)^[7]
• «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы
• «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында фиҙакәр хеҙмәт өсөн.» миҙалы
• «В. И. Лениндың 100 йыллыҡ юбилейын билдәләү хаҡына Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы
• «Көнбайыш Себер нефть һәм газ ер аҫты комплекстарын үҙләштереү һәм үҫтереү өсөн» миҙалы
• «Хеҙмәт ветераны»миҙалы
• ҡырҡ йыл «юбилей миҙалдары 1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк ватан һуғышында еңеү.»
• утыҙ йыл «юбилей миҙалдары 1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк ватан һуғышында Еңеү.»
• "1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүҙең егерме йыллығы."миҙалы
• Новосибирскиҙың почетлы гражданы (1983)^[8].
• СССР Фәндәр академияһының А. П. Карпинский исемендәге премияһы;
• РСФСР-ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
• Саха АССР-ы, Башҡорт АССР-ы, Бүрәт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре;
• СССР-ҙың почетлы нефтсеһе;
• Почетлы ер аҫтын разведкалаусыһы;
• РАЕН-дың Почетлы академигы;
• Рәсәй экология академияһының почетлы ағзаһы;
• 2000 йылда "Новосибирск өлкәһенең XX быуаттағы гражданы "маҡтаулы исеменә лайыҡ була.

• Социалистик Хеҙмәт Геройы Андрей Алексеевич Трофимуктың хөрмәтенә Берләшкән геология, геофизика һәм минералогия институты бинаһына мемориаль таҡтаташ ҡуйыла.
• 2000 йылда СО РАН Берләшкән геология, геофизика һәм минералогия фәндәре институтына академик А. А. Трофимук исеме бирелә.
• Академик хөрмәтенә Новосибирск академия ҡаласығының бер урамы академик Трофимук урамы тип аталған.
• Ҡазан, Новосибирск университеттарында А. А. Трофимук исеме менән уҡыу аудиториялары аталған.
• Себер геодезия академияһы һәм Новосибирск дәүләт университеты студенттары һәм шулай уҡ йәш ғалимдар өсөн СО РАН һәм Новосибирск ҡала мэрияһы тарафынан А. А. Трофимук исемендәге премиялар булдырылған.

А. А. Трофимук лично и в соавторстве написал более 500 научных трудов, в том числе десятки крупных монографий.

• Нефтеносность палеозоя Башкирии, М. — Л., 1950;
• Урало-Поволжье — новая нефтяная база СССР. (История открытия, состояние, перспективы), М., 1957;
• Газовые ресурсы СССР, М., 1959 (соавтор);
• Нефтегазоносность Сибирской платформы, «Геология и геофизика», I960, № 7;
• Миграция рассеянных битумоидов, Новосибирск, 1971 (соавтор);
• Геология нефти и газа Западной Сибири, М., 1975 (соавтор);
• О стратегии поиска нефти и газа в СССР, 1991;
• Концепция создания крупных баз газонефтедобычи в Восточной Сибири, 1994;
• Сорок лет борения за развитие нефтегазодобывающей промышленности Сибири, 1997;
• Школа Лаврентьева 2009 йыл 27 май архивланған.;
• Геология и нефтегазоносность Западно-Сибирской низменности — новой нефтяной базы СССР. Новосибирск, 1963;
• Геолого-химические критерии нефтегазоносности. Новосибирск, 1976;
• Методы прогнозной оценки нефтегазоносных районов Сибири. Новосибирск, 1982.

• Башҡортостанда Социалистик Хеҙмәт Геройҙары
• Новосибирск өлкәһе Социалистик Хеҙмәт Геройҙары

• Андрей Алексеевич Трофимук. Изд. 2-ое, дополненное. Составители: Д. Х. Гик, Р. И. Кузьменко, Г. С. Фрадкин. М., «Наука», 1991. — 176 с.

• Трофимук Андрей Алексеевич  (билдәһеҙ). «Герои страны» сайты.
• [ Трофимук, Андрей Алексеевич] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
• Трофимук Андрей Алексеевич // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 2 август 2021)
• Профиль Андрея Алексеевича Трофимука РФА рәсми сайтындаРАН
• Светлой памяти Андрея Алексеевича Трофимука, выдающегося российского ученого, патриота и гражданина 2016 йыл 10 март архивланған. // Журнал «Наука в Сибири», № 14 (2200), 9 апреля 1999
• Фотография Трофимук А. А. 2016 йыл 5 март архивланған.
• Памятник геологу-учёному. 2016 йыл 10 март архивланған. // Журнал «Наука в Сибири», № 32-33 (2767—2768), 19 августа 2010
• Надгробный памятник на могиле А. А. Трофимука На Южном (Чербузинском) кладбище Новосибирска
• О А. А. Трофимуке в Виртуальном Музее Истории НГУ