Аляксандраў-Куяўскі

Места разьмешчанае на краі Інаўроцлаўскай раўніны. Плоошча 7,23 км²^[2].

У 1975—1998 роках места адміністрацыйна належала да Ўлацлаўскага ваяводзтва.

Аляксандрава заснаванае ў 1834 року за расейскім часам, названае ў гонар польскага шляхціча Аляксандра Сумінскага, уласьніка маёнтку, зь якога быў вылучаны фальварак Аляксандрава.

Першым часам у Аляксандраве пражывалі сельскія працаўнікі. Інтэнсіўнае разьвіцьцё пачалося з пачатку будаўніцтва Варшаўска-Быдгаскай чыгункі. У 1870 і 1900 роках адбылося ўзбуйненьне чыгуначнай станцыі. Паводле зьвестак перапісу 1897 року ў вёсцы пражывалі 2840 чалавек, сярод іх большасьць каталікоў, але былі й прадстаўнікі праваслаўнага, эвангельскага і жыдоўскага вызнаньняў. У 1877 тут збудаваная праваслаўная царква(d), куды прыяжджаў сьвятар з Улацлаўку.

У 1879 року ў Аляксандраве адбылася сустрэча імпэратараў Аляксандра II і Вільгельма I.

У 1880 атрыманы дазвол на будаўніцтва рыма-каталіцкай капліцы. Будаўніцтва сьвятыні(d) скончылася ў 1886 року.

З пачаткам Першай сусьветнай вайны большасьць расейскіх чыноўнікаў зьехалі перад нямецкім наступам. У часе нямецкага абстрэлу царква была пашкоджаная, сродкаў на яе аднаўленьне не знайшлося, і ў 1930—1933 роках будынак разабралі^[3].

Дзеля адрозьненьня ад іншых вёсак з тымі самымі назвамі часта да Аляксандрава дадавалі ўдакладненьне «пагранічны» (мясцовасьць знаходзілася на мяжы між расейскім і прускім падзеламі). У 1916 року было вырашана дадаць да назвы прыметнік «Куяўскі». У тым жа годзе нямецкія ўлады надалі Аляксандраву-Куяўскаму статус места.

Пасьля паразы Арміі УНР у Аляксандраве-Куяўскім у сьнежні 1920 року быў адкрыты лягер №6(d) для інтэрнаваных ваяроў Украінскай народнай рэспублікі.

У 1931 року збудаваная сынагога, пры якой дзейнічаў хедэр і рытуальная бойня. У 1937 року ў Аляксандраве жыло каля 1000 жыдоў (10% насельніцтва). У сьнежні 1939 немцы выселілі каля 500 зь іх, большасьць у Варшаву. Яшчэ частка выселеная ў 1940 року, урэшце ўсе яны загінулі пры ліквідацыі Варшаўскага гета. Апошніх жыдоў Аляксандрава вывезьлі 21 красавіка 1942 року ў лягер сьмерці Кульмгоф(d) у Хэлмне над Нэрам. Вайну перажыло каля 100 аляксандраўскіх жыдоў (10% даваеннага стану).

Пад нямецкай акупацыяй у 1943—1945 роках места называлася Вайкзэльштат. 22 студзеня 1945 року пасьля бітвы зь нямецкімі войскамі сюды ўступілі аддзелы 125-га корпусу 47-й арміі I Беларускага фронту Чырвонай арміі.

Частку немцаў, якія не адышлі з прыходам савецкай арміі, утрымлівалі ў лягеры ў Аляксандраве-Куяўскім. Каля 125 зь іх расстралялі ўвесну 1945 року, астатніх разьмеркавалі па прымусовых працах ці перавялі ў канцлягер(d) у Патуліцах, дзе большасьць зь іх загінулі^[4].

У 1951 року на плошчы 1 Траўня (цяпер 3 Траўня) усталяваны помнік удзячнасьці Чырвонай арміі^[5]. У 1990 року ён знесены, замест яго ўсталяваны помнік з нагоды 200-годзьдзя ўхваленьня Канстытуцыі 3 траўня^[6].

Да 1975 року Аляксандраў быў цэнтрам павету ў Быдгаскім ваяводзтве, у 1975—1998 роках — ва Ўлацлаўскім ваяводзтве. З 1999 року — цэнтар Аляксандраўскага павету Куяўска-Паморскага ваяводзтва.

Паводле стану на 2022 сьнежня 31 року места мела 11 536 жыхароў^[7].

Дэмаграфічная структура жыхароў Аляксандрава-Куяўскага паводле зьвестак 31 сьнежня 2022^[7]:

Аляксандраў-Куяўскі — цэнтар мэталюргічнай, паліграфічнай і спажывецкай прамысловасьці. Дзейнічае вытворчасьць плястмасаў, керамікі, драўніны.

Празь места праходзіць дарога 266 Конін — Сампольна — Пётркаў-Куяўскі — Радзееў — Аляксандраў-Куяўскі — Цехацінак. Каля места праходзяць дарогі 250 і 91 Гданьск — Торунь — Улацлавак — Лодзь — Катавіцы — Цешын.

Дзейнічае чыгуначная станцыя на лініі Кутна — Піла.

Асноўныя цікавосткі — чыгуначны вакзал, у якім 4 верасьня 1879 року адбылася сустрэча расейскага і нямецкага імпэратараў Аляксандра II і Вільгельма I, а таксама нэагатычны касьцёл Перамяненьня Божага 1882—1886 рокаў (разбудаваны да 1899).

• Афіцыйная бачына  (пол.)
• Гісторыя жыдоў Аляксандрава-Куяўскага  (пол.)
• Aleksandrów (1) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. — S. 28