Вінцэнт Матушэвіч

Паходжаньне й адукацыя

Паходзіў са шляхецкага роду Матушэвічаў гербу «Лебедзь»^[b]. Яго бацька — Тадэвуш Матушэвіч (1770—1837) быў уладальнікам маёнтку Аўсянішкі(lt), маці Францішка (1778—1827) паходзіла з роду Рэвінскіх. Меў трох сёстраў — Элеанору^[c], Анелю^[d], і Тэадору^[e]. Скончыў факультэт права Віленскага ўніверсітэту^[4]. Быў старшынёй троцкага гродзкага суду^[4].

Паўстаньне

Па выбуху паўстаньня 1830—1831 гадоў далучыўся да паўстаньня, стаў кіраўнікоў атраду на тэрыторыі Троцкага павету^[4]. У складзе атраду прысутнічала ў тым ліку шматлікая моладзь зь Віленскага ўнівэрсытэту^[5]. Атрымаў у 1831 годзе званьне падпалкоўніка^[6]. У красавіку 1831 у Троках разброіў атрад расейскай арміі^[7], неўзабаве здабыў Вількамір, у Жосьлях ваяваў разам з Габрыелям Агінскам^[8].

З 17-24 красавіка 1831 году — удзельнічаў у штурме Вільні, ваяваў у раёне родных Аўсянішкаў^[4]. Камітэт паўстаньня выпрацаваў плян паводле якога пад Вільняй павінны былі сканцэнтравацца каля 30.000 паўстанцаў. Напачатку Вінцэнта Матушэвіча, Караля Залускага, Габрыеля Агінскага, Францішка Білевіча^[9] агульнай колькасьцю 3.000 чалавек былі аб’яднаны й разьмешчаны на флянзе паўстанцкіх войскаў па правым беразе Вяльлі. 17 красавіка аб’яднаныя атрады Матушэвіча, Агінскага, Бялевіча пераправіліся праз правы бераг Вяльлі ў раёне вёскі Чабішкі(lt)^[10] й там сталі ўночы сталі лягерам у лясной ваколіцы ля вёскі Каўганы(lt) (па-польску: Kowgany)^[f][11][12]. Габрыель Агінскі быў прызначаны агульным кіраўніком атрадаў. Расейскія войскі, якія даведаліся ад шпіёна, месца разьмяшчэньня паўстанцакага лягеру, атакавалі паўстанцаў у Каўганах. Тым часам у некалькіх вёрстах ад Каўганаў, уласна пад родным для Матушэвіча фальваркам Аўсянішкамі адбываліся баявыя сутыкненьня з расейскімі атрадамі^[g], у выніку чаго ўся вёска разам з бацькоўскім маёнткам Матушэвічам былі спаленыя. Сам Матушэвіч прыбыў у Аўсянішкі ўжо пасьля бою, дзе заклаў вайсковы лягер. У гэты ж час з боку Ашмянаў рухаліся атрады расейскага войскага Вяршыліна^[h][14]. Гісторык паўстаньня Юзэф Страшэвіч(pl) у сваёй працы «Les Poloneis et les Poloneises de la Revolution» потым у зносцы ўзгадае, што пасьля таго, як Вінцэнт Матушэвіч даведаўся аб Ашмянскай разьне, ён бязьлітасна караў жаўнераў ворага^[15]. Перавага расейскіх войскаў у колькасьці й валоданьне стратэгічнай ініцыятывай вымусіла паўстанцаў адсупіць.

Пасьля няўдалай спробы заняць Вільню Вінцэнт Матушэвіч з корпусам паўстанцаў Караля Залускага(lt) Матушэвіч адступіў ў Янава^[4]. Разам з атрадам Маўрыцыя Прозара(lt) адзначыўся 29 красавіка у бітвах пад Кейданамі^[i] і 5 траўня пад Байсагалай, 19 чэрвеня ўдзельнічаў у Бітве пад Панарамі(pl) (іншая назва — бітва пад Вільняй 1831 году ці Бітва за Вільню), 9 ліпеня каля Куршанаў далучыўся да генэрала Гэнрыка Дэмбінскага(pl), зь якім прарваўся на тэрыторыю Польскага Каралеўства^[4]. Калі паўстаньне пацярпела паразу, ён адступіў у Прусію, пазьней эміграваў у Францыю^[4].

Эміграцыя

У эміграцыі належаў да розных эмігранцкіх арганізацыяў(pl)^[4]. Узначальваў асобны камітэт Дэмакратычнага таварыства(pl)^[17]. Браў удзел у працы Нацыянальнага камітэту(pl)^[18]. У 1832 годзе ўсьлед за Янам Яноўскім(pl) увайшоў у склад парыскай масонскай лёжы «Непадзельная Тройца» (па-француску: Trinité Indivisible)^[19]. У красавіку 1848 г., Адам Міцкевіч падчас «Вясны народаў» (1848) арганізаваў Італіі вайсковы атрад — Легіён Міцкевіча(en) — для падтрымкі паўстанцаў, спадзеючыся вызваліць польскія й іншыя славянскія землі^[20]. Вінцнт Матушэвіч далучаўся да легіёну ў якасьці вярбоўшчыка, але праводзіў там шкодніцкую дзейнасьць, імаверна па замове Уладзіслава Замойскага(pl)^[21]. Атрад Міцкевіча ў выніку так і ня стаў дастаткова вялікім, каб быць чымсьці большым, чым сымбаль.

Вяртаньне

У 1858 пасьля амністыі вярнуўся ў Літву^[4]. Валодаў маёнткамі Аўсянішкі й Габрыелёва. Памёр на Радзіме ў Габрыелёва^[22] каля Трокаў^[23]. Пахаваны на могілках ў Папарчэе(lt) (па-польску: Poporcie) каля Кашадараў^[24], магіла паўстанца захавалася^[25].

• Вінцэнту Матушэвіч прысьвечана баляда Адама Міцкевіча «Начлег» (па-польску: Nocleg^[26]), дзе сама асоба Матушэвіча не ўзгадваецца, але ў асобе «начальніка», бязьлітаснага паўстанца з наваколіцаў Трокаў дасьледнікі бачаць менавіта Вінцэнта Матушэвіча, пры гэтым дакладна невядома ці ведаў асобу Матушэвіча сам Міцкевіч на момант напісаньня вершу 29 сакавіка 1832 году^[j][28]. Дасьледнікі ўказваюць, што герой баляды Міцкевіча страціў ў паўстаньні сям’ю, якая была забіта, у той час як у біяграфіі Вінцэнта Матушэвіча згадкі, што ён у гэты пэрыяд страціў родных, няма^[29]. У той час час, забойства сям’і магло быць адсылкай да трагічных падзеяў 1831 году ў Ашмянах (па-польску: Rzeź Oszmiańska)^[30]. Пазьней паэт Канстанцін Гашынскі(pl) прысьвяціў гэтай трагічнай падзеі свой верш Ашмянская разьня ў 1831.
• Матушэвіч у Троках — верш польскага паэта Вінцэнта Поля(pl).

• Polski słownik biograficzny / kom. red.: Emanuel Rostworowski, przew., et al., Inst. Historii PAN. T. 20: Maria Józefa — Mieroszewski Krzysztof. S. 227.  (пол.)
• Straszewicz J., Les Poloneis et les Poloneises de la Revolution du 29. XI. 1830, Paris 1832  (фр.)
• R. Bielecki, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. 3, Warszawa, 1998, s. 115.  (пол.)
• Feliksas Sliesoriūnas. Vincentas Matusevičius. Visuotinė lietuvių enciklopedija, T. XIV (Magdalena-México). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2008. 458 psl.  (лет.)