Радзівіл Осьцікавіч

Асноўны артыкул: Радзівіл (імя)

Ратвіл (Ratwilius^[1]) і Вілірад або Вілрад (Willirad, Wilrad) — імёны германскага паходжаньня^[2]. Іменная аснова -рад- (-рат-) (імёны ліцьвінаў Раталт, Радавін, Конрад; германскія імёны Ratolt, Radowin, Konrad) паходзіць ад гоцкага *rêþs^[3], германскага rad- 'рада'^[4], а аснова -віл- (імёны ліцьвінаў Вільбут, Вільгейда, Мунтвіл; германскія імёны Willebut, Williheid, Muntwil) — ад гоцкага wilja 'воля'^[5]. Такім парадкам, імя Радзівіл азначае «рада волі»^[6].

Адпаведнасьць імя Радзівіл германскаму імю Ratwilius сьцьвердзіў францускі лінгвіст-германіст Раймонд Шмітляйн, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў^[7][8]. Адпаведнасьць імя Радзівіл германскім імёнам Ratwilius і Wilrad прызнае летувіскі лінгвіст Ёзас Юркенас(lt)^[9].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Rodywyl Ostikowicz (29 лістапада 1430 року)^[10]; Родивил Остикович^[11] (27 верасьня 1432 року)^[12]; Radiwil Hostikowicz (15 кастрычніка 1432 року)^[13]; Radiwil marsalci terrae Lythuaniae [sigilla] (20 студзеня 1433 року)^[14]; Radiwil terrae Lithwaniae marschalcus (27 лютага 1434 року)^[15]; Радивилу Остиковичу (Радивил Остикович^[16]; 1440—1492 рокі^[17], 9 лістапада 1449 року^[18]); Radyl Osticowicz (16 красавіка 1444 року)^[19]; панъ Родивилъ Остиковичь (9 верасьня 1445 року^[20], 14 траўня 1446 року^[21], 8 студзеня 1452 року^[22], 21 красавіка 1452 року^[23], 14 красавіка 1455 року^[24], 21 траўня 1463 року^[25], 21 жніўня 1466 року^[26], 25 траўня 1475 року^[27]); Radiwil Ostikowycz (23 красавіка 1452 року)^[28]; Rodiwyl Hostikowicz (21 лютага 1457 року)^[29]; Родивилъ (10 сакавіка 1463 року)^[30]; Radivil Osczykowicz palatino Trocensi (30 верасьня 1469 року)^[31]; Nos Radiwil Oscikowitcz, pallatinus Trocensis, generalis marschalkus terre Lytphanie (3 ліпеня 1473 року)^[32].

Зь літоўскага баярскага роду, сын Осьціка гербу «Трубы», кашталяна віленскага, і Ганны (зь нявысьветленага роду). Меў братоў Станіслава (Станьку), Мікалая (Міцьку) і Барталамея (Бартку).

Упершыню ўпамінаецца ў 1411 року ў дакумэнце Торунскай умовы. У 1420—1429 роках упамінаецца як маршалак гаспадарскі вялікага князя Вітаўта. 15 кастрычніка 1432 року засьведчыў акт Гарадзельскай уніі. У 1433—1434 роках быў маршалкам земскім (вялікім)^[33].

У 1440 року па сьмерці вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча падтрымаў абраньне Казімера, таго ж року атрымаў урады маршалка гаспадарскага і дзяржаўцы анікштынскага^[33].

У 1443 року накіраваўся з войскам у Крым, дзе пасадзіў на сталец Хаджы-Гірэя^[34]. Браў удзел у выправе на Маскву ў 1445 року, каб дапамагчы Васілю III аднавіць сваю ўладу. У 1446, 1447 і 1448 роках езьдзіў з пасольствамі да вялікага магістра. У 1448 року быў сярод складальнікаў мірнай умовы паміж Вялікім Княствам Літоўскім, Каралеўствам Польскім і Тэўтонскім ордэнам у Растэнбургу. У 1449 року з дапамогай Васіля III пасьпяхова дзеяў супраць мяцежнага князя Міхала Жыгімонтавіча, адваяваў Старадуб, Ноўгарад-Северскі, Радагашч, Поціўль, Бранск^[33].

У першай палове 1450-х рокаў ачоліў магнацкую апазыцыю супраць вялікага князя Казімера і быў ёй прапанаваны як кандыдат на вялікакняскі сталец. У 1452 року шукаў падтрымкі ў хана Залатой Арды Сэід-Ахмэда, але таго разьбіў Хаджы-Гірэй. У 1455 року вярнуўся ў Літву, дзе яго пазбавілі ўсіх урадаў. Пазьней пакінуў апазыцыю, у 1463 року зноў стаў маршалкам земскім, а з 1466 року — ваяводам троцкім^[35].

У 1473 року браў удзел у вызначэньні граніцы зь Інфлянтамі. У 1475 року^[33] атрымаў урад кашталяна віленскага. Разам зь Міхалам Кезгайлам кіраваў дзяржавай ў час ад’ездаў вялікага князя, у 1470-я рокі ачольваў дэлегацыю ў разьвязваньні памежных спрэчак з Псковам і Інфлянцкім ордэнам. 13 жніўня 1477 року ўпамінаецца як нябожчык^[16].

Яго жонкай, магчыма, была дачка Судзімонта. У шлюбе нарадзіліся дзеці:

• Мікалай (каля 1440—1509), намесьнік смаленскі (1482—1486) і наваградзкі (1488—1490), кашталян троцкі (1488—1491), ваявода віленскі і канцлер вялікі літоўскі (з 1492)
• Ганна, якая выйшла замуж за Пецьку Ягайлавіча, а пазьней стала манашкай.

16 і 26 судзеня 1451 року склаў дзьве суплікі да Папы, дзе адзначыў сваё каталіцкае хроснае імя — Мікалай. Фундаваў парафіяльны касьцёл ва Упніках^[35].

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

У 1473 року разам з старостамі жамойцкім Янам Кезгайлавічам (Johannes Kenszgailowitcz), браслаўскім Багданам Саковічам і лідзкім Янам Кучуком уклаў на граніцы зь Інфлянцкім ордэнам акт аб размежаваньні «нашых літоўскіх» (nostram Lythphanorum) зямель зь Інфлянтамі; у акце ўпаміналіся межы, называныя «граніцы» (granicies), і пагорак, які «па-народнаму» называўся «капец» (colliculum alias kopecz)^[36], а таксама сьцьвярджаліся «народнае вымаўленьне» (vulgo apellatarum) літоўскіх адыменных назваў мясцовасьцяў Войшвілы (Woyszwily) і Шадзіборы (Szedibory)^[37]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы^[38].

Да акту Гарадзенскай умовы (1434 год) прывесіў пячаць з лацінамоўным гатычным надпісам^[39]:

∗ s ∗ radivvil + asticav lt*⁑*ewski ⁑ mardchalz

• Іканаграфія Радзівіла Осьцікавіча
• 
  Зь Нясьвіскай партрэтнай галерэі, 1733—1737 рр.
• 
  З альбома «Выявы роду Радзівілаў». Г. Ляйбовіч, 1758 р.
• 
  Невядомы мастак, XIX ст.
• 
  М. Старкман, 1857 р.

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
• Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
• Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
• Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle 1413 r. // Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. T. 5, 1920. — Kraków: 1921. — С. 42.