Mutagen
Mutagen – u genetici – je svaki onaj fizički, hemijski i biološki agens koji mijenja genetički materijal na bilo kojoj razini negove strukrure i organizacije. Mutageni faktori obično djeluju na razini molekula DNK organizma i na taj način povećavaju učestalost mutacija iznad prirodnog nivoa. Kao što mnoge mutacije mogu izazvati kancer, i mutageni isto tako mogu biti kancerogeni. Nisu sve mutacije uzrokovane mutagenima: takozvane "spontane mutacije" nastaju zbog nasumične hidrolize, grešaka u replikaciji DNK i njenom popravku i rekombinacijama.[1][2][3]
Piktogrami rizika za kemikalije koje su senzibilizirajuće, mutagene, kancerogene ili toksične za reprodukciju.
Otkriće mutagena
Prvi identificirani mutageni su bili kancerogeni, supstance koje su pokazivale da su povezani sa rakom. Tumori su opisani više od 2.000 godina prije otkrića hromosoma i DNK; 500 godina p.n.e., grčki ljekar Hipokrat tumore nalik raku nazvao je karkinos (iz čega je riječ "rak" izvedena preko latinskog), što znači rakovi.[4]. U 1567., švicarski ljekar Paracelsus je predložio da neidentificirani supstance u miniranim rudama (identificirane kao plin radon u modernim vremenima) izazvao je atrofijske bbolesti rudara.[5] U Englskoj, 1761., John Hill je je prvi direktno povezao vezu između hemikalija i kancera, zabilježivši da šmrkanje duhana može prouročiti nosni kancer i upozorava na neumjereno korištenje šmrkanja. U 1775., Sir Percivall Pott je napisao rad o visokoj učestalost raka skrotuma u dimnjačara i smatrao dimnjačku čađ uzrokom tog raka.
U 1915, Yamagawa i Ichikawa su pokazali da ponovljena primjena ugljenog katrana na ušima kunića producira maligni kancer.[6] Kasnije, tokom 1930-ih, karcinogene komponente ugljenog katrana su identificirane kao policiclni aromatski hidrougljik (PAH), benzo(a)piren.[7][8] Poliaromatski ugljikovodici su prisutni u čađi, koji su prije 150 godina označeni kao uzročnici raka.
U narednoj fazi istraživanja mutacija i mutagena (1927 - 1939.) razjašnjavane su razlike između rekombinacija i hemijskih mutagena, jer su dotad sve mutacije smatrane spontanim prirodnim pojavama. Prisutan je problem objašnjavanja utjecaja mutagenih X-zraka na pojavu i učestalost mutacija.
Otkriće hemijskih mutagena i početak upotreme nekih mikroorganizama kao test-objekata obilježilo je početak )1939. - 1953.) suvremene faze istraživanja mutagena i mutageneze. Pored njih, za razvoj istraživanja prirode uticaja hemijskih mutagena na mutagenezu, značajno je uvođenje i vinske mušice (Drosophila melanogaster) kao molelnog organizma i u ovo područje genetičkih istraživanja.