سەرچاوەی سروشتی
سەرچاوەی سروشتی (بە ئینگلیزی: Natural Resource)، ئەو سەرچاوانە دەگرێتەوە کە لە سروشت وەرگیراون و بە دەستکارییەکی کەم بەکاردەهێنرێن. ئەمەش سەرچاوەی تایبەتمەندییە بەنرخەکانی وەک بەکارهێنانی بازرگانی و پیشەسازی، بەهای جوانکاری، بەرژەوەندی زانستی و بەهای کولتووری دەگرێتەوە. لەسەر زەوی، تیشکی خۆر، بەرگەهەوا، ئاو، زەوی، هەموو کانزاکان لەگەڵ هەموو ڕووەک و گیانلەبەرە کێوییەکان لەخۆدەگرێت.[١]
سەرچاوە سروشتییەکان دەتوانن بەشێک بن لە میراتی سروشتی مرۆڤایەتی یان لە یەدەگی سروشتیدا پارێزراو بن. ناوچە تایبەتەکان (وەک دارستانی باراناوی لە فاتو-هیڤا) زۆرجار جۆراوجۆری زیندوو و جۆراوجۆری جیۆگرافی لە ئیکۆسیستەمەکانیاندا نیشان دەدەن. ڕەنگە سەرچاوە سروشتییەکان بە شێوازی جیاواز پۆلێن بکرێن. سەرچاوە سروشتییەکان بریتین لە کەرەستە و پێکهاتەکان (شتێک کە دەتوانرێت بەکاربهێنرێت) کە دەتوانرێت لەناو ژینگەدا بدۆزرێتەوە. هەموو بەرهەمێکی دروستکراوی مرۆڤ لە سەرچاوە سروشتییەکان (لە ئاستی بنەڕەتی خۆیدا) پێکهاتووە.[٢]
سەرچاوەیەکی سروشتی لەوانەیە وەک بوونێکی جیا وەک ئاوی شیرین، هەوا، هەروەها هەر زیندەوەری زیندوو وەک ماسی بوونی هەبێت، یان لەوانەیە لەلایەن پیشەسازییە دەرهێنەرەکانەوە بگۆڕدرێت بۆ فۆرمێکی بەسوود لە ڕووی ئابوورییەوە کە دەبێت پرۆسێس بکرێت بۆ بەدەستهێنانی سەرچاوەکە وەک کانزا، توخمە زەوییە دەگمەنەکان، نەوت، دار و زۆربەی جۆرەکانی وزە. هەندێک سەرچاوە سەرچاوەی نوێبووەوەن، واتە دەتوانرێت بە ڕێژەیەکی دیاریکراو بەکاربهێنرێن و پرۆسەی سروشتی دەیانگەڕێنێتەوە، لەکاتێکدا زۆرێک لە پیشەسازییەکانی دەرهێنان زۆر پشت بە سەرچاوەی نوێنەبووەوە دەبەستن کە تەنها یەکجار دەتوانرێت دەربهێنرێن.
تەرخانکردنی سەرچاوە سروشتییەکان دەتوانێت لە ناوەندی زۆرێک لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئابووری و سیاسیدا بێت لە ناوخۆ و چ لە نێوان وڵاتان. ئەمە بە تایبەتی لە قۆناغەکانی زیادبوونی کەمیی و کەمیی (کەمبوونەوە و زیادەڕۆیی لە بەکارهێنانی سەرچاوەکان)دا ڕاستە. هەروەها دەرهێنانی سەرچاوە سەرچاوەیەکی سەرەکییە بۆ پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ و زیانگەیاندن بە ژینگە. ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام و ئەجێنداکانی تری گەشەپێدانی نێودەوڵەتی زۆرجار سەرنجیان لەسەر دروستکردنی دەرهێنانی سەرچاوەی بەردەوامترە، لەگەڵ هەندێک لە زانا و توێژەران سەرنجیان لەسەر دروستکردنی مۆدێلی ئابووری، وەک ئابووری بازنەیی، کە کەمتر پشت بە دەرهێنانی سەرچاوە دەبەستێت، و زیاتر پشت بە دووبارە بەکارهێنانەوە و ڕیسایکلکردن و سەرچاوە نوێبووەکان دەبەستێت کە دەتوانرێت بە شێوەیەکی بەردەوام بەڕێوەبچێت.[٣]