Хантă-Манси автономиллĕ тăрăхĕ — Югра
Хантă-Манси автономи тăрăхĕ е кӗске Югра (ХМАТ, выр. Ханты-Мансийский Автономный округ, Югра— Раççей Федерацийĕн (Тĕмен облаçĕн шутĕнче), Урал федераци тăрăхĕн субъекчĕ.
Администраци центрĕ — Хантă-Манси.
1930 çулхи раштав, 10 йĕркеленĕ.
Тавралăхĕ
Ямал-Ненец автономлă тăрăхĕпе, Красноярск Енĕпе, Томь, Тĕмен, Свердловск облаçĕсемпе тата Коми Республикипе чикĕ тытать.
Тарăхăн административлă пайĕсем
Автономи тăрăхĕ 9 районпа 15 хуларан тытăнса тăрать.
| Хантă-Манси автономи тăрăхĕ — Югра |
|---|
| хуласем: Белоярский | Кагалым | Лангепас | Лянтор | Мегион | Нефтеюганск | Нижневартовск | Нягань | Покачи | Пыть-Ях | Радужный | Сургут | Урай | Хантă-Манси | Югорск |
| районсем: Шурă районĕ | Берёзовски районĕ | Кондино районĕ | Нефтеюганск районĕ | Нижневартовск районĕ | Октябрь районĕ | Совет районĕ | Сургут районĕ | Хантă-Манси районĕ | |
Кун-çулĕ
Тăрăха 1930 раштавăн 10-мĕшĕнче йĕркеленĕ, 1940 çулчен унăн ячĕ Остяк-Вогул наци тăрăхĕ пулнă. 1977 çулта Хантă-Манси наци тăрăхĕ автономи статусне илет, 1993 çулта РФ Конституцийĕпе Раççей Федерацийĕн тулли ирĕке тивĕçлĕ субъекчĕ шайне кĕрет.
2003 çулта тăрăха официаллă «Югра» (çакăнпа РФ Конституцийĕн 65-мĕш статьине улшăну кĕртнĕ) палăрту хушса кăтартаççĕ.
2020 çулта тăрăх 7 хула агломерацине: "Мăн Хантă-Манси","Сургут-Нефтеюганск","Мегион-Нижневартовск","Нягань-Обьçум","Берёзово-Игрим","Нягань-Обьçум","Югорск-Советский","Урай-Междуреченский" ирттерме хатĕрленет.
Халăхĕ
Тăрăхра пурăнакан халăх йышĕ 2008 çулта 1505,2 çына, йышлăхĕ — 2,8 çын/çм² çитнĕ, хулара пурăнакан шучĕ— 91,3 %.
1939, 1959, 1970, 1979, 1989 тата 2002 çулсенчи çулсенчи халăх çыравĕпе, тăрăхăн наци шучĕпе çакăн пек улшăнусем курăнаçççĕ:
| Халăх | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 (* 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Вырăссем | 67 616 (72,5%) | 89 813 (72,5%) | 208 500 (76,9%) | 423 792 (74,3%) | 850 297 (66,3%) | 946 590 (66,1%) |
| Украинсем | 1 111 (1,2%) | 4 363 (3,5%) | 9 986 (3,7%) | 45 484 (8,0%) | 148 317 (11,6%) | 123 238 (8,6%) |
| Тутарсем | 2 227 (2,4%) | 2 938 (2,4%) | 14 046 (5,2%) | 36 898 (6,5%) | 97 689 (7,6%) | 107 637 (7,5%) |
| Пушкăртсем | ... | ... | ... | 7 522 (1,3%) | 31 151 (2,4%) | 35 807 (2,5%) |
| Азербайджансем | ... | ... | ... | ... | 12 846 (1,0%) | 25 088 (1,8%) |
| Белоруссем | ... | 1 281 (1,0%) | 3 362 (1,2%) | 7 555 (1,3%) | 27 775 (2,2%) | 20 518 (1,4%) |
| Хантăсем | 12 238 (13,1%) | 11 435 (9,2%) | 12 222 (4,5%) | 11 219 (2,0%) | 11 892 (0,9%) | 17 128 (1,2%) |
| Чăвашсем | ... | ... | ... | ... | ... | 15 261 (1,1%) |
| Мансисем | 5 768 (6,2%) | 5 644 (4,6%) | 6 684 (2,5%) | 6 156 (1,1%) | 6 562 (0,5%) | 9 894 (0,7%) |
| Комисем | 2 436 (2,6%) | 2 803 (2,3%) | 3 150 (1,2%) | ... | ... | ... |
| Нимĕçсем | ... | 2 059 (1,7%) | ... | ... | ... | ... |
| Нацине кăтартман çынсем | ... | ... | ... | ... | ... | 13 210 (0,9%) |
Пурăнан вырăнсем
| 10 пин çын ытла йышлă пурăнан вырăнсем 2008 çулхи кăрлачăн 1-мĕшĕ тĕлне | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Вуламалли
- Административно-территориальное деление Тюменской области (XVII-XX вв.). Тюмень, 2003. 304 с. — ISBN 5-87591-025-9
- История Ханты-Мансийского автономного округа с древности до конца XX века: хрестоматия. Екатеринбург, 1999. 304 с.
- Кокосов Н.М. Ханты-Мансийский национальный округ. Свердловск, 1956. 103 с.
- Концепция социально-экономического развития Ханты-Мансийского автономного округа. Ханты-Мансийск, 2002. 146 с.
- Куриков В.М. Ханты-Мансийский автономный округ: с верой и надеждой в третье тысячелетие. Екатеринбург, 2000. 192 с.
- Обь-Иртышский Север в западно-сибирской и уральской периодике (1857-1944 гг.): библиографический указатель. Тюмень, 2000. 399 с.
- Очерки по истории Югры. Екатеринбург, 2000. 408 с.
- Патрикеев Н.Б. Югра: Вехи жизни: Краеведческий очерк. Ханты-Мансийск, 1995. 121 с.
- Филипенко А.В. Югра: социальное развитие северного региона: проблемы и успехи. Ханты-Мансийск, 2001. 191 с.
- Шесталов Ю. Земля Югория. М., 1985. 127 с.
- Югорские хроники. 1096-2000. «В прошедших днях такая точность…»: библиографический указатель. Тюмень, 2001. 470 с.
Каçăсем
- Хантă-Манси автономлă тăрăхĕн патшалăх тытăмлăхĕн официаллă сайчĕ 2008 ҫулхи Ака уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
- Ханты-Мансийский автономный округ в справочнике-каталоге «Вся Россия» 2013 ҫулхи Ака уйӑхӗн 15-мӗшӗнче архивланӑ.
 | Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла. |