Чукотка автономиллĕ тăрăхĕ
Чукотка автономи тӑрӑхӗ е кӗске Чукотка (чук. Чукоткакэн автономныкэн округ, выр. Чукотский автономный округ) — Раççей çурçĕр хĕвелтухăçĕнче вырнаçнă Инçет Тухăç Федераллă Округне кĕрекен автономлă округ. Тӗп хули - Анадырь. Тинӗспе АПШпа чикӗлет.
Чукотка автономлă округĕ | |||||
| |||||
.svg) | |||||
| Тĕп хули | Анадырь | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Лаптăкĕ - Пĕтĕмпе | 7 721 481 км² | ||||
| Халăх йышĕ - Пĕтĕмпе | 82 50 500 çын патнелле (2010) | ||||
| Федераци тăрăхĕ | Инçет-Тухăç федераци тăрăхĕ | ||||
| Экономика регионĕ | Инçет Тухăç экономика районĕ | ||||
| Регион номерĕ | 87 | ||||
| Патшалăх чĕлхисем | вырăс | ||||
| Кĕпернатăр | Роман Валентинович Копин[1] | ||||
| Гимн | |||||
| Вăхăт тăрăхĕ | ГВ +08 | ||||
Географи
Чукотка çурутравне, материк пайне тата темиçе утрав (Врангель, Айон, Ратманов тата ыттисем) çинче вырнаçнă.Хĕвелтухăç Çĕпĕр тата Беринг тинĕсĕсем хĕрринче выртать.
Пысăк юханшывĕсем — Анадырь (юпписем Майн, Шурă, Танюрер), Омолон, Великая, Амгуэма, Большой тата Малый Анюи. Чи пысăк кӳллисем — Хĕрлĕ, Эльгыгытгын, Пекульней.
Çутçанталăк ресурсĕсем
Чукоткăра çĕр айĕнчи пуянлăхсем нумай: нефть, çутçанталăк газĕ, çĕр кăмрăкĕ, ылтăн, тăхлан, вольфрам, чĕркĕмĕл. Чи паллă çĕруправсем: ылтăн çĕрĕ — Купол, Май, Каральвеемское; сапаланчăк ылтăн — Рывеемское, Пильхинкууль, Каральвеемское; тăхлан çĕрĕ — Пыркакайские штокверки, Иультин, Валькумей; вольфрам — Иультин; çĕр кăмрăкĕ — Анадырь хăмăр кăмрăк, Берингçĕр кăмрăк çĕруправĕсем.Врангель утравĕнче заповедник вырнаçнă.
Культура
Вырăнти халăхăн культурине упрама Эргырон ансамбль никĕсленĕ.
Халăх
Округра — 49,5 пин çын пурăнать (2009). Вăтам йышлăхĕ — 0,07 çын/км², хулара пурăнакансен шучĕ — 66,4 % (2009). 1990--мĕш çулсенче халăх йышĕ виçĕ хут чакнă,вырăнти мар халăхсем кунтан тухса кайнă пирки. Каярах халăх шучĕ питех ылмашмасть.1939, 1959, 1970, 1979, 1989 тата 2002 çулсенчи çыравсем тăрăх, округра çак халăх çыннисем пурăннă (пин çын):
| Халăх | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 (* 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Вырăссем | 5,2 (24,1 %) | 28,3 (60,7 %) | 70,5 (69,7 %) | 96,4 (68,9 %) | 108,3 (66,1 %) | 27,9 (51,9 %) |
| Чукчăсем | 12,1 (56,3 %) | 10,0 (21,4 %) | 11,0 (10,9 %) | 11,3 (8,1 %) | 11,9 (7,3 %) | 12,6 (23,4 %) |
| Украинсем | 0,6 (2,7 %) | 3,5 (7,6 %) | 10,4 (10,3 %) | 20,1 (14,4 %) | 27,6 (16,8 %) | 5,0 (9,2 %) |
| Эскимоссем | … | 1,1 (2,3 %) | 1,1 (1,1 %) | 1,3 (0,9 %) | 1,5 (0,9 %) | 1,5 (2,85 %) |
| Эвенсем | 0,8 (3,8 %) | 0,8 (1,8 %) | 1,1 (1,0 %) | 1,0 (0,7 %) | 1,3 (0,8 %) | 1,4 (2,6 %) |
| Чувансем | … | … | … | … | 0,9 (0,6 %) | 1,0 (1,8 %) |
| Белоруссем | … | 0,6 (1,2 %) | 1,7 (1,6 %) | 2,4 (1,7 %) | 3,0 (1,9 %) | 0,5 (1,0 %) |
| Тутарсем | … | 0,5 (1,1 %) | 1,6 (1,6 %) | 2,0 (1,4 %) | 2,3 (1,4 %) | 0,5 (1,0 %) |
Адмистративла пайлану
Çавăн пекех пăхăр: Гербы районов Чукотского автономного округа.
Районĕсем
- Анадырь районĕ
- Билибино районĕ
- Иультин районĕ
- Провидени районĕ
- Чаун районĕ
- Чукотка районĕ
Тата пăхăр
- Анадырь тата Чукотка епархийĕ
- Эргырон
- Научно-популярный фильм киностудии "Леннаучфильм" «Ученые мира — Крайнему Северу», снятый в 1991 году (режиссер-оператор В.Петров). Фильм посвящен экологическим, экономическим и демографическим проблемам советской Чукотки.
Асăрхавсем
Каçăсем
Каçăсем
 | Чукотка автономиллĕ тăрăхĕ Викиампарта? |
|---|
- Официальный сайт Чукотского автономного округа 2015 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.
- Законодательство Чукотского автономного округа 2009 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
- Чукотский автономный округ в справочнике-каталоге «Вся Россия» 2010 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 31-мӗшӗнче архивланӑ.
- Чукотка счастье и богатство
- Кобелев И. Перечень из дневной записки казачьева сотника Ивана Кобелева, посыланного 1779 года в марте месяце из Гижигинской крепости в Чукоцкую землю. - Изд. 2-е // Собрание сочинений, выбранных из месяцесловов на разные годы. - Ч. 5 . - СПб. - 1790. - С. 369-376. 2011 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ.
Шаблон:Чукотка автономлă тăрăхĕ