Uztaritze

Yr amgylchedd naturiol

Mae'r dref yn cynnwys dwy ochr Afon Errobi. Yn yr un modd, mae Afon Uhabia hefyd yn croesi'r dref. O 3,275 hectar y bwrdeistref, mae 900 hectar (27.48%) o goedwigoedd.

Bwrdeistrefi cyfagos

• Milafranga tua'r gogledd,
• Basusarri tua'r gogledd-orllewin,
• Arrangoitze a Senpere tua'r gorllewin,
• Zuraide ac Ezpeleta tua'r de,
• Larresoro a Jatsu tua'r dwyrain.

Cymdogaethau'r dref

Yn ôl awdurdodau Uztaritz, mae'r dref wedi'i rhannu'n 5 ardal:

• Datblygiad Trefol: Dros y blynyddoedd, bu'n le pwysig yn Lapurdi. Erbyn hyn, mae hefyd yn ardal gwasanaethau gweinyddol, gyda swyddfa dwristiaeth, yn ogystal â Chastell Lota (o'r bedwaredd ganrif ar bymtheg).
• Hiribehere: saif rhwng canol y dref (tua'r de) a Heraitz (tua'r gogledd). Dyma leoliad melin Arkia, lycée Saint Joseph, a neuadd Sorhoeta (o'r drydedd ganrif ar ddeg).
• San-Mixel / Coedwigoedd: yn y de mae mynwentydd Zuraide a Senpere gyda'u beddrodau nodedig, Castell Haitze (sydd ar restr treftadaeth genedlaethol), ac ysgol Saint-François-Xavier. Mae'r 650 hectar o goedwig yn yr ardal, ger ffordd Senpereko, gyda llwybrau cerdded a byrddau picnic. Ymysg enwau llefydd yr ardal mae Amestsia, Amestsi Handia, Apalaga, Hardoia, Larregi, Luxoki, Mindegitikia ac Untzilarre. Ceir hefyd Inglesen Gurutzea ac "Otsantzeko Santa Madalen kapera" ar ffordd Donejakue.
• Heraitze: ar lannau afon Errobi. Mae rhai caerau yno: Larregienea (17eg ganrif) a Haltia (19fed ganrif). Mae Castell Arka (19fed ganrif) yn meddu ar gapel canoloesol (Santa Katalina).
• Arruntz: wedi'i leoli i'r gogledd o Ustaritz ar y ffordd i Baiona . Mae ganddi ddelwedd o drefi Basgeg nodweddiadol, gydag eglwys a chae pelota. Ceir yma Lapurdiko Etxea (amgueddfa tŷ Elizalde 1696), gyda gwasg afalau o'r 17eg ganrif.

Yn hanesyddol, mae Uztaritze wedi bod yn ganolfan bwysig yng Ngwlad y Basg ac yn fan cyfarfod economaidd rhwng Ffrainc a Sbaen. Bu llawer o fasnachu gydag Ainhoa, Baztan ac Iruñea, diolch i weithgaredd amaethyddol deinamig yr ardal, a'i phorthladdoedd ar afon Errobi. Ym 1245, seidr oedd prif gynnyrch y dref, ac ym 1523, cafwyd cnwd cyntaf india-corn Ewrop gyfan yno. Y dyddiau hyn, cynhyrchir Ezpeletako biperra, math o bupur.

Ym mis Ionawr 2004 ^[1], cyfriwyd 19 o gwmnïau diwydiannol; 62 o gwmnïau adeiladu; 37 yn ymwneud â chrefftau ac atgyweirio; a 121 yn darparu gwasanaethau. O'u plith, roedd 14 cwmni gyda 10 neu fwy o weithwyr.

Mae'r gweithgarwch economaidd yn canolbwyntio'n bennaf ar gnydau (yn 1979, roedd 1,243 hectar o dir yn cael ei ddefnyddio ar gyfer amaethyddiaeth, bron i 40% o dir y fwrdeistref) ^[2] .

Mae cwmni Larroulet SA, un o 50 cwmni amaeth-fwyd cyntaf rhanbarth Pyrénées-Atlantiques , hefyd wedi ei leoli yn yr ardal.

Mae pencadlys y grŵp diwydiannol Toffolo yn Uztaritze hefyd.

Yng nghyfrifiad 2006, nodwyd 1,409 o swyddi yn y fwrdeistref (1,181 yn gyflogedig, a 228 yn ddi-gyflog).^[3]

Yng nghanol y 19fed ganrif cyrhaeddodd Uztaritze bron i 2,500 o drigolion, ac wedi hynny sefydlogodd y boblogaeth. O'r 1960au ymlaen gwelwyd twf sylweddol, ac erbyn degawd cyntaf yr 21ain ganrif, roedd gan y fwrdeistref fwy na 6,000 o drigolion. Bellach, poblogaeth y dref yw 7,476 (1 Ionawr 2021).

Yn y fwrdeistref, yn 2006, roedd 2263 o gartrefi, gyda 4.3% ohonynt yn ail gartrefi.^[3]

Etholiadau

Yn etholiadau 2008, collodd Bernard Auroy ei swydd fel maer. Ar yr ail rownd, enillodd grŵp cenedlaetholgar Herria Bizi Dadin, gyda'r blaid gomiwnyddol a'r asgell chwith, 33.6% o'r pleidleisiau, a bron â chyrraedd mwyafrif. Fodd bynnag, derbyniodd Dominique Lesbats a'r rhestr asgell dde 35.7%, gan ennill yr etholiad. Derbyniodd grŵp Lesbats 20 sedd, rhestr HBD 5 ac Auroy, 4.

Herria Bizi Dadin

Grŵp gwladgarol lleol yw Herria Bizi Dadin. Fe'i cyflwynwyd gyntaf ar gyfer etholiadau ym 1989 gan ennill seddi. Ers hynny, mae wedi tyfu, gan ennill 26% o bleidleisiau yn etholiadau 2001 (40% o'r rhestr ardal). O ganlyniad i system etholiadol Ffrainc, roedd tri o'r 27 aelod etholedig yn dal swyddi yn neuadd y dref.

Yn 2008 , ymunodd HBD â chlymblaid "asgell chwith".

Ar Ragfyr 16, 2014, gohiriwyd y penderfyniad i ddynodi'r Fasgeg yn iaith swyddogol yn Uztaritz ^[4] . Ar Ragfyr 23 , cyhoeddwyd y byddai achos cyfreithiol yn erbyn statws swyddogol y Fasgeg. Ar Ionawr 13, 2015, cafodd yr achos cyfreithiol yn erbyn neuadd tref Uztaritze Herri Etxea, gyda'r barnwr yn dyfarnu mai dim ond y Ffrangeg oedd yn swyddogol ^[5].

Iaith

Lapurtera yw tafodiaith gyffredin pobl Uztaritze. Mae yna hefyd ysgolion a gwersi bertso yn y dref.

Gwyliau

• Carnifal Uztaritze

Prifysgol Haf Gwlad y Basg

Trefnwyd trydydd a phedwerydd digwyddiadau Prifysgol Haf Gwlad y Basg, a gynhaliwyd ym 1976 a 1977, yn Uztaritze. Cynhaliwyd y ddau ddigwyddiad cyntaf yn Donibane Lohizun, ac yn ddiweddarach, ers 1977, penderfynwyd cynnal digwyddiadau yn Ne Gwlad y Basg, yn Iruñea.^[6]

• Clwb Rygbi Ustaritz Jatxou

• Eglwys Done Bikendi
• Castell Haitze
• Castell Haltia
• Palas Lota
• Tŷ Mokopeita
• Tŷ Gwledig Uztaritz

• Martin Duhalde (1733-1804), awdur Basgeg
• Pierre-Nérée Dassance (1801-58), gŵr eglwysig
• Jean-Baptiste Darrikarrere (1842-?), ieithydd
• Louis Dassance (1888-1976), awdur Basgeg
• Eugène Goienetxe (1915-1989), hanesydd
• Jean-Baptiste Amestoy (1935- ), chwaraewr rygbi
• Jean-Martin Etxenike (1954- ), chwaraewr rygbi

 Gwlad y Basg - Tolosa, ers 1989^[7]

• Nodyn:Eu (Ffrangeg) Gwefan grŵp cenedlaetholgar Herria Bizi Dadin^{[dolen marw]}
• Nodyn:Eu Uztaritz ikastola
• Nodyn:Eu (Ffrangeg) Gwybodaeth a gwasanaethau Uztaritza