Ανοικτή θάλασσα
Ανοικτή θάλασσα (αγγ.: high seas) λέγεται η θαλάσσια έκταση πέρα από τα εσωτερικά ύδατα, την αιγιαλίτιδα ζώνη και την αποκλειστική οικονομική ζώνη, στην οποία δεν υφίσταται κυριαρχική εξουσία οποιασδήποτε χώρας και γι΄ αυτό είναι ελεύθερη η χρησιμοποίησή της από όλους, σύμφωνα με την αρχή της ελευθερίας των θαλασσών.[1] Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ότι αυτή η θαλάσσια περιοχή θεωρείται «κοινή κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας» και είναι πέρα από κάθε εθνική δικαιοδοσία.[2] Ανεπίσημα χρησιμοποιείται ο όρος «διεθνή ύδατα», ο οποίος δεν είναι καθορισμένος στο διεθνές δίκαιο.[3]
Στην ανοικτή θάλασσα είναι ελεύθερη η ναυσιπλοΐα, η αλιεία, η υπέρπτηση, η τοποθέτηση υποθαλάσσιων καλωδίων και αγωγών, καθώς και η επιστημονική έρευνα.[3] Σ΄ αυτή υπάρχει το δικαίωμα εξακρίβωσης της σημαίας των πλοίων "εν καιρώ πολέμου" - αστυνόμευσης καθώς και εποπτείας από πολεμικά πλοία των διαφόρων χωρών προς δίωξη διεθνών αδικημάτων, όπως πειρατεία κ.ά.[4]
Κατά το δημόσιο διεθνές δίκαιο, στην ανοικτή θάλασσα τα πλοία αποτελούν προέκταση του εδάφους του κράτους του οποίου τη σημαία φέρουν.[5] Κατά δε το διεθνές αεροπορικό δίκαιο ο υπερκείμενος χώρος της ανοικτής θάλασσας ορίζεται ως διεθνής εναέριος χώρος το νομικό καθεστώς του οποίου διέπεται από την αρχή της ελεύθερης υπερπτήσης, με την επιφύλαξη τήρησης των κανονισμών του ICAO.
Η ανοικτή θάλασσα αποτελεί το 50% της επιφάνειας του πλανήτη και καλύπτει πάνω από τα δύο τρίτα του ωκεανού.[6] Οι έμβιοι πόροι, όπως τα ψάρια, είναι διαθέσιμοι για εκμετάλλευση από οποιοδήποτε σκάφος από οποιοδήποτε κράτος. Αν και η Σύμβαση δεν επιβάλλει περιορισμούς στην αλιεία στην ανοικτή θάλασσα, ενθαρρύνει την περιφερειακή συνεργασία για τη διατήρηση αυτών των πόρων και τη διασφάλιση της βιωσιμότητάς τους για τις μελλοντικές γενιές. Οι μη έμβιοι πόροι, που αναφέρονται στη Σύμβαση ως ορυκτά, αντιμετωπίζονται διαφορετικά, καθώς τα έργα εξόρυξης ορυκτών απαιτούν κεφάλαιο τόσο για την κατασκευή όσο και για τη διαχείριση. Για την επίβλεψη έργων εξόρυξης των ορυκτών, για να μην εμπλέκονται οι εθνικές αρχές, δημιουργήθηκε η Διεθνής Αρχή των Θαλάσσιων Βυθών.[2]
Συμφωνίες για την ανοικτή θάλασσα
| Διάστημα (συμπεριλαμβανομένων των τροχιών της Γης, της Σελήνης και άλλων ουράνιων σωμάτων και των τροχιών τους) | |||||||
| εθνικός εναέριος χώρος | εναέριος χώρος αιγιαλίτιδας ζώνης | εναέριος χώρος συνορεύουσας ζώνης | διεθνής εναέριος χώρος | ||||
| επιφάνεια εδάφους | επιφάνεια εσωτερικών υδάτων | επιφάνεια αιγιαλίτιδας ζώνης | επιφάνεια συνορεύουσας ζώνης | επιφάνεια ΑΟΖ | επιφάνεια ανοικτής θάλασσας | ||
| εσωτερικά ύδατα | αιγιαλίτιδα ζώνη | ΑΟΖ | ανοικτή θάλασσα | ||||
| υπέδαφος | επιφάνεια της υφαλοκρηπίδας | υφαλοπλαίσιο | διεθνής επιφάνεια βυθού | ||||
| υπέδαφος υφαλοκρηπίδας | υπέδαφος υφαλοπλαισίου | διεθνές υπέδαφος βυθού | |||||
Παγκόσμιες συμφωνίες
- Βάση δεδομένων διεθνών συνθηκών για το γλυκό νερό (βάση δεδομένων με δυνατότητα αναζήτησης περιλήψεων ή/και του πλήρους κειμένου περισσότερων από 600 διεθνών συμφωνιών που σχετίζονται με το γλυκό νερό, που καλύπτουν τα έτη 1820 έως 2007).[7]
- Η Επετηρίδα Διεθνούς Συνεργασίας για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη περιγράφει συμφωνίες σχετικά με το θαλάσσιο περιβάλλον, τους θαλάσσιους πόρους και τους πόρους γλυκού νερού.[8]
- Σύμβαση του Λονδίνου για την πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης από την απόρριψη αποβλήτων και άλλων υλικών (Σύμβαση του Λονδίνου 1972).[9]
- Διεθνής Σύμβαση του Λονδίνου για την πρόληψη της ρύπανσης από τα πλοία, MARPOL 1973/78
- Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας (1982, Ηνωμένα Έθνη, ιδίως μέρη XII–XIV).[10]
- Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο των μη ναυτικών χρήσεων των διεθνών υδατικών ρευμάτων (CIW) – δεν έχει επικυρωθεί.[11]
- Διασυνοριακή Συνθήκη για τα υπόγεια ύδατα, προσχέδιο Μπελάτζιο – προτάθηκε, αλλά δεν υπογράφηκε.[12]
- Άλλες παγκόσμιες συμβάσεις και συνθήκες με επιπτώσεις στα διεθνή ύδατα:
- Σύμβαση Ραμσάρ για τους υγροτόπους, 1971.[13]
- Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα, 1992.[14]
Περιφερειακές συμφωνίες
Τουλάχιστον δέκα συμβάσεις περιλαμβάνονται στο Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών,[15] συμπεριλαμβανομένων:
- για τις ακτές του Ατλαντικού της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής[16]
- για τον βορειοανατολικό Ειρηνικό (Σύμβαση της Αντίγκουα)
- για τη Μεσόγειο (Σύμβαση της Βαρκελώνης)
- για την ευρύτερη Καραϊβική (Σύμβαση της Καρταχένα)
- για τον νοτιοανατολικό Ειρηνικό[17] (Σύμβαση της Λίμα)
- για τον νότιο Ειρηνικό (Σύμβαση της Νουμεά)
- για την ανατολική Αφρική[18] (Σύμβαση του Ναϊρόμπι)
- για την περιοχή του Κουβέιτ (Σύμβαση του Κουβέιτ)
- για την Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο του Άντεν (Σύμβαση της Τζέντα)
Η Σύμβαση του Ελσίνκι του 1992 για την προστασία και τη χρήση των διασυνοριακών υδάτινων ρευμάτων και των διεθνών λιμνών (UNECE/Σύμβαση του Ελσίνκι για το νερό) αντιμετωπίζει περιφερειακά ζητήματα γλυκών υδάτων.[19]
Ειδικές συμφωνίες για τα υδάτινα σώματα
- Βαλτική Θάλασσα (Σύμβαση του Ελσίνκι για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος της περιοχής της Βαλτικής Θάλασσας, 1992)[20]
- Μαύρη Θάλασσα (Σύμβαση του Βουκουρεστίου)[21]
- Κασπία Θάλασσα (Σύμβαση πλαίσιο για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Κασπίας Θάλασσας)[22]
- Λίμνη Τανγκανίκα (Σύμβαση για την αειφόρο διαχείριση της λίμνης Τανγκανίκα)[23]
Διεθνείς πλωτές οδοί
Αρκετές διεθνείς συνθήκες έχουν θεσπίσει την ελευθερία της ναυσιπλοΐας σε ημίκλειστες θάλασσες.
- Η Σύμβαση της Κοπεγχάγης του 1857 άνοιξε την πρόσβαση στη Βαλτική Θάλασσα καταργώντας τα διόδια για τη χρήση του πορθμού στο Ερεσούν και καθιστώντας τα δανικά στενά μια διεθνή πλωτή οδό ελεύθερη για κάθε εμπορική ναυτιλία. Επιπλέον, το Βασιλικό Διάταγμα του 1976 ρυθμίζει την πρόσβαση ξένων πολεμικών πλοίων στα ύδατα της Δανίας.[24]
- Αρκετές συμβάσεις έχουν διευκολύνει τη ναυτιλία στον Βόσπορο και στα Δαρδανέλια. Η Σύμβαση του Μοντρέ που υπεγράφη τελευταία σχετικά με το καθεστώς των τουρκικών στενών, καθιστά τα στενά μια διεθνή πλωτή οδό.
Άλλες διεθνείς συνθήκες έχουν επιτρέψει τη διέλευση στα ποτάμια, τα οποία παραδοσιακά δεν αποτελούσαν διεθνείς πλωτές οδούς.
- Ο ποταμός Δούναβης είναι μια διεθνής πλωτή οδός, έτσι ώστε η Γερμανία και η Κροατία, όπως και η περίκλειστη Αυστρία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία, η Σερβία και η Μολδαβία να έχουν ασφαλή πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα.
Διαμάχες για τα διεθνή ύδατα
Οι τρέχουσες διαφωνίες σχετικά με το εάν συγκεκριμένα ύδατα είναι «διεθνή ύδατα» περιλαμβάνουν:
- Αρκτικός Ωκεανός: Ενώ ο Καναδάς, η Δανία, η Ρωσία και η Νορβηγία θεωρούν τμήματα των θαλασσών της Αρκτικής ως εσωτερικά ύδατα, οι περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν επίσημα ολόκληρη την περιοχή ως διεθνή ύδατα. Το βορειοδυτικό πέρασμα μέσω του καναδικού αρκτικού αρχιπελάγους είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα, με τον Καναδά να το διεκδικεί ως εσωτερικά ύδατα, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση το θεωρούν διεθνές στενό.[25]
- Νότιος Ωκεανός: Η Αυστραλία διεκδικεί την αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) γύρω από την εδαφική της επικράτεια στην Ανταρκτική. Δεδομένου ότι ο ισχυρισμός αυτός αναγνωρίζεται μόνο από άλλες τέσσερις χώρες, γενικά αμφισβητείται ότι είναι δική της η ΑΟΖ.
- Περιοχή γύρω από την Οκινοτορίσιμα: Η Ιαπωνία ισχυρίζεται ότι η Οκινοτορίσιμα είναι νησίδα και επομένως θα έπρεπε να έχει μια ΑΟΖ γύρω της, αλλά ορισμένες γειτονικές χώρες ισχυρίζονται ότι είναι ατόλη και επομένως δεν πρέπει να έχει ΑΟΖ.
- Θάλασσα της Νότιας Κίνας: Οι εδαφικές διαφορές στη θάλασσα της Νότιας Κίνας αφορούν τόσο νησιωτικές όσο και θαλάσσιες διεκδικήσεις εντός της περιοχής από διάφορα κυρίαρχα κράτη, συγκεκριμένα το Μπρουνέι, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, την Ταϊβάν, την Ινδονησία, τη Μαλαισία, τις Φιλιππίνες και το Βιετνάμ. Ορισμένες από αυτές τις χώρες θεωρούν (τουλάχιστον μέρος) της θάλασσας της Νότιας Κίνας ως διεθνή ύδατα, αλλά αυτή η άποψη δεν τη συμμερίζονται οι υπόλοιπες χώρες. Συγκεκριμένα, η Κίνα διεκδικεί ιστορικά δικαιώματα στους πόρους των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών όλων των άλλων παράκτιων κρατών στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας.
Εκτός από τις επίσημες διαφωνίες, η κυβέρνηση της Σομαλίας ασκεί ελάχιστο de facto έλεγχο στα χωρικά της ύδατα. Κατά συνέπεια, έχουν σημειωθεί στα ύδατα αυτά πειρατεία, παράνομη απόρριψη απορριμμάτων και αλιεία χωρίς άδεια.