Ασιανισμός
Ο ασιανισμός ήταν ρητορική και λογοτεχνική μορφή της ελληνικής γλώσσας η οποία εμφανίστηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, και ως χαρακτηριστικό είχε τον στομφώδη επιδεικτικό λόγο με στοιχεία εντυπωσιασμού και συναισθηματισμού, αρχικά κατά τα πρότυπα των ρητόρων που ζούσαν στις πόλεις κυρίως της Μικράς Ασίας και κατόπιν κατά τα ασιατικά πρότυπα γενικότερα.[1][2][3]
| (δείτε επίσης: Ελληνικό αλφάβητο) | |
| Πρωτοελληνική (περ. 3000 π.Χ.) | |
| Μυκηναϊκή (περ. 1600–1200 π.Χ.) | |
| Ομηρική (περ. 1200–800 π.Χ.) | |
| Αρχαία ελληνική (περ. 800–300 π.Χ.) Διάλεκτοι: Αιολική, Αρκαδοκυπριακή, Αττική–Ιωνική, Δωρική, Παμφυλιακή, Ομηρική Μακεδονική | |
| Ελληνιστική Κοινή (περ. από 330 π.Χ. ως 700)
| |
| Μεσαιωνική ελληνική (περ. 700–1700) | |
| Νέα ελληνική γλώσσα (από το 1700) Ιδιώματα: Δημοτική, Καθαρεύουσα, Αττικισμός Διάλεκτοι: Καππαδοκική, Κατωιταλική , Κρητική, Κυπριακή, Ποντιακή, Ρωμανιώτικη, Τσακωνική | |
| Άλλες μορφές (από 19ο/20ό αιώνα) Ελληνικός κώδικας Μπράιγ, Ελληνική νοηματική γλώσσα, Κώδικας Μορς | |
Περιγραφή
Ως εξεζητημένη ρητορική και λογοτεχνική μορφή της ελληνιστικής κοινής που προσπαθούσε να μιμηθεί τον ειρημένο λόγο των παλαιοτέρων χρόνων, ο όρος ασιανισμός αποτελεί νεολογισμό, κατά την αρχαιότητα το φαινόμενο αναφέρονταν περιγραφικά ως Ἀσιανὸς ζῆλος και Ἀσιατικὸν γένος λόγου, και στα λατινικά ως genus orationis Asiaticum.[4][5] Από τον ασιανισμό έλλειπε η περιοδική δομή του αττικού λόγου, και προσέδιδε υπέρμετρη έμφαση στην εντύπωση και το συναίσθημα παρά τη λιτότητα και την επικέντρωση στο νόημα. Διακρίνονταν από τον ρυθμό του ιδιαίτερα στα τέλη των προτάσεων, τη μη συνοχή των περιόδων και τα άφωνα ποιητικά μέτρα, ενώ συχνά είχε καταλήξεις που επαναλαμβάνονταν.[6][7]
Ελληνιστική περίοδος
Θεμελιωτής του είδους αυτού θεωρείται ο ρήτορας του 3ου αιώνα π.Χ. Ηγησίας ο Μαγνήσιος,[8] ο οποίος στους λόγους του προσπάθησε να μιμηθεί την τεχνοτροπία των σοφιστών, ιδιαίτερα του Γοργία του Λεοντίνου (5ος αι. π.Χ.), καθώς και του Αθηναίου ρήτορα Λυσία (5ος αι. π.Χ.). Οι κορυφαίες ρητορικές σχολές της εποχής βρισκόταν στη Ρόδο στην οποία η παράδοση της αττικής διαλέκτου ήταν ισχυρή, καθώς και στις πόλεις της Μικράς Ασίας όπως η Έφεσος και η Σμύρνη στις οποίες το φαινόμενο του ασιανισμού ήταν επικρατέστερο.[9]
Άλλα παραδείγματα λογίων που εφάρμοζαν αυτόν τον τύπο έκφρασης στον ρητορικό λόγο και τα γραπτά τους, ήταν ο ιστορικός Τιμαίος ο Ταυρομενίτης, και οι ρήτορες και αδερφοί Μενεκλής και Ιεροκλής από τα Αλάβανδα της Καρίας. Μια διαφορετική μορφή του ασιανισμού, την πλέον πομπώδη, φαίνεται πως είχαν υιοθετήσει ο Αισχίνης ο Μιλήσιος και ο Αισχύλος ο Κνίδιος κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.[10].
Ως αντίδραση στο φαινόμενο του ασιανισμού, δημιουργήθηκε ο αττικισμός κατά τον 1ο αιώνα π.Χ., ο οποίος ωστόσο προχώρησε πολύ πιο πέρα από τον ασιανισμό και εναντιώθηκε συνολικά σε όλη την ελληνιστική κοινή γλώσσα,[9] τάση που ως κεντρική αφετηρία είχε τη Ρώμη.[11]
Ρωμαϊκή περίοδος
Στα ρωμαϊκά έργα η επιρροή αυτή φαίνεται να υπάρχει στις ρητορείες στην ελληνική γλώσσα των Ρωμαίων πολιτικών του 2ου αιώνα π.Χ. Γάιου Γράκχου και Πόπλιου Σουλπίκιου Ρούφου.[12]
Κατά τον 1ο αιώνα π.Χ., ο Ρωμαίος ρήτορας και φιλόσοφος Κικέρωνας περιγράφοντας το φαινόμενο αυτό έκανε λόγο την υπερβολικότητα των εκφράσεων των ρητόρων από τη Μικρά Ασία και την επιτηδευμένη μορφή τους. Περιέγραψε 2 διαφορετικές εκδοχές του ασιανισμού, η μία ήταν επιγραμματική και τραχιά, και η άλλη πομπώδης και ορμητική με περίτεχνες λέξεις.[13]
Ο Κικέρωνας ενώ δεν ήταν σύμφωνος με τις ακρότητες του ασιανισμού,[14] κατηγορήθηκε ωστόσο από τους αττικιστές πως τασσόταν με το μέρος των ασιανιστών καθώς απέριπτε και την ακραία λιτότητα και αρχαϊσμό των αττικιστών, κάτι για το οποίο κατηγορήθηκε ιδιαίτερα από τον Γάιο Λικίνιο Κάλβο. Ο Κικέρωνας σαν αντιπαράδειγμα ανέφερε πως σύμφωνα με τα υπεραυστηρά πρότυπα των αττικιστών ούτε καν ο ίδιος ο κορυφαίος αττικός ρήτορας της αρχαιότητας, ο Δημοσθένης, δεν θα θεωρούνταν αττικιστής αν ζούσε στην εποχή τους.[15] Φαίνεται πως ο ίδιος τάσσονταν υπέρ μιας μέσης λύσης, με στοιχεία τόσο από τον αττικισμό όσο και από τον ασιανισμό, μια τεχνοτροπία η οποία ονομάστηκε Μεσαία ή Ροδίτικη (genus medium, genus Rhodium...velut medium...atque ex utroque mixtum)[16] βάσει του συσχετισμού της με τον Απολλώνιο τον Μόλωνα και τον Απολλώνιο τον Μαλακό. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, ο ρήτορας και συμπολίτης του Κόιντος Ορτένσιος υιοθέτησε μια υβριδική μορφή και των 2 την οποία χρησιμοποιούσε κατά τις ρητορείες του.
Ο Κοϊντιλιανός συμμερίστηκε την άποψη του Κικέρωνα σχετικά με τον ασιανισμό και τον αττικισμό.[17][18]Θεώρησε πως η πηγή των διαφορών μεταξύ του ασιανισμού και του αττικισμού βρίσκονταν στην εθνοτική σύνθεση των ομιλητών.[19] Παρόμοιες τοποθετήσεις έγιναν και από τον Πλίνιο τον Νεότερο και τον ιστορικό Τάκιτο.
Νεότερη εποχή
Στοιχεία του ασιανισμού εμφανίζονται και σε ορισμένους στίχους του Κωνσταντίνου Καβάφη στο ποιήμα Ἐπιτύμβιον Ἀντιόχου, Βασιλέως Κομμαγηνῆς.[20]
Δείγματα κειμένου
| Είδος | Κείμενο | Ελεύθερη μετάφραση | Σχόλια |
|---|---|---|---|
| Επιγραμματικό | Ὀρῶ τήν Ἀκρόπολιν καί το περιττῆς τριαίνης ἐκεῖθι σημεῖον. Ὀρῶ τήν Ἐλευσῖνα, καί τῶν ἰερῶν γέγονα μύστης, ἐκεῖνο Λεωκόριον, τοῦτο Θησείον. Οὐ δύναμαι δηλῶσαι καθ'ἔν ἔκαστον. | Κοιτώ την Ακρόπολη και το χωρίς την τρίαινα εκεί σημείο. Κοιτώ την Ελευσίνα, και των μυστηρίων της γίνομαι μύστης. εκείνο Λεωκόριο, τούτο Θησείο. Δεν μπορώ να φανερώσω, το καθένα ξεχωριστά. | Ηγησίας[11] |
| Πομπώδες | Βασιλεύς Μέγας Ἀντίοχος Θεός Δίκαιος Ἐπιφανής Φιλορώμαιος καί Φιλέλλην ὄ ἐκ βασιλέως Μιθριδάτου Καλλινίκου καί βασιλίσσης Λαοδίκης θεᾶς Φιλαδέλφου τῆς ἐκ βασιλέως Ἀντιόχου Ἐπιφανοῦς Φιλομήτορος Καλλινίκου ἐπί καθωσιωμένων βάσεων ἀσύλοις γράμμασιν ἔργα χάριτος ἰδίας εἰς χρόνον ἀνέγραψεν αἰώνιον. | Ο Μέγας Βασιλιάς Αντίοχος ο Θεός ο Δίκαιος ο Επιφανής ο Φιλορωμαίος και ο Φιλλέληνας ο γιος του βασιλιά Μιθριδάτη Καλλινίκου και της βασίλισσας Λαοδίκης της Θεάς του Φιλαδέλφου της κόρης του βασιλιά Αντίοχου του Επιφανή του Φιλομήτορος του Καλλινίκου επί αφιερωμένων βάσεων διέσωσε τα γραπτά του έργα για την δική του χάρη τα έγραψε για χρόνο αιώνιο. | Επιγραφή σε ανδριάντα |
Παραπομπές
Σχετική βιβλιογραφία
- (Γερμανικά) Ούλριχ Βιλαμόβιτς, Asianismus und Attizismus // Hermes 35 (1900), S.1 ff.
- (Γερμανικά) Hocke G.R. Manierismus in der Literatur. Hamburg, 1967
- (Ιταλικά) Gualtiero Calboli, "Asiani (Oratori)," in Francesco Della Corte (ed.), Dizionario degli scrittori greci e latini, vol. 1, Milan: Marzorati, 1988, pp. 215-232
- (Αγγλικά) Simon Swain, Hellenism and empire: language, classicism, and power in the Greek world, AD 50-250, Clarendon, Oxford University Press, 1998