Ζοζέρ

Ήταν γιος του τελευταίου βασιλιά της δεύτερης δυναστείας της Αρχαίας Αιγύπτου, του Χασεχέμουι^[10] (Kha-sekhemui / Khasekhemwy / Ḫꜥj-sḫm.wj) και της Νιμααθάπ (Nimaathap / Nima'at-Hapi / Nihap-ma'at). Δεν είναι σαφές αν ήταν ο άμεσος διάδοχος του θρόνου τους ή αν προηγήθηκε ο φαραώ Νέμπκα.

O Ζοζέρ στη διάρκεια της βασιλείας του έστειλε στρατιωτική αποστολή στη χερσόνησο του Σινά,^[11] απ' όπου εισήγαγε τιρκουάζ, χαλκό κ.ά. και κατά την οποία υπέταξε τους ντόπιους κατοίκους, καθώς το Σινά ήταν σημαντικό από στρατιωτικής άποψης ως διαχωριστικό σημείο μεταξύ της κοιλάδας του Νείλου και της Ασίας.

Τον φαραώ Ζοζέρ, που βασίλεψε συνολικά μάλλον 19 έτη,^[12] διαδέχτηκε ο φαραώ Σεχεμχέτ (Sekhemkhet)^[13] περίπου το 2649^[14] π.Κ.Ε.^[12]

Η βαθμιδωτή ή κλιμακωτή πυραμίδα του Ζοζέρ χτίστηκε στη νεκρόπολη της αρχαίας Αιγύπτου Σακάρα (στην αριστερή όχθη του Νείλου) πριν από περίπου 4.700 χρόνια. «Ήταν η πρώτη πυραμίδα που έχτισαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι.»^[8] Αποτελεί ορόσημο στο σχεδιασμό των βασιλικών τάφων, όχι μόνο για τις αρχιτεκτονικές της καινοτομίες και την ευρεία χρήση της πέτρας αλλά και για τις προσπάθειες που γίνονται για την προστασία της ταφής του ενοίκου της.^[15]

Πήρε το όνομά της από τον φαραώ Ζοζέρ. Ο σχεδιασμός της αποδίδεται στον πολυμαθή καλλιτέχνη, ιατρό, αρχιτέκτονα, κύριο σύμβουλο του φαραώ Ζοζέρ και αρχιερέα του θεού του ήλιου (Ρα),^[7] τον Ιμχοτέπ (Imhotep / Ιμούθης).

Η πυραμίδα ξεκίνησε να κτίζεται ως πυραμιδοειδής τάφος–μασταμπάς.^[16] Επειδή όμως οι τάφοι αυτοί ήταν δυνατόν να παραβιαστούν από τυμβωρύχους που έσκαβαν από την κορυφή τους^[17], «μέσω μιας σειράς επεκτάσεων εξελίχθηκε σε μια πυραμίδα 60 μέτρων με έξι επίπεδα, το ένα χτισμένο πάνω στο άλλο. Για το χτίσιμό της χρησιμοποιήθηκαν 330.400 κυβικά μέτρα πέτρας^[18] και πηλού. Οι σήραγγες από κάτω σχηματίζουν ένα λαβύρινθο συνολικού μήκους 5,5 χλμ. (…) Η πυραμίδα του Ζοζέρ (…) καθιστούσε σχεδόν αδύνατον να φτάσει στον ταφικό θάλαμο ένας τυμβωρύχος σκάβοντας από την κορυφή, και αυτός ίσως και να ήταν ο λόγος της κατασκευής της.»^[8]

Παρόλα τα μέτρα ασφαλείας η πυραμίδα παραβιάστηκε ήδη από το παρελθόν και τα περισσότερα κτερίσματα και άλλα αντικείμενα, όπως και η μούμια του Ζοζέρ, έχουν χαθεί / κλαπεί.«Ωστόσο δεν χάθηκαν όλες οι μούμιες: Πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες έφεραν στο φως τρεις μούμιες μεταγενέστερης περιόδου (712–332 π.Χ.) που είχαν ταφεί στον ταφικό θάλαμο του Ζοζέρ, σύμφωνα με επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2021 στο Journal of the General Union of Arab Archaeologists. Αυτό σημαίνει πως εκείνη την περίοδο ο ταφικός θάλαμος όχι απλά είχε παραβιαστεί, μα γίνονταν και περισσότερες ταφές στο εσωτερικό του.»^[8]

Γύρω από την πυραμίδα υπάρχει ένα ολόκληρο συγκρότημα 15 εκταρίων (0.15km²) και κάτω της βρίσκονται σήραγγες, αίθουσες και ο ταφικός θάλαμος του φαραώ. Στο βόρειο τμήμα της βρίσκεται ένας ναός με ένα άγαλμα του βασιλιά, ενώ νότια της πυραμίδας βρίσκεται μια μεγάλη αυλή. Το συγκρότημα περιβάλλεται από μια τάφρο.

Ο αρχιτέκτονας Ιμχοτέπ τιμήθηκε από τον Ζοζέρ με την αναγραφή του ονόματος και των τίτλων του στη βάση ενός από τα αγάλματά του, ενώ τελικά θεοποιήθηκε. «Ίσως η ταφή του έγινε κάτω από την ίδια πυραμίδα, που ήταν άλλωστε και το πιο διάσημο δημιούργημά του.»^[8]

Τις κύριες και σημαντικότερες ανασκαφικές εργασίες στο ταφικό συγκρότημα του Ζοζέρ έκανε ο Γάλλος αρχιτέκτονας και αιγυπτιολόγος Jean-Philippe Lauer κατά τη διάρκεια των 75 χρόνων ερευνών του στην Σακάρα.^[19]

Τον Μάρτιο του 2020 η πυραμίδα άνοιξε ξανά για τους επισκέπτες μετά από 14 χρόνια προσπαθειών αποκατάστασης.^[20]

1. Bunson 2014: Margaret Bunson, Encyclopedia of Ancient Egypt, εκδ. Facts On File Incorporated, ISBN 9781438109978, 2014, σελ. 481:103.
2. Clark 2019: Reg Clark, Securing Eternity: Ancient Egyptian Tomb Protection from Prehistory to the Pyramids, εκδ. The American University in Cairo Press, ISBN 9781617979484, 2019.
3. Clayton 1994: Peter A. Clayton, Chronicle of the Pharaohs: The Reign-By-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt, εκδ. Thames & Hudson, Λονδίνο 1994, σελ. 224:32–37.
4. Kathimerini 2004: «Πώς ξεκίνησαν οι Πυραμίδες». Καθημερινή. 12.02.2004. https://www.kathimerini.gr/world/175727/pos-xekinisan-oi-pyramides. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. .
5. Kathimerini 2020: «Άνοιξε η κλιμακωτή πυραμίδα του φαραώ Ζοζέρ στη Σακάρα, 14 χρόνια μετά». Καθημερινή. 06.03.2020. https://www.kathimerini.gr/world/1067788/anoixe-i-klimakoti-pyramida-toy-farao-zozer-sti-sakara-14-chronia-meta. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2023. 
6. Lehner 2001: Mark Lehner, The Complete Pyramids: Solving the Ancient Mysteries (The Complete Series), εκδ. Thames & Hudson, ISBN 0-500-05084-8, Λονδίνο 1997 (επανεκτύπωση 2001), σελ. 256.
7. Μαυραγάνης 2022: Κώστας, Μαυραγάνης (29.06.2022). «Αυτή είναι η πρώτη πυραμίδα της Αιγύπτου». Huffingtonpost. https://www.huffingtonpost.gr/entry/aete-einai-e-prote-peramida-tes-aiyeptoe_gr_62bc22e8e4b0187add1a578f. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
8. Naftemporiki 2020: «Αίγυπτος: Ανοίγει για πρώτη φορά η κλιμακωτή πυραμίδα του Ζοζέρ». Η Ναυτεμπορική. 05.01.2020. https://www.naftemporiki.gr/culture/12905/aigyptos-anoigei-gia-proti-fora-i-klimakoti-pyramida-tou-zozer. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2023. 
9. Wilkinson 2001: Toby Wilkinson, Early Dynastic Egypt, εκδ. Routledge, Λονδίνο 2001, ISBN 0415260116, σελ. 440.