Κρυοηφαίστειο
Ένα κρυοηφαίστειο (μερικές φορές ανεπίσημα ονομάζεται παγοηφαίστειο και γενικότερα γνωστό ως κρυοηφαιστεισμός) είναι ένας τύπος ηφαιστείου από το οποίο εκρήγνυνται πτητικά όπως νερό, αμμωνία ή μεθάνιο σε ένα ακραίο περιβάλλον που βρίσκεται στο σημείο πήξης τους ή ακόμα χαμηλότερα, ουσιαστικά αναπαράγοντας το τυπικό είδος ηφαιστείου λάβας που παρατηρείται στη Γη με υγρά και παγωμένα πτητικά που δρουν ως γεωλογικές αλληγορίες σε λιωμένο και στερεό βράχο αντίστοιχα.[2] Συλλογικά αναφερόμενες ως κρυόμαγμα, κρυόλαβα ή πάγο-ηφαιστειακό τήγμα,[2] αυτές οι ουσίες είναι συνήθως υγρές και μπορούν να σχηματίσουν λοφία, αλλά μπορεί επίσης να είναι σε μορφή ατμού. Μετά την έκρηξη, το κρυόμαγμα αναμένεται να συμπυκνωθεί σε στερεή μορφή όταν εκτεθεί στην πολύ χαμηλή θερμοκρασία του εξωτερικού περιβάλλοντος. Τα κρυοηφαίστεια ενδέχεται να σχηματιστούν σε παγωμένους δορυφόρους και άλλα αντικείμενα με άφθονο νερό πέρα από τη γραμμή χιονιού του Ηλιακού Συστήματος (όπως ο Πλούτωνας[3]). Ορισμένα χαρακτηριστικά έχουν αναγνωριστεί ως πιθανά κρυοηφαιστεια στον Πλούτωνα, τον Τιτάνα, και τη Δήμητρα, και ένα υποσύνολο θόλων στην Ευρώπη μπορεί να έχει κρυοηφαιστειακή προέλευση.[4][5] Επιπλέον, αν και δεν είναι γνωστό ότι σχηματίζουν ηφαίστεια, έχουν παρατηρηθεί θερμοπίδακες πάγου στον Εγκέλαδο και ενδεχομένως στον Τρίτωνα.
.png)
Μια πιθανή πηγή ενέργειας σε ορισμένα σώματα του Ηλιακού Συστήματος για την τήξη των πάγων και την παραγωγή κρυοηφαιστείων είναι η παλιρροϊκή τριβή.[6] Οι ημιδιαφανείς εναποθέσεις παγωμένων υλικών, δημιουργούν ένα υπόγειο φαινόμενο του θερμοκηπίου που θα συσσωρεύσει την απαιτούμενη θερμότητα στο επίμαχο σημείο υπογείως.
Σημάδια παλαιότερης θέρμανσης του αντικειμένου 50000 Quaoar[7] της ζώνης Kuiper οδήγησαν τους επιστήμονες να υποθέσουν ότι εμφάνιζε κρυοηφαιστεισμό στο παρελθόν. Η ραδιενεργή αποσύνθεση θα μπορούσε να παρέχει την ενέργεια που απαιτείται για μια τέτοια δραστηριότητα, καθώς τα κρυοηφαίστεια μπορούν να εκπέμπουν νερό αναμεμειγμένο με αμμωνία, το οποίο θα έλιωνε στους 180 K (-95 °C) και θα δημιουργούσε ένα εξαιρετικό ψυχρό υγρό που θα έρεε έξω από το ηφαίστειο.
Παρατηρήσεις
Στις 27 Νοεμβρίου 2005, το Κασσίνι φωτογράφισε θερμοπίδακες στο νότιο πόλο του Εγκέλαδου[10] (Βλέπε επίσης: Εγκέλαδος (κρυοηφαιστεισμός)).
Έμμεσες ενδείξεις κρυοηφαιστειακής δραστηριότητας παρατηρήθηκαν αργότερα σε πολλά άλλα παγωμένα φεγγάρια του Ηλιακού Συστήματος, όπως η Ευρώπη, ο Τιτάνας, ο Γανυμήδης και η Μιράντα. Το Cassini έχει παρατηρήσει πολλά χαρακτηριστικά που πιστεύεται ότι είναι ότι είναι κρυοηφαίστεια στον Τιτάνα, ιδιαίτερα το Doom Mons με το γειτονικό Sotra Patera, ένα χαρακτηριστικό που θεωρείται ως «η καλύτερη απόδειξη, μακράν, για την απανταχού ηφαιστειακή τυπογραφία σε έναν παγωμένο δορυφόρο.»[11] Ο κρυοηφαιστεισμός είναι μια διαδικασία που υποτίθεται ότι είναι μια σημαντική πηγή μεθανίου που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα του Τιτάνα.[12]
Το 2007, παρατηρήσεις από το Παρατηρητήριο Gemini που έδειχναν μικρες περιοχες ένυδρων αμμωνίας και δρυστάλλων νερού στην επιφάνεια του δορυφόρου του Πλούτωνα, Χάροντα υπέδειξαν την παρουσία ενεργών κρυοηφαιστείων ή κρυοπίδακων.[13][14] Μεταγενέστερες παρατηρήσεις των New Horizons το 2015 διαπίστωσαν ότι ο Χάροντας έχει μια νεανική επιφάνεια, κάτι που υποστηρίζει αυτή την ιδέα.[15] Ο ίδιος ο Πλούτωνας έχει δύο χαρακτηριστικά που έχουν αναγνωριστεί ως πιθανά κρυοηφαίστεια, καθώς είναι βουνά με οδοντωτές κορυφές.[3]
Το 2015, δύο ευδιάκριτα φωτεινά σημεία μέσα σε έναν κρατήρα του νάνου πλανήτη Δήμητρα απεικονίστηκαν από το διαστημόπλοιο Dawn, οδηγώντας σε εικασίες για πιθανή κρυοηφαιστειακή προέλευση.[16]
Τον Σεπτέμβριο του 2016, οι επιστήμονες της NASA Jet Propulsion Laboratory (JPL) και της NASA Goddard δημοσίευσαν ευρήματα ότι ο μεγάλος θόλος Ahuna στη Δήμητρα είναι ένας «ηφαιστειακός θόλος που δεν μοιάζει με κανένα άλλο σημείο του ηλιακού συστήματος. Το (μεγάλο) βουνό είναι πιθανόν ηφαιστειακής φύσης. Συγκεκριμένα, θα ήταν ένα κρυοηφαίστειο -- ένα ηφαίστειο από το οποίο εκβάλλεται ένα υγρό που αποτελείται από πτητικά όπως νερό, αντί για πυριτικά...το μόνο γνωστό παράδειγμα κρυοηφαιστείου που δυνητικά σχηματίστηκε από ένα μείγμα αλμυρού λάσπης και που σχηματίστηκε στο γεωλογικά πρόσφατο παρελθόν.»[17] Επιπλέον, τουλάχιστον μερικά από τα γνωστά φωτεινά σημεία της Δήμητρας (ιδιαίτερα συμπεριλαμβανομένων αυτών στον κρατήρα Occator) είναι πιθανότατα επίσης κρυοηφαιστειακής προέλευσης.[18][19] Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2017 υποδηλώνει ότι η πιο πρόσφατη μεγάλη έκρηξη του Occator συνέβη πριν από περίπου 4 εκατομμύρια χρόνια και επομένως ότι η Δήμητρα μπορεί να είναι ακόμα ενεργή.[20]
Κρυοηφαιστεισμός στον Εγκέλαδο:
Βιβλιογραφικές αναφορές
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Ο Τρίτωνας - Τρίτωνας στους οκτώ πλανήτες
- Ο Νότιος Πόλος του Τρίτωνα - Ο Τρίτωνας στο SolarViews.com
- Οι Νότιες Πολικές Λωρίδες του Εγκέλαδου εκπέμπουν "θερμό" νερό - Άρθρο ειδήσεων στην Planetary Society
- Κρυοηφαιστεισμός στον Χάροντα και σε άλλα αντικείμενα της Ζώνης Κάιπερ.
- Παγοηφαίστεια της νότιας όχθης της λίμνης Superior.
- Dykes, Brett Michael (February 8, 2011). "Ice volcanoes are all the rage this winter: How do you stimulate a regional tourist economy?". The Lookout. Yahoo News. Retrieved February 8, 2011.
- Herzog, Karen (February 6, 2011). "Ice volcanoes attract curious explorers to Lake Michigan shore: Experts warn to explore formations with caution". Journal Sentinel. Retrieved February 8, 2011.