Μαδρίτη

Η πόλη βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Μανθανάρες στο κέντρο και της χώρας αλλά και της Κοινότητας της Μαδρίτης η οποία αποτελείται από την πόλη της Μαδρίτης, το πολεοδομικό της συγκρότημα και τα προάστια και γύρω χωριά. Η κοινότητα συνορεύει με τις αυτόνομες κοινότητες της Καστίλλης και Λεόν και της Καστίλλης-Λα Μάντσα. Όντας πρωτεύουσα της Ισπανίας, είναι έδρα της κυβέρνησης και του Ισπανού μονάρχη, ενώ είναι και το πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της Ισπανίας.^[10] Σημερινή δήμαρχος της πόλης είναι η Μανουέλα Καρμένα, του κινήματος Ahora Madrid (Τώρα η Μαδρίτη), που διατηρεί μια έντονη σχέση με το πολιτικό κόμμα Ποδέμος.

Το πολεοδομικό συγκρότημα της Μαδρίτης έχει το τρίτο μεγαλύτερο ΑΕΠ^[11] στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η επιρροή που ασκεί στην πολιτική, την εκπαίδευση, τη διασκέδαση, το αστικό περιβάλλον, τα μέσα, τη μόδα, την επιστήμη, τον πολιτισμό και τις τέχνες συμβάλλει στην καθιέρωσή της ως μία από τις κύριες παγκόσμιες πόλεις.^[12][13] Εξαιτίας της οικονομικής της παραγωγής, του υψηλού βιοτικού επιπέδου, και του μεγέθους της αγοράς της, η Μαδρίτη θεωρείται το μείζον οικονομικό κέντρο της Νότιας Ευρώπης.^[14][15] και της Ιβηρικής Χερσονήσου, ενώ αποτελεί την έδρα των κεντρικών γραφείων της πλειοψηφίας των κύριων ισπανικών επιχειρήσεων, όπως η Telefónica, η Iberia και η Repsol. Η Μαδρίτη είναι η 10η πόλη στον κόσμο ως προς τη διαβίωση σύμφωνα με το περιοδικό Monocle,^[16][17] ενώ κατατάσσεται επίσης ανάμεσα στις 12 πιο πράσινες ευρωπαϊκές πόλεις για το 2010.^[18]

Στη Μαδρίτη βρίσκονται τα κεντρικά γραφεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (World Tourism Organization, WTO), ο οποίος ανήκει στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, της Ιβηροαμερικανικής Γενικής Γραμματείας (Secretaría General Iberoamericana , SEGIB), του Οργανισμού Ιβηροαμερικανικών Κρατών (Organization of Ibero-American States, OEI) και του Οργανισμού Επιτήρησης Δημοσίου Συμφέροντος (Public Interest Oversight Board, PIOB). Στην πόλη έχουν επίσης την έδρα τους διεθνή ιδρύματα ρύθμισης της ισπανικής γλώσσας: Η Μόνιμη Επιτροπή του Συνδέσμου Ακαδημιών Ισπανικής Γλώσσας, η Βασιλική Ισπανική Ακαδημία (Real Academia Española, RAE), το Ινστιτούτο Θερβάντες και το Fundéu BBVA. Στη Μαδρίτη διοργανώνονται εκθέσεις όπως η FITUR,^[19] η ARCO,^[20] η SIMO TCI^[21] και η Εβδομάδα Μόδας της Μαδρίτης Cibeles.^[22]

Ενώ η Μαδρίτη διαθέτει σύγχρονες υποδομές, έχει διατηρήσει την όψη και την αισθητική πολλών από τις ιστορικές γειτονιές και οδούς. Τα αξιοθέατά της περιλαμβάνουν το Βασιλικό Παλάτι της Μαδρίτης, το Βασιλικό Θέατρο με την αποκατεστημένη Λυρική Σκηνή του, του 1850, το πάρκο Μπουέν Ρετίρο το οποίο ιδρύθηκε το 1631, το κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης το οποίο περιέχει κάποια από τα ιστορικά αρχεία της Ισπανίας, μεγάλος αριθμός εθνικών μουσείων,^[23] και το Χρυσό Τρίγωνο της Τέχνης, το οποίο βρίσκεται κατά μήκος της Πασέο δελ Πράδο και το οποίο αποτελείται από τρία μουσεία τέχνης: το Μουσείο Πράδο, το Μουσείο Τέχνης Βασίλισσα Σοφία, μουσείο μοντέρνας τέχνης, και το Μουσείο Thyssen-Bornemisza το οποίο συμπληρώνει τις ελλείψεις των άλλων δύο μουσείων.^[24] Η Plaza de Cibeles με το παλάτι και το συντριβάνι της έχουν γίνει το μνημείο σύμβολο της πόλης.^[25][26][27]

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με την προέλευση του ονόματος «Μαδρίτη» (Madrid). Σύμφωνα με ένα μύθο η Μαδρίτη ιδρύθηκε από τον τον Όκνο Μπιάνορ (Ocno Bianor, γιό του Βασιλιά Τυρρήνιου της Τοσκάνης και της Μάντουας) και ονομάστηκε Metragirta ή Mantua Carpetana. Κατά άλλους το πρώτο όνομα της πόλης ήταν Ursaria («γη των αρκούδων» στα λατινικά), εξαιτίας των πολλών αρκούδων που υπάρχουν στα γύρω δάση, οι οποίες μαζί με την κουμαριά (ισπανικά madroño), αποτελούν το έμβλημα της πόλης από τα μεσαιωνικά χρόνια.^[28]

Το αρχαιότερο καταγεγραμμένο όνομα της πόλης, «Magerit» (από το *Materit ή το *Mageterit;) προέρχεται από το όνομα ενός οχυρού που χτίστηκε στον ποταμό Μανθανάρες τον 9ο αιώνα ΚΕ και σημαίνει «τόπος με άφθονο νερό».^[29] Αν η μορφή είναι σωστή, θα μπορούσε να είναι κελτικής προέλευσης από το ritu- «οχυρό» (παλαιά ουαλικά rit, ουαλικά rhyd, παλαιά βρετονικά rit, παλαιά βόρεια γαλλικά roy) και από ένα λιγότερο εμφανές πρώτο συνθετικό *mageto προερχόμενο από το magos «πεδίο, πεδιάδα» (παλαιά ιρλανδικά mag «πεδίο», βρετονικά ma «τόπος») ή το matu «αρκούδα», το οποίο θα εξηγούσε και τη λατινική μετάφραση Ουρσάλια.^[30]

Μια άλλη επικρατούσα θεωρία για την προέλευση του ονόματος είναι ότι προέρχεται από τον 2ο αιώνα πΚΕ. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ίδρυσε ένα οικισμό στις όχθες του ποταμού Μανθανάρες. Το όνομα του αρχικού οικισμού ήταν Matrice (αναφορά στον ποταμό που διέσχισε τον οικισμό). Μετά τις εισβολές των γερμανικών λαών, Σουηβών και Βανδάλων, καθώς και των σαρματικών Αλανών κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα ΚΕ, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν είχε πλέον την απαιτούμενη στρατιωτική παρουσία για την άμυνα των περιοχών της στην Ιβηρική χερσόνησο, και σαν αποτέλεσμα αυτές οι περιοχές καταλήφθηκαν σύντομα από τους Βάνδαλους, οι οποίοι εκτοπίστηκαν εν συνεχεία από τους Βησιγότθους, και οι οποίοι τελικά κυβέρνησαν τη ρωμαϊκή Ισπανία (Hispania) στο όνομα του Ρωμαίου αυτοκράτορα, καταλαμβάνοντας μαζί με αυτή και την «Matrice». Τον 7ο αιώνα, με την ισλαμική κατάκτηση της Ιβηρικής χερσονήσου, το όνομα άλλαξε σε «Μαϊρίτ», από τον αραβικό όρο Μάιρα (ميرا) (αναφέρεται στο νερό ως δότη ζωής) και την ιβηρο-ρωμαϊκή κατάληξη it που σημαίνει «τόπος». Το σύγχρονο «Madrid» εξελίχθηκε από το μοζαραβικό "Ματρίτ", το οποίο χρησιμοποιείται ακόμα στο μαδριλένικο δημώνυμο (ματριτένσε).^[31]

Μεσαίωνας

Αν και η τοποθεσία της σημερινής Μαδρίτης κατοικούνταν από τους προϊστορικούς χρόνους,^[32][33][34] και υπάρχουν αρχαιολογικά κατάλοιπα εγκατάστασης Καρπετανών,^[32] ρωμαϊκές επαύλεις,^[35] μία βησιγοτθική βασιλική κοντά στην εκκλησία της Σάντα Μαρία δε λα Αλμουδένα^[28][36] και τρεις βησιγοτθικές νεκροπόλεις κοντά στην Κάσα δε Κάμπο, το Τετουάν και το Βικαλβάρο,^[37] η πρώτη ιστορική αναφορά για την ύπαρξη οικισμού στη Μαδρίτη χρονολογείται από τη μουσουλμανική εποχή. Για πρώτη φορά γίνεται λόγος για τη Μαδρίτη στις αρχές του 10ου αιώνα, όταν αποτελούσε οχυρό των Αράβων και ονομαζόταν Ματζρίτ. Ο βασιλιάς της, Λεώνης Ραμίρο Β' λεηλάτησε την περιοχή το 931.

Στο δεύτερο μισό του 9ου αιώνα,^[38] ο Εμίρης Μουχάμαντ Α της Κόρδοβα έχτισε ένα οχυρό σε ένα ύψωμα κοντά στον ποταμό Μανθανάρες,^[39] ως ένα από τα πολλά οχυρά που έδωσε εντολή να χτιστούν στα σύνορα μεταξύ της Αλ-Ανταλούς και των βασιλείων της Λεόν και της Καστίλης, με σκοπό την προστασία του Τολέδου από τις εισβολές των χριστιανών αλλά και για τη λειτουργία ως σημείου εκκίνησης των μουσουλμανικών επιθέσεων. Μετά την κατάλυση του Χαλιφάτου της Κόρδοβας, η Μαδρίτη ενσωματώθηκε στην Τάιφα του Τολέδου.

Με την παράδοση του Τολέδου στον Αλφόνσο ΣΤ΄ του Λεόν και της Καστίλης, η πόλη κατακτήθηκε από τους χριστιανούς το 1085 και ενσωματώθηκε στο βασίλειο της Καστίλης ως ιδιοκτησία του Στέμματος.^[40] Οι χριστιανοί εκτόπισαν του μουσουλμάνους από την κατοίκηση του κέντρου της πόλης, ενώ οι μουσουλμάνοι και οι εβραίοι εγκαταστάθηκαν στα προάστια. Η πόλη ανθούσε και της δόθηκε ο τίτλος της Villa, της οποίας η διοικητική επικράτεια εκτείνονταν από τον ποταμό Χαράμα στα ανατολικά έως τον ποταμό Γουδαράμα στα δυτικά. Η διακυβέρνηση της πόλης εδραιώθηκε στη Μαδρίτη το 1346, όταν ο βασιλιάς Αλφόνσος ΙΑ΄ της Καστίλης επιβάλει το καθεστώς στο οποίο μόνο η τοπική ολιγαρχία έπαιρνε μέρος στις αποφάσεις της πόλης.^[41] Το 1188, η Μαδρίτη κέρδισε το δικαίωμα να είναι αντιπροσωπεύεται στην αυλή της Καστίλης. Το 1202, ο βασιλιάς Αλφόνσος Η΄ της Καστίλης παραχώρησε τον πρώτο καταστατικό χάρτη ώστε να ρυθμίζει το δημοτικό συμβούλιο,^[42] ο οποίος τροποποιήθηκε το 1222 από τον Φερδινάνδο Γ΄ της Καστίλης.

Πρώιμη νεότερη περίοδος

Η Μαδρίτη υπήρξε πολλές φορές εστία ταραχών, απ' τις οποίες η μεγαλύτερη ήταν η επανάσταση των Κομμοννέρος (1520-1521) εναντίον του Κάρολου του Ε'.

Την εποχή του Φίλιππου Β΄ η Μαδρίτη έγινε πρωτεύουσα της ισπανικής αυτοκρατορίας κι έδρα του βασιλιά. Μόνο όμως κατά το 18ο αιώνα, με την άφιξη των Βουρβόνων, η πόλη απόκτησε ζωή κι εμφάνιση πρωτεύουσας.

Κατά τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο (1936-1939) η Μαδρίτη δέχτηκε την επίθεση του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο, που κατέλαβε ορισμένες περιοχές στις δυτικές και βορειοδυτικές παρυφές της πόλης. Οι δημοκρατικές δυνάμεις κράτησαν την πόλη μέχρι το 1939, αλλά υπέκυψαν, γιατί οι σφοδρές αεροπορικές επιθέσεις είχαν προξενήσει σημαντικές ζημιές.

Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 667 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας στις όχθες του ποταμού Μανθανάρες, στο κέντρο της χώρας. Το κλίμα της είναι μεσογειακό και παρουσιάζει σημαντικές μεταβολές. Λόγω της τοποθεσίας και της ιστορίας της η Μαδρίτη θεωρείται ως το πολιτικό και οικονομικό κέντρο της Ιβηρικής Χερσονήσου. Περίπου 70 χλμ. νότια βρίσκεται η ιστορική πρωτεύουσα Τολέδο.

Η Μαδρίτη είναι το πολιτιστικό κέντρο της χώρας. Μουσεία όπως το Μουσείο ντελ Πράδο, το Museo de Cera, το Museo Arqueológico Nacional, το Εθνικό Μουσείο Τέχνης Βασίλισσα Σοφία και το Museo Thyssen-Bornemisza είναι διεθνώς γνωστά. Άλλα αξιοθέατα είναι τα ανάκτορα Παλάθιο Ρεάλ, ο καθεδρικός ναός Λα Αλμουδένα οι εκκλησίες San Isidro el Real και Francisco el Grande καθώς και το πάρκο Μπουέν Ρετίρο και η πλατεία Πλάθα Μαγιόρ.

Η Μαδρίτη αποτελείται από 21 δήμους (distritos) με διάφορες μικρότερες γειτονιές (barrios):

1. Κέντρο: Παλάσιο, Εμπαχαδόρες, Κόρτες, Θουστίσια, Ουνιβερσιδάδ, Σολ.
2. Αργανθουέλα: Πασέο Ιμπεριάλ, Ακασίας, Τσοπέρα, Λεγκάθπι, Ντελίσιας, Πάλος ντε Μογκέρ, Ατότσα.
3. Ρετίρο: Πασίφικο, Αντέλφας, Εστρέγια, Ίμπιζα, Χερόνιμος, Νίνιο Χεσούς.
4. Σαλαμάνκα: Ρεκολέτος, Γκόγια, Φουέντε ντελ Μπέρο, Γκινταλέρα, Λίστα, Καστεγιάνα.
5. Τσαμαρτίν: Ελ Βίσο, Προσπεριδάδ, Σιουδάδ Χαρδίν, Χισπανοαμέρικα, Νουέβα Εσπάνια, Πλάθα Καστίγια.
6. Τετουάν: Μπέλλας Βίστας, Κουάτρο Καμίνας, Καστιγιέχος, Αλμενάρα, Βαλδεαθεσέρας, Μπερρουγουέτε.
7. Τσαμπερί: Γκαθτάμπιντε, Αραπίλες, Τράφαλγκαρ, Αλμάγρο, Βαγιεχερμόσο, Ρίος Ρόσας.
8. Φουενκαρράλ-Ελ Πάρδο: Ελ Πάρδο, Φουεντελαρέινα, Πενιαγκράντε, Μπάρριο ντελ Πιλάρ, Λα Πας, Βαλβέρδε, Μιρασιέρρα, Ελ Γκολόσο.
9. Μόνκλοα-Αραμπάκα: Κάσα ντε Κάμπο, Αργουέγιες, Σιουδάδ Ουνιβερσιτάρια, Βαλντεθάρθα, Βαλντεμαρίν, Ελ Πλαντίο, Αραβάκα.
10. Λατίνα (Μαδρίτη): Λος Κάρμενες, Πουέρτα ντελ Άνχελ, Λούθερο, Αλούτσε, Λας Άγκιλας, Καμπαμέντο, Κουάτρο Βιέντος.
11. Καραβαντσέλ: Κομίγιας, Οπανιέλ, Σαν Ισίδρο, Βίστα Αλέγκρε, Πουέρτα Μπονίτα, Μπουεναβίστα, Αμπράντες.
12. Ουσέρα: Ορκασίτας, Ορκασούρ, Σαν Φερμίν, Αλμεντράλες, Μοσκαρδό, Θόφιο, Πραντολόνγκο.
13. Πουέντε δε Βαγιέκας: Εντρεβίας, Σαν Ντιέγκο, Παλομέρας Μπάχας, Παλομέρας Σουρέστε, Πορτάθγο, Νουμάνθια.
14. Μοραταλάθ: Παβόνες, Ορκάχο, Μαρροκίνα, Μέδια Λέγουα, Φονταρρόν, Βινατέρος.
15. Θιουδάδ Λινεάλ: Βέντας, Πουέμπλο Νουέβο, Κιντάνα, Λα Κονθεπθιόν, Σαν Πασκουάλ, Σαν Χουάν Μπαουτίστα, Κολίνα, Αταλάγια, Κοστιγιάρες.
16. Ορταλέθα: Παλόμας, Βαλδεφουέντες, Κανιγιέχας, Πινάρ ντελ Ρέι, Απόστολ Σαντιάγο, Λα Πιοβέρα.
17. Μπιγιαμπέρδε: Σαν Αντρές, Σαν Κριστόμπαλ, Μπουτάρκε, Λος Ροσάλες, Λος Άνχελες (Βιγιαβέρδε).
18. Μπίγια δε Μπαγιέκας: Κάσκο Ιστόρικο ντε Βαγιέκας, Σάντα Εουχένια.
19. Βικάλβαρο: Κάσκο Ιστόρικο ντε Βικάλβαρο, Αμπρόθ.
20. Σαν Βλας: Σιμάνκας, Ελλίν, Αμπόστα, Άρκος, Ρόσας, Ρέχας, Κανιγιέχας, Σαλβαδόρ.
21. Μπαράχας: Αλαμέδα ντε Οσούνα, Αεροπουέρτο, Κάσκο Ιστόρικο ντε Μπαράχας, Τιμόν, Κοραλέχος.

Κατάλογος αδελφοποιημένων πόλεων:^[49]

• Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας

• Μαδρίτη στο Curlie