Yersinia pestis
Το Yersinia pestis[1] (ελληνική απόδοση «Υερσίνια της πανώλης», πρώην γνωστό ως Pasteurella pestis, δηλ. «Παστερέλλα της πανώλης») είναι αρνητικό κατά Γκραμ, μη-κινητό, ραβδικά διαμορφωμένο, βακτήριο κοκκοβακκίλου, χωρίς σπόρια. Είναι προαιρετικώς αναερόβιος οργανισμός.[2] Το βακτήριο είναι γνωστό για την πρόκληση της πανώλης, η οποία εκδηλώνεται σε τρεις κύριους τύπους.[3][4]
Και οι τρεις μορφές ευθύνονται για επιδημίες υψηλής θνησιμότητας καθ'όλη την ανθρώπινη ιστορία, συμπεριλαμβανομένης της Πανούκλας του Ιουστινιανού κατά τον έκτο αιώνα, τη μαύρη πανώλη η οποία σκότωσε το ένα τρίτο τουλάχιστον του Ευρωπαϊκού πληθυσμού μεταξύ του 1347 και 1353 και τη Μεγάλη Πανούκλα του Λονδίνου το 1665, η οποία έληξε το 1666 με τη Μεγάλη Πυρκαγιά του Λονδίνου. Τέλος, 2 αιώνες αργότερα ξέσπασε η Τρίτη Πανδημία, γνωστή και ως Σύγχρονη Πανώλη, η οποία ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα στην Κίνα και εξαπλωνόταν από αρουραίους σε ατμόπλοια, σκοτώνοντας περίπου 10.000.000 άτομα.[5][6][7][8]
Σύμφωνα με έρευνες αυτές οι πανώλεις πιθανότατα προήλθαν από την Κίνα και μεταδόθηκαν στην Ευρώπη μέσω εμπορικών διαδρομών.[8][9] Έρευνα του 2018 ανέφερε ότι η πανώλη ίσως ήταν η αιτία της Νεολιθικής εποχής παρακμής, όπου οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί μειώθηκαν σημαντικά.[10] Αν αληθεύει, αυτό θα μετατοπίσει την ημερομηνία πρώτης εμφάνισης της πανώλης πολύ νωρίτερα απ'ότι νομιζόταν προηγουμένως, ενώ πλέον θα θεωρείται ότι προήλθε στην Ευρώπη και όχι στην Ευρασία.
Το Y. pestis ανακαλύφθηκε το 1894 από τον Αλεξάντρ Υερσέν, ελβετογάλλο ιατρό και βακτηριολόγο του Ινστιτούτου Παστέρ. Η ανακάλυψη έγινε κατά τη διάρκεια της πανώλης στο Χονγκ Κονγκ.[11] Ο Υερσέν ήταν μέλος της σχολής σκέψης Παστέρ. Ο Κιτασάτο Σιμπασαμπουρόου, Ιάπωνας βακτηριολόγος εκπαιδευμένος στη Γερμανία και ασκητής της μεθοδολογίας του Κοχ, απασχολήθηκε την ίδια περίοδο στην προσπάθεια εύρεσης του βακτηρίου που προκαλούσε τη πανώλη.[12] Ωστόσο, ο Υερσέν συνέδεσε τη πανώλη με το Y. pestis. Παλαιότερα το βακτήριο είχε το όνομα Pasteurella pestis, ωστόσο μετονομάστηκε σε Yersinia pestis το 1944.
Κάθε χρόνο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας υπάρχουν χιλιάδες κρούσματα πανώλης, αν και με την ύπαρξη κατάλληλης θεραπείας, η πρόγνωση για τα θύματα είναι τώρα πολύ καλύτερα. Κατά την εποχή του Πολέμου του Βιετνάμ, καταγράφηκε πενταπλάσια με εξαπλάσια άνοδος των κρουσμάτων λόγω της διαταραχής των οικοσυστημάτων και τη μεγαλύτερη εγγύτητα μεταξύ των ανθρώπων και των ζώων. Τώρα τα περισσότερα κρούσματα πανώλης καταγράφονται στην υποσαχάρια Αφρική και τη Μαδαγασκάρη, όπου καταγράφονται πάνω από το 95% των κρουσμάτων. Η πανώλη έχει επίσης αρνητικές συνέπειες για πρωτεύοντα θηλαστικά.[13]