شهرستان زبرخان

شهرستان زبرخان بین ۲۵ درجه و ۵۲ دقیقه شمالی و نیز ۵۸ درجه و ۵۲ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۸ دقیقه طول شرقی قرار دارد. این شهرستان در دامنه جنوبی رشته کوه‌های بینالود واقع شده‌است. این شهرستان از شمال به شهرستان طرقبه شاندیز و شهرستان گلبهار، از شرق به بخش احمدآباد شهرستان مشهد، از جنوب به بخش کدکن شهرستان تربت حیدریه و شهرستان میان جلگه و از غرب به بخش‌های مرکزی و میان جلگه شهرستان نیشابور محدود می‌شود.این شهرستان با وسعتی حدود ۱۱۰۲ کیلومتر مربع و حدود ۱ درصد از مساحت استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده‌است.
سه قله شیرباد، قوچگرد، زنبورگاه و فلسکه در این شهرستان قرار دارند. قرار گرفتن این شهرستان در دشت حاصلخیز پایکوهی بینالود و واقع شدن بین دو شهر پرجمعیت استان یعنی مشهد و نیشابور و عبور راه مواصلاتی و راه‌آهن سراسری تهران - مشهد از داخل این منطقه، موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی ممتازی را برای این شهرستان به وجود آورده‌است که از این نظر می‌توان دورنمای توسعه آن را روشن دید.^[۵]

شهرستان زبرخان شامل ۲ بخش،۴ دهستان و ۴ شهر به شرح زیر است:

شهرستان زبرخان بر اساس طبقه‌بندی دومارتن، در منطقه آب و هوایی نیمه خشک قرار گرفته‌است که آب و هوای آن در نواحی کوهستانی معتدل و در نواحی پست به تدریج بر میزان دما افزوده و از میزان بارندگی کاسته می‌شود. متوسط درجه حرارت سالیانه در این منطقه ۱۲/۹ و میزان بارندگی طی دوره‌های آماری (۱۳۴۵–۷۵) حدود ۲۳۵ میلی‌متر برآورد شده‌است.
باد غالب در این منطقه، باد دیزباد می‌باشد که از بادهای محلی استان خراسان به‌شمار می‌رود. این باد به جهت شرقی و غربی این شهرستان را در فصل تابستان و پاییز تحت تأثیر قرار می‌دهد و سرعت متوسط آن به ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر در ساعت می‌رسد و می‌توان با انجام سرمایه‌گذاری در زمینه ایجاد نیروگاه‌های بادی در مکان‌های مناسب از این انرژی دائمی در جهت توسعه اقتصادی، اجتماعی منطقه استفاده بهینه به عمل آورد.^[۵]

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان زبرخان در سال ۱۳۹۵ برابر با ۵۶۶۳۵ نفر بوده‌است.^[۳] از این جمعیت ۲۲٬۲۶۲ نفر در مناطق شهری و ۳۴۳۷۳ نفر در مناطق روستایی ساکن می‌باشند. شهرستان زبرخان در مجموع شامل ۱۰۹ آبادی دارای سکنه است.^[۵]

شهرستان زبرخان به دلیل قرار گرفتن در منطقه پایکوهی بینالود از نظر منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی تقریباً غنی است و از مهم‌ترین رودخانه جاری در این منطقه می‌توان به رودخانه خرو، درود، گرینه، دیزباد و کالشور اشاره نمود که در این زمینه امکان توسعه بهره‌برداری از این رودخانه‌ها با انجام طرح‌های آبخیزداری و احداث سد وجود دارد و از این طریق می‌توان با ذخیره آب‌های سطحی موجب تغذیه سفره‌های زیرزمینی گردید و در توسعه و گسترش کشاورزی و صنعت در این منطقه کمک شایانی نمود.^[۵]

شهرستان زبرخان به‌دلیل قرارگیری در منطقه پایکوهی رشته کوه‌های بینالود و برخورداری از اقلیم معتدل کوهستانی، شرایط مناسبی را برای فعالیت‌های کشاورزی اقتصادی منطقه بوده‌است و اساس معیشت و نظام تولیدی در این شهرستان بیشتر بر فعالیت‌های زراعی و دامی استوار است. حدود ۳۸ هزار هکتار (۳۷٪) از اراضی این منطقه جهت فعالیت‌های کشاورزی از حاصلخیز خوبی برخوردار می‌باشند. از مهم‌ترین محصولات کشاورزی منطقه می‌توان به گندم، جو، چغندر قند، پنبه و محصولات باغی از قبیل انگور، آلو، گردو، گیلاس، و سیب درختی اشاره کرد. دامپروری نیز به دلایل شرایط مساعد اقلیمی، بارندگی مناسب و تنوع پوشش گیاهی از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد که از قطب‌های مهم دامپروری در سطح استان خراسان به‌شمار می‌رود.^[۵]

صنعت تولید قالی دستی رایج‌ترین فعالیت دستی در منطقه به‌شمار می‌رود به طوریکه به عنوان مثال بزرگ‌ترین فرش دستباف جهان^[۸] به مساحت ۴۳۴۲ متر جهت مسجدی در مسقط، پایتخت کشور عمان و به وزن حدود ۲۲ تن و اشتغال زایی حدود ۶۵۰ نفر بافنده زن روستایی در مدت ۲ سال شاهدی گویا بر پتانسیل و قابلیت بالای منطقه از نظر رواج و توسعه صنایع دستی می‌باشد که از اثرات اقتصادی آن می‌توان به حدود ۵ میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور اشاره نمود.^[۵]

به‌طور کلی شهرستان زبرخان به دلیل برخورداری از موقعیت ممتاز جغرافیایی و طبیعی از قبیل:

• نزدیکی به بازار مصرف دومین شهر پرجمعیت کشور (مشهد)
• سهولت دسترسی به راه‌های ارتباطی به دلیل عبور راه ترانزیتی تهران – نیشابور – مشهد از داخل منطقه
• شرایط آب و هوایی مناسب به دلیل واقع شدن در دامنه رشته کوه‌های بینالود.
• وجود منابع غنی آب‌های سطحی و زیرزمینی جهت استفاده صنایع
• تنوع محصولات زراعی، باغی و دامی
• بالا بودن سطح آموزش و سواد در منطقه جهت کمک به رشد صنعتی
• برخورداری از زمین مناسب جهت استقرار صنایع
• برخورداری از نیروی کار ارزان و موارد متعدد دیگر

در دو دهه اخیر مورد اقبال و توجه سیاست‌گذاران و برنامه ریزان توسعه صنعتی استان خراسان قرار گرفت و با احداث و توسعه شهرک صنعتی شهرستان نیشابور در این منطقه و تعداد زیادی از صنایع پراکنده، شهرستان زبرخان چهره صنعتی به خود گرفته‌است.^[۵]

• 
  روستای حاجی‌آباد از توابع شهرستان زبرخان
• 
  روستای دانه کاشفیه از توابع شهرستان زبرخان
• 
  امامزاده سلطان سید حبیب(ع) روستای حاجی‌آباد
• 
  روستای دانه کاشفیه از توابع شهرستان زبرخان
• 
  روستای کلاته سلطانی از توابع شهرستان زبرخان
• 
  روستای دیزباد از توابع شهرستان زبرخان
• 
  مزارع جو و گندم روستای حاجی‌آباد زبرخان
• 
  امامزاده روستای باغشن از توابع شهرستان زبرخان
• 
  بقعه قدمگاه رضوی از توابع شهرستان زبرخان
• 
  درود شهر آبشارها از توابع شهرستان زبرخان
• 
  روستای دیزباد از توابع شهرستان زبرخان
• 
  شهر خرو از توابع شهرستان زبرخان