حملات شیمیایی غوطه

این حملات تقریباً با سخنرانی یک سال پیش رئیس‌جمهوری وقت آمریکا باراک اوباما مصادف گشت، که در آن استفاده از تسلیحات شیمیایی در سوریه را به عنوان خط قرمزی برای آغاز مداخله نظامی آمریکا در درگیری‌های سوریه اعلام کرده بود.^[۲۶][۲۷] پس از این سخنرانی و قبل از حملات شیمیایی غوطه، شک و تردیدهای وجود داشت که تسلیحات شیمیایی دست‌کم در چهار مورد دیگر نیز در حملات مختلف در سطح سوریه مورد استفاده قرار گرفته‌است.^[۲۸]

در تاریخ ۲۱ اوت ۲۰۱۳، نیروهای بشار اسد و حزب‌الله لبنان حمله‌ای را برای تصرف مناطق تحت کنترل مخالفان در اطراف دمشق آغاز کردند.^[۲۹]

این حملات در حدود ساعت ۰۳:۰۰ بامداد به وقت محلی در تاریخ ۲۱ اوت ۲۰۱۳،^[۱۸] در مناطق مزروعی غوطه که تحت کنترل مخالفان و سنی‌نشین بوده^[۳۰] و تنها در بخش شرقی دمشق رخ داده‌است. نیروهای ارتش با حمایت نیروهای حزب‌الله^[۳۱][۳۲] این مناطق را برای ماه‌ها تحت محاصره خود داشته‌اند. در این حملات شهرهای حموریه، اربن، سقبا، کفر بتنا، مودمیه، حرستا، زملکا و عین ترما مورد تهاجم قرار گرفتند.^[۳۳] همچنین گزارش شد که منطقه جبر در حومه دمشق نیز که تحت کنترل مخالفان قرار داشته، مورد حمله قرار گرفته‌است.^[۳۴] تعدادی از قربانیان در حین خواب جان خود را از دست داده بودند.^[۳۰] کمیته‌های هماهنگی محلی سوریه برآورد کرد این حملات در مجموع ۱٬۳۳۸ قربانی دربرداشته که تنها در منطقه زملکا باعث کشته شدن ۱٬۰۰۰ نفر شده‌است، که در این میان ۶۰۰ جسد به مراکز درمانی سایر شهر منتقل گردیده و ۴۰۰ جسد دیگر نیز در مرکز درمانی زملکا باقی‌مانده‌است.^[۳] همچنین گزارش شده که حداقل شش تن از اعضای کادر درمانی نیز در حین مداوای قربانیان جان خود را از دست داده‌اند.^[۳۵]

اعتقاد بر این است که این حملات بسیار مرگبارتر از این بوده‌است، بدین دلیل که ساکنان محلی برای فرار از بمباران نیروهای دولتی به پناهگاه‌های زیرزمینی می‌گریخته‌اند، که عامل‌های شیمیایی که سنگین‌تر از هوا هستند در همین مناطق پست‌تر از سطح زمین رسوخ کرده و ته‌نشین می‌شده‌اند، علاوه بر آن چنین محل‌های از تهویه کمتری هم برخوردار بوده‌اند.^[۳۶] سازمان پزشکان بدون مرز اظهار داشت در حدود ۳٬۶۰۰ بیمار با «علائم نوروتوکسیک»، در طول کمتر از سه ساعت پس از صبح که مقارن با حملات غوطه بوده، به سه بیمارستان تحت حمایت این سازمان در منطقه شرقی دمشق مراجعه کرده‌اند؛ که از این میان ۳۵۵ نفر جان خود را از دست داده‌اند.^[۳۷] ارتش سوریه در تاریخ ۲۲ اوت یعنی یک روز پس از این حملات، اقدام به بمباران منطقه غوطه نمود.^[۳۸]

زمان‌بندی

بی‌بی‌سی نیوز زمان حملات را با توجه به تاریکی فضا و صدای پخش اذان در ویدئوهای منتشره، قبل از سپیده‌دم تفسیر می‌کند.^[۳۹] پیراپزشکی به نام ابو سخر در مصاحبه خود با مرکز اسناد تجاوزات سوریه تخمین زده بود که اولین حملات با تسلیحات شیمیایی با استفاده از گلوله‌های خمپاره در حدود ساعت ۰۲:۰۰ صورت پذیرفته‌است. فرد دیگر به نام ماهر، در مصاحبه خود اظهار کرده بود منطقه عین ترما قبل از ساعت ۰۲:۳۰ با تسلیحات شیمیایی مورد حمله قرار گرفته‌است.^[۴۰] لس‌آنجلس تایمز زمان حملات را در حدود ساعت "۰۳:۰۰" تخمین زد.^[۱۸]

اظهارات شاهدان عینی

علائم

اظهارات شاهدان از علائم حملات، به گاردین شامل مواردی از این قبیل می‌شد که «افرادی که در منازل خود خواب بودن در تخت‌های خود جان باخته بودند،» سر درد و استفراغ، «خروج کف از دهان و بینی قربانیان»، «انتشار بویی شبیه به بوی سرکه و تخم‌مرغ گندیده»، «تغییر رنگ بدن اجساد به آبی»، «بوی شبیه به گاز خوراک‌پزی» و قرمزی و خارش چشم.^[۴۱] ریچارد اسپنسر اظهارات شاهدان برای دیلی تلگراف چنین خلاصه کرده بود، «مواد سمی… باعث مرگ صدها نفر شده‌است، اما علائم انقباض عضلانی، غش و گیجی در بازماندگان باقی‌مانده‌است.»^[۴۲] علائم گزارش شده توسط ساکنان غوطه و پزشکان دیدبان حقوق بشر شامل مواردی چون «خفگی، اسپاسم عضلانی و جوش‌های دهانی که سازگار با علائم مسمومیت با عامل عصبی است» می‌شد.^[۱۹]

در تاریخ ۲۲ اوت، مرکز اسناد تجاوزات سوریه شهادت‌های متعددی را منتشر ساخت که خلاصه‌ای از توصیفات پزشکان و پیراپزشکان از علائم قربانیان را شامل می‌شد، در این شهادت‌ها عمده علائم عبارتند بودن از: «استفراغ، ترشح بزاق کف‌آلود، تحریک شدید، تنگی مردمک‌ها، قرمزی چشم، تنگی نفس، تشنج‌های عصبی، نارسایی قلبی تنفسی، خون‌ریزی از دهان و بینی و در برخی موارد توهم و از دست دادن حافظه.».^[۴۰]

رازن زیتونه وکیل مدافع حقوق بشر که در منطقه شرقی غوطه حضور داشته، اظهار کرده بود: «ساعتی (پس از حملات توپخانه‌ای) ما شروع به بازدید از مراکز پزشکی غوطه کردیم که مجروحان حملات به آن‌ها منتقل شده بودند، ما آنچه را که چشمان می‌دید باور نمی‌کردیم. من مانند چنین مرگ‌ومیری را تمام زندگی‌ام ندیده بودم. صدها تن بر کف زمین راهروها و کنار خیابان‌ها خوابانده شده بودند.»^[۴۳]

پزشکان بدون مرز اعلام کرد در تاریخ ۲۱ اوت در سه بیمارستان منطقه که دارای «همکاری مستحکم و قابل اعتماد» با این سازمان هستند «در کمتر از سه ساعت پس از صبح در حدود ۳٬۶۰۰ بیمار علائم نوروتوکسیک را از خود نشان می‌دادند»، که از این میان ۳۵۵ نفر جان خود را از دست دادند. علائم ذکر شده توسط سازمان پزشکان بدون مرز شامل «تشنج، بزاق بیش از حد، تنگی مردمک‌ها» می‌شد. بارت جنسنس مدیر عملیاتی پزشکان بدون مرز اظهار داشت که این سازمان «نمی‌تواند به صورت علمی تأیید کند که حملات مذکور علت اصلی این علائم و عوارض بوده‌است. با این وجود، علائم گزارش شده از بیماران، الگوی اپیدمیولوژیک واقعه-با ویژگی‌ها چون هجوم گسترده بیماران در یک دوره کوتاه زمانی، منشأ بیماران (محلی که بیماران از آنجا آمده‌اند) و آلودگی کادر پزشکی و امدادگران محلی؛ قویاً نشان می‌دهد که منطقه و ساکنان، در معرض حجم انبوهی از یک نوع عامل اعصاب قرار گرفته‌است.»^[۴۴]

دولت آمریکا حملهٔ شیمیایی اسد به غوطه را «تلاشی ناامیدانه برای عقب راندن شورشیان از چند منطقهٔ حومهٔ پایتخت با تراکم جمعیت بالا» توصیف کرده‌است. در ادامهٔ گزارش آمده که حجم بالای تلفات غیرنظامی باعث شده نیروهای اسد وحشت کنند و تلاش کنند تا آن را مخفی نگه دارند.^[۴۵] جفری گلدبرگ در پاسخ به این سؤال که چرا باید حکومت اسد بزرگ‌ترین حملهٔ شیمیایی‌اش به شورشیان و غیرنظامیان را درست در زمانی انجام دهد که گروه سازمان ملل در دمشق مستقر شده بود؟ نظری ارائه داده‌است. «پاسخ به این سؤال ساده است: زیرا اسد بر این باور است که هیچ‌کس-نه سازمان ملل، نه رئیس‌جمهور اوباما، نه دیگر قدرت‌های غربی، نه اتحادیه عرب- هیچ کار لعنتی ای برای بازداشتن او انجام نخواهند داد.»^[۴۶]

ران بن ییشایی گزارشگر خبری اسرائیلی بیان کرد که انگیزه استفاده از سلاح شیمیایی می‌تواند «ناتوانی ارتش برای تسخیر سنگر شورشیان در محلات شرقی دمشق» باشد. او حدس زد که این در کنار برنامه‌ریزی ارتش آزاد سوریه برای گسترش دادن مناطق تحت کنترلشان برای پیشروی به سوی پایتخت به باور او، دولت را برای استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه غیرنظامیان در این محلات با هدف بازداشتن جنگجویان ارتش آزاد از پناه گرفتن در خانه‌های مسکونی و انجام عملیات از آنجا تحت فشار قرار داد.^[۴۷]