تصریف فعل
در زبان‌شناسی، تصریف فعل،[۱] یا صرف فعل دستوری[۲][۳] (به انگلیسی: Grammatical Conjugation) ایجاد مشتقات یک فعل از بن آن از طریق تصریف (تغییر شکل بر اساس قواعد دستور زبان) است. صرف فعل ممکن است بر اساس شخص، شمار، جنس، زمان، نمود، وجه، جهت فعل، و/یا دیگر قواعد دستوری نظیر وجه پرسشی، گذرایی، گواه‌نمایی، انضمام و رابط شماری در برخی زبان‌ها، مانند فارسی، فرانسه‌ای، انگلیسی، آلمانی و... باشد.
نمونه‌ها
زبان‌های هندو-اروپایی معمولاً فعل‌ها را برای چندین دسته زبان‌دستوری در پارادیش‌های پیچیده درمی‌چفتند، اگرچه برخی، مانند انگلیسی، همیوغش را تا گستره بزرگی ساده کرده‌اند.
در زیر همیوغش فعل بودن در زمان کنونی (کرپایه، اگر باشد، و در وجه‌های گزارشی) است، در انگلیسی، آلمانی، ییدی، هلندی، آفریکانس، ایسلندی، فارویی، سویدی، نروژی، لاتوی، بلغاری، سربو-کرواتی، لهی، اسلوونیایی، مغدونی، اوردو یا هندی، پارسی، لاتین، فرانسی، ایتالی، اسپانی، پرتغی، روسی، آلبانیایی، ارمنی، ایری، اوکراینی، یونانی آتیک باستان و یونانی نوین. این معمولا بی‌سامان‌ترین فعل است.
همانندی‌هایی در دیسه‌های همپاسخ فعل ممکن است پنداشته شود.
برخی همیوغش‌ها ممکن است ناکاربرد باشند، مانند thou-دیس (دوم شخص مفرد) انگلیسی یا معنی‌های بردایشی (اضافی) داشته باشند، مانند you-دیس (دوم شخص جمع)، که می‌توانند همچنین برای دوم شخص تکین بایستند یا ناشخصی باشند.
| شاخه | زبان | کرپایه کنونی | گزارشی کنونی | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| شخص‌های تکین (مفرد) | شخص‌های بیشال (جمع) | ||||||||
| ۱اُم | ۲اُم | ۳اُم | ۱اُم | ۲اُم | ۳اُم | ||||
| Germanic | English | be | am | are art1 be'st1 | is are10 | are | |||
| German | sein | bin | bist | ist | sind | seid | sind | ||
| Yiddish transliterated | זיין zein | בין bin | ביסט bist | איז iz | זענען zenen | זענט zent | זענען zenen | ||
| Dutch | zijn | ben | bent zijt2 | is | zijn | ||||
| Afrikaans | wees | is | |||||||
| Icelandic | vera | er | ert | er | erum | eruð | eru | ||
| Faroese | vera | eri | ert | er | eru | ||||
| Norwegian | være3 vera, vere4 | er | |||||||
| Danish | være | er | |||||||
| Swedish | vara | är | |||||||
| Romance | Latin | esse | sum | es | est | sumus | estis | sunt | |
| Italian | essere | sono | sei | è | siamo | siete | sono | ||
| French | être | suis | es | est | sommes | êtes | sont | ||
| Catalan | ésser | sóc | ets | és | som | sou | són | ||
| Spanish | ser | soy | eres | es | somos | sois | son | ||
| Galician | ser | son | es | é | somos | sodes | son | ||
| Portuguese | ser | sou | és | é | somos | sois | são | ||
| Friulian | jessi | soi | sês | è | sin | sês | son | ||
| Neapolitan | èssere | songo, so | sî | è | simmo | site | songo, so | ||
| Romanian | a fi | sunt | ești | este | suntem | sunteți | sunt | ||
| Celtic | Irish | bheith | bím | bíonn | bímid | bíonn | |||
| Welsh (standard form) | bod | rydw | rwyt | mae | rydych | rydyn | maen | ||
| Greek | Ancient5 transliterated | εἶναι eînai | εἰμί eimí | εἶ eî | ἐστί estí | ἐσμέν esmén | ἐστέ esté | εἰσί eisí | |
| Modern transliterated | όντας6 óntas | είμαι eímai | είσαι eísai | είναι eínai | είμαστε eímaste | είσ(ασ)τε eís(as)te | είναι eínai | ||
| Albanian | me qenë | jam | je | është | jemi | jeni | janë | ||
| Armenian | Western transliterated | ըլլալ ĕllal | Եմ em | ես es | է ē | ենք enk‘ | էք ēk‘ | են en | |
| Eastern transliterated | լինել linel | Եմ em | ես es | է ē | ենք enk‘ | եք ek‘ | են en | ||
| Slavic | Czech | být | jsem | jsi | je | jsme | jste | jsou | |
| Slovak | byť | som | si | je | sme | ste | sú | ||
| Polish | być | jestem | jesteś | jest | jesteśmy | jesteście | są | ||
| Russian transliterated | быть byt | есмь10 yesm' | еси yesi | есть yest' | есмы yesmy | есте yeste | суть sut' | ||
| Ukrainian transliterated | бути buty | є ye | |||||||
| Serbo-Croatian strong | biti | jesam | jesi | jest(e) | jesmo | jeste | jesu | ||
| Serbo-Croatian clitic | none | sam | si | je | smo | ste | su | ||
| Slovenian | biti | sem | si | je | smo | ste | so | ||
| Bulgarian transliterated | none | съм săm | си si | е e | сме sme | сте ste | са să | ||
| Macedonian transliterated | none | сум sum | си si | е e | сме sme | сте ste | се se | ||
| Baltic | Latvian | būt | esmu | esi | ir | esam | esat | ir | |
| Lithuanian | būti | esu | esi | yra | esame | esate | yra | ||
| Indo-Iranian | Persian transliterated | بودن budan | ام æm | ای ei | (است (ا æst (æ)9 | ایم eem | (اید (این eed (spoken: een) | (اند (ان and (spoken: an) | |
| Sanskrit transliterated | अस्ति asti | अस्मि asmi | असि asi | अस्ति asti | स्मः smah | स्थ stha | सन्ति santi | ||
| Hindustani Devanagari Script Perso-Arabic Script transliterated | होना ہونا honā | हूँ ہوں hūm̥ | है ہے hɜ | हैं ہیں hɜm̥ | हो ہو ho | हैं ہیں hɜm̥ | |||
| Marathi transliterated | असणे asṇe | आहे āhe | आहेस āhes | आहे āhe | आहोत āhot | आहात āhāt | आहेत āhet | ||
| Gujarati transliterated | હોવું hovũ | છું chhũ | છે chhe | છીએ chhīe | છો chho | છે chhe | |||
| Bengali transliterated | হওয়া hôoā | হই hoi | হও11 hôo | হয়11 hôy | হই hoi | হও11 hôo | হয়11 hôy | ||
| Assamese transliterated | হোৱা hüa | হওঁ hoü̃ | হোৱা hüa | হয় hoy | হওঁ hoü̃ | হোৱা hüa | হয় hoy | ||
- 1 Archaic, poetical; used only with the pronoun 'thou'.
- 2 In Flemish dialects.
- 3 In the bokmål written standard.
- 4 In the nynorsk written standard. vera and vere are both alternate forms.
- 5 Attic.
- 6 'eínai' is only used as a noun ("being, existence").
- 7 Ptc: qenë.
- 8 In the Tosk and Geg dialects, respectively.
- 9 Existential: هست (hæst) has another meaning. Usage of (æ) is considered to be colloquial, now. See, Indo-European copula
- 10 With the Singular they 3rd person pronoun.
- 11 Bengali verbs are further conjugated according to formality. There are three verb forms for 2nd person pronouns: হও (hôo, familiar), হোস (hoś, very familiar) and হন (hôn, polite). Also two forms for 3rd person pronouns: হয় (hôy, familiar) and হন (hôn, polite). Plural verb forms are exact same as singular.
منابع
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Grammatical conjugation». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۶ ژوئیه ۲۰۱۷.