گویش سقزی | |
---|---|
زاراوه سقزی | |
زبان بومی در | ایران |
منطقه | استان کردستان |
الفبای کردی | |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | ckb |
گویش سقزی یا لهجه سقزی گویش مرکزی زبان کردی سورانی میباشد. گویش سقزی در شهرهای سقز، مریوان، بانه، تکاب و بخشی از روستاهای شاهیندژ، دیواندره و سردشت تکلم میشود. لهجه سقزی از سمت جنوب، شرق و غرب با کردی کلهری و کردی اردلانی و از سمت شمال با کردی کرمانجی و کردی مکریانی قرابت و همسایگی دارد و این ارتباطات باعث انعطافپذیری و غنی شدن فراوان این لهجه شده بطوریکه گویشواران آن در ارتباط پذیری با مردم سایر لهجه های زبان کردی منعطف تر و دارای توانائیهای بیشتر زبانی از نظر ساختاری و دایره واژگان هستند.[۴]
در طبقهبندیهای نوین مانند گویش سقزی جزو گروه کردی میانی و سورانی میباشد. در شرفنامه بدلیسی، زبان کردی به چهار گویش کرمانجی، سورانی، کَلهر و گورانی تقسیم شدهاست. اما دایرةالمعارف اسلام با توجه به تحقیقات کردشناسان و زبانشناسانی مانند مکنزی گویشهای زبان کردی را به سه شاخه عمده تقسیم کردهاست:[۵][۶]
حوزه جغرافیایی این طبقه به شرح زیر است:
این شاخه دارای گونههای مکریانی، سورانی، اردلانی و جافی میباشد.حوزه جغرافیایی این طبقه عبارتاست از:
همچنین گورانی در این شاخه بوده که حوزه جغرافیایی آ عبارت است از:
این شاخه دارای گونههای کرمانشاهی، فیلی، لکی و باتیاری است.حوزه جغرافیایی این طبقه عبارت است از:
واجهای گویش سقزی شامل همخوانها (consonant) و واکهها (Vowel) میباشد. در این گویش ۹ واج مصوت و ۲۹ همخوان یا صامت وجود دارد و عبارتند از:[۷][۸]
y-h-w-n-m-ɫ-l-g-k-q-v-f-γ-ʕ-ʃ-s-Ʒ-z-ɍ-r-d-x-ḥ-ʧ-ʤ-t-p-b-Ɂ
دو آوای w و y نیمه واکه یا نیمه مصوت اند و چند ویژگی آوایی دارند که این دو آوا را از سایر آواهای گویش سقزی جدا میکند.بر خلاف واکهها مصوتها که در آغاز واژه نمیآیند، این دو آوا در آغاز واژههای زبان کردی قرار میگیرند و از این بابت جز همخوانها هستند. مانند:
فارسی | گویش سقزی | آنگاری |
---|---|---|
ریز | ورد | wird |
خرس | ورچ | wirʧ |
یار | یار | yār |
یک | یه ک | yak |
چون در نحوه تولید آنها، انسداد، سیایش، زنش یا هیچگونه حالت دیگری که در تولید هماوانها ایجاد میشود، وجود ندارد، بلکه به هنگام تولید آنها، تار آواها حالت تولید واکه پیدا میکند و ملاز برافراشته میشود و مجرای بینی را میبندد و از ورود هوا به خیشوم جلوگیری میکند، بنابراین، واکه مصوت به حساب میآیند.
فارسی | گویش سقزی | گویش موکریانی | گویش اردلانی | کرمانجی |
---|---|---|---|---|
خیلی | زور | زور | فره | Gelek |
تو، من | تو، من | ئمن، ئنگو | تو، من | ez, tu |
شما، آنها | ئیوه، ئوان | ئنگو، ئوانه | ئیوه، ئوان | wey, ew |
گوجه فرنگی | تهماته | باینجان سوور | توماتیز | Bacan |
چه | چی | چی | چه | Çi |
خوب | خاس | باش | خاس | baş |
بگو | بیژه | بلی | بیژه | bêje |
دختر | کچ | کچ | کنیشک | Keç |
چرا | بو چی | بو چی | بو چه | çima |
گفتند | وتیان | کوتیان | وتیان | Gotin |
زیبا | جوان | جوان | قشنگ | xweş |
سیب زمینی | هیلهماسی | هیلر | سیف زمینی | kartol |
روستا | دیهات | گوند | آوایی | Gûnd |
در گویش مردم سقز نیم واکهای وجود دارد که از دید پژوهشگران به دور ماندهاست که به آن نیم واکهٔ (یای پیچان) یا (یای نرم) میگویند، این نیم واکه مختص به گویش سقزی میباشد.
کردی سقزی در دو نوعِ زبان نوشتاری و زبان گفتاری میباشد. زبان گفتاری سقزی برای ارتباط مردم در شهر مورد استفاده قرار میگیرد و زبان نوشتاری در کتابها و اشعار استفاده میشود.
فارسی | زبان نوشتاری سقزی | زبان گفتاری سقزی |
---|---|---|
چیکار میکنی؟ | چی ئهکهی؟ | چیهکهی؟ |
چرا اینکارو میکنی؟ | بۆچی وا ئهکهی؟ | بوا کهی؟ |
بخواب | بخهوه | خهوه |
بیا | بێرۆ | بێ |