Primeira Liga de Iugoslavia

En 1920 a Asociación de Fútbol de Iugoslavia dividiu o territorio do Reino de Iugoslavia (chamado ata 1930 Reino dos Serbios, Croatas e Eslovenos) en cinco subfederacións (Zagreb, Belgrado, Liubliana, Saraxevo e Split), e instounas a iniciar cadanseu campionato de fútbol na primavera de 1920 co obxectivo de disputar no outono un campionato a nivel nacional entre os cinco vencedores. Con todo, rematadas as competicións territoriais, a Asociación non conseguiu organizar o torneo nacional nin nese ano nin nos dous seguintes.^[1]

Finalmente o primeiro campionato iugoslavo levouse a cabo en 1923, en formato de copa, isto é, con eliminación directa, con seis participantes, trala inclusión dunha nova subfederación, a de Osijek. O primeiro campión foi o Građanski Zagreb. En 1927 pasou a disputarse en formato de liga, fórmula que se continuou usando nos seguintes anos coa excepción das tempadas 1931/32 e 1935/36.^[2]

Foi organizada durante os primeiros anos pola Asociación de Fútbol de Iugoslavia con nome en croata (Nogometni Savez Jugoslavije), fundada en abril de 1919 en Zagreb,^[3] ata que a finais de 1929 xurdiron desacordos entre as sucursais da asociación de Zagreb e Belgrado. Isto provocou que a sede da asociación se trasladase a Belgrado en maio de 1930, onde adoptou o nome serbio de Fudbalski Savez Jugoslavije e continuou operando a liga ata que esta quedou suspendida debido ao estalido da segunda guerra mundial.^[4] Debido ao traslado da sede, os xogadores e adestradores croatas boicotearon a selección iugoslava. Coa invasión de Iugoslavia por parte do Eixe establecéronse ligas croatas e serbias separadas, que se disputaron durante a guerra.

Entre 1927 e 1940 xogáronse dezasete tempadas do campionato, sendo todos os títulos conquistados por equipos ou ben croatas (Građanski Zagreb, Concordia Zagreb, HAŠK Zagreb e Hajduk Split) ou ben serbios (BSK Belgrado e Jugoslavija Belgrado). Durante esta época non existiu unha segunda división a nivel iugoslavo. Durante a década de 1920 os vencedores de cada subfederación accedían directamente ao campionato nacional, mentres que na seguinte década disputábanse eliminatorias para acceder á liga nacional do ano seguinte. A finais dos anos 30 naceron as federacións de fútbol de Serbia, Croacia e Eslovenia, que pasaron a organizar campionatos propios, cuxos mellores clasificados accedían á liga nacional.

A tempada 1940/41 non chegou a disputarse debido á invasión de Iugoslavia por parte das potencias do Eixe.^[5] A invasión tivo como resultado a partición de Iugoslavia entre Alemaña, Italia, Hungría e Bulgaria e a creación do Estado Independente de Croacia.

Durante a guerra, disputáronse dúas ligas separadas no antigo territorio do Reino de Iugoslavia: o campionato do Estado Independente de Croacia e o campionato da Serbia ocupada.

Co final da Segunda guerra mundial e a instauración da República Federal Popular de Iugoslavia volveu organizarse o campionato iugoslavo de fútbol. Xa en 1945 levouse a cabo un torneo de eliminación directa entre os representantes de varias das federacións, así como do Exército Popular Iugoslavo, proclamándose campión o equipo serbio. Ese mesmo ano os clubs disputaron a fase de clasificación para o novo campionato nacional, rebautizado como Primeira Liga, ao que foi invitado ademais un equipo italiano, o Ponziana, coa esperanza por parte do goberno da integración de Trieste en Iugoslavia.^[6]

O campionato disputouse dende entón en formato de liga, cun número crecente de clubs participantes ata a tempada 1968/69, cando se xogou entre 18 equipos, número que se mantivo constante en todas as edicións seguintes. Profesionalizouse totalmente en 1967.^[7] O Estrela Vermella de Belgrado foi o club máis laureado da competición, sumando 19 títulos e 9 subcampionatos, seguido polo tamén serbio Partizan, con 11. O Hajduk Split é o club croata que máis títulos logrou, con 7, por diante dos 4 do Dinamo Zagreb.

A tempada 1990/91 foi a última que se celebrou no seu formato habitual, participando no campionato clubs de todas as unidades federativas de Iugoslavia. A ruptura do país tamén dividiu a súa liga principal en varias máis pequenas.

Só os 12 primeiros clubs.^[9]

Lista completa de xogadores que marcaron 100 goles ou máis no período 1946-1992.^[8]

En xuño de 1991 Eslovenia declarou a súa independencia e en outubro do mesmo ano Croacia fixo o mesmo. Como consecuencia, as súas asociacións de fútbol separáronse da Asociación de Fútbol de Iugoslavia polo que ambas comezaron a organizar as súas propias ligas de fútbol. A PrvaLiga púxose en marcha a finais de 1991, mentres que a Prva HNL croata disputou a súa primeira edición en 1992. Afectada pola guerra de Croacia, a tempada celebrouse ao longo dun só ano natural, de febreiro a xuño de 1992. As dúas ligas continúan desde entón.

A tempada 1991/92 foi a última que se celebrou oficialmente baixo o nome de RFS de Iugoslavia, aínda que os clubs eslovenos e croatas xa abandonaran a competición para xogar nas súas propias ligas. Disputaron a liga iugoslava os clubs das catro unidades federativas restantes, pero debido ao estalido da guerra de Bosnia cara ao final da tempada, os clubs bosníacos nunca a remataron. O Željezničar de Saraxevo só conseguiu xogar 17 dos 33 partidos programados, mentres que o Sloboda Tuzla e o Velež Mostar quedaron sen disputar as últimas xornadas. Aínda así, dado que a maioría dos partidos si se puideron xogar segundo o previsto, o Estrela Vermella de Belgrado foi recoñecido como o último campión da Primeira Liga iugoslava.

Os clubs macedonios abandonaron a competición despois da tempada 1991/92, no momento da creación da nova Primeira División de Macedonia. Durante a tempada 1992/93, os clubs bosníacos estaban todos sen actividade debido á loita total que se desenvolvía no país, coa única excepción do Borac de Banja Luka (o principal equipo serbio de Bosnia da época) que se trasladou temporalmente a Belgrado e uniuse a unha nova liga xunto a clubs de Serbia e Montenegro, a chamada Primeira Liga da FR Iugoslavia. A liga disputouse con ese nome ata a tempada 2002/03, cando a República Federal de Iugoslavia cambiou o seu nome a Serbia e Montenegro, e polo tanto tamén o fixo a liga, que pasou a chamarse Primeira Liga de Serbia e Montenegro. Finalmente, en xuño de 2006 Montenegro declarou a súa independencia e abandonou pacificamente a unión, polo que a partir da tempada 2006/07 comezou a disputarse unha liga montenegrina organizada pola súa asociación de fútbol. Por outra banda, como sucesora legal de Serbia e Montenegro, Serbia tamén conseguiu a continuidade da liga do país que se formou como Prva liga (Primeira Liga) en 1992, e que foi rebautizada como Superliga no verán de 2005.

Bosnia e Hercegovina proclamou a independencia a finais do inverno de 1992, e xa en abril do mesmo ano a Federación de Fútbol de Bosnia e Hercegovina solicitou a adhesión á FIFA e á UEFA.^[10] Mentres tanto, debido ao estalido da guerra de Bosnia en abril de 1992, non se disputou ningún partido na tempada 1992/93. A finais de 1993 algunhas partes do país relanzaron competicións de fútbol cun alcance reducido. Pero do mesmo xeito que o país estaba dividido por liñas étnicas, tamén o estaba o fútbol.

En 1993 os croatas de Bosnia iniciaron a Primeira Liga de Herzeg-Bosnia, circunscrita a clubs da República Croata de Herzeg-Bosnia. Ese mesmo ano, os serbios de Bosnia tamén organizaron a súa propia liga, a chamada Primeira Liga da República Srpska, nos territorios da República Srpska. A competición baixo o auspicio da N/FSBiH non se retomou ata a tempada 1995/96, cando se creou a Primeira Liga de Bosnia e Hercegovina.^[10]

Estas tres ligas de fútbol separadas funcionaron en Bosnia e Hercegovina ata o ano 2000. En 1998 a UEFA admitiu a N/FSBiH como membro de pleno dereito e no 2000 comezou a disputarse a Premijer Liga de Bosnia e Hercegovina.^[10] Aínda que durante as dúas primeiras tempadas só participaron clubs da Federación de Bosnia e Herzegovina, a partir de 2002 uníronse tamén os equipos da República Serbia, quedando unha soa liga unificada.^[10]

• Bosnia e Hercegovina → Premijer Liga (2000–presente; de 1994 a 2000 disputouse a Primeira Liga de Bosnia e Hercegovina)
• Croacia → Prva HNL (1992–presente)
•   Kosovo → Superliga de Kosovo (2016–presente)^[11]
•   Macedonia do Norte → Primeira División de Macedonia (1992–presente)
•   Montenegro → Primeira Liga de Montenegro (2006–presente; de 1992 a 2006 disputouse a Primeira Liga da FR de Iugoslavia)
•   Serbia → Superliga de Serbia (2006–presente, de 1992 a 2006 disputouse a Primeira Liga da FR de Iugoslavia)
•   Eslovenia → PrvaLiga de Eslovenia (1991–presente)

A UEFA recoñeceu á RF Iugoslavia e posteriormente a Serbia como o único sucesor oficial de Iugoslavia e, en consecuencia, os clubs da RF Iugoslavia mantiveron a clasificación e a posición dentro da UEFA.^[12]

• Asociación de Fútbol de Iugoslavia
• Selección de fútbol de Iugoslavia