Sovjetsko-kineski raskol

U periodu između kraja Prvog svjetskog rata i kraja Kineskog građanskog rata 1949. godine, dogodilo se nekoliko sovjetskih intervencija u Kinu. Jedna takva bila je i kratkotrajni rat 1929. godine u kojem je Crvena armija porazila lokalne kineske gospodare rata u Mandžuriji. 1934. godine, sovjetska je armija ponovo intervenirala u zapadnoj kineskoj pokrajini Xinjiang. Nakon kraja Drugog svjetskog rata u Europi, Sovjeti, tada pod Staljinovim vodstvom pristaju prebaciti težište rata na daleki istok kako bi pridonijeli u istjerivanju Japanaca iz Mandžurije.

S pobjedom komunista u Kineskom građanskom ratu, kinesko-sovjetski odnosi ponovo postaju dobri, a kineski komunisti počeli su gledati na Sovjetski Savez kao velikog brata, koji bratskoj kineskoj komunističkoj partiji treba pomoći u ostvarivanju obnove zemlje i tehnološkog napretka, no Kinezi su s vremenom počeli smatrati da se Sovjeti prema njima odnose neravnopravno. Nakon početka Rata u Koreji, Kina se, uz Staljinovo odobravanje uključila u rat na strani Sjeverne Koreje.^[1] Do 1949. godine Sovjetski savez je detonirao svoju prvu nuklearnu bombu. Iako su Sovjeti Kinezima obećali da će u slučaju potrebe braniti komunstičku Kinu nuklearnim oružjem, Mao Ce-tung je smatrao da s obzirom na veličinu i važnost Kine, Sovjeti trebaju podijeliti s njima nuklearno naoružanje. Hruščov, koji je u međuvremenu zamijenio Staljina nije bio sklon tome, ali su Kinezima u sklopu ranije kinesko-sovjetske suradnje već bili dostupni gotovo svi materijali potrebni za izradu nuklearne bombe, pa je bilo samo pitanje vremena kada će ju oni i sami napraviti.^[1] Mao je također zamjerao Hruščovu povlačenje s Kube i odbacivao Hruščovljevove ideje koegzistencije.^[2]

U međuvremenu je u Kini od 1958. komunistička partija pokušavala obnoviti razrušenu zemlju i tehnološki dostići zapad pokretanjem prorgama pod nazivom Veliki skok naprijed koji je završio neslavno i neuspješno a Kina je nakon njega i dalje ostala relativno nerazvijena zemlja.

1953. godine umire Staljin, a nakon "dvorskih borbi" s Georgijem Malenkovim i Lavrentjem Berijom na čelo Sovjetskog Saveza dolazi Nikita Hruščov. 1956. godine Hruščov je na XX. kongresu komunističke partije prozvao Staljina odgovornim za masovne čistke i deportacije iz vremena staljinizma, čime ga se je de facto odrekao. Ovo je jako loše primljeno kod Mao Ce-tunga koji je bio zagovaratelj tvrdolinijaških metoda a Hruščovljevu novu politiku koegzistencije smatrao "kapitulacijom socijalističkog svijeta pred imperijalistima".^[3] Ubrzo je sovjetska komunistička partija od strane Kineza proglašena marksističkim revizionistima.^[4] Uslijedilo je ozbiljno pogoršanje odnosa između dvije zemlje a sovjetski savjetici povučeni su iz Kine.

Kinesko-sovjetski pogranični sukob

1964. godine, Kina je uspješno detonirala svoju nuklearnu bombu. 1966. godine Mao Ce-tung u Kini pokreće Kinesku kulturnu revoluciju zbog čega čitava država zapada u stanje nemira i političkog nasilja. Ovo se odrazilo i na do tada već nepopularne Sovjete, pa je agresivna omladina koja je nastala kao nositelj revolucije, tzv. Crvena garda počela agresivno izražavati nezadovoljstvo prema onim Sovjetima kojima su to mogli. U tu svrhu, primjerice, ulica koja je vodlia prema sovjetskom veleposlanstvu u Pekingu preimenovana je u "Ulicu antirevizionizma", a crvenogardejci su počeli maltretirati i sovjetsko diplomatsko osoblje koje je radilo u Pekingu. Grupe crvenogardejaca ubrzo su se počeli pojavljivati i na kineskim granicama sa Sovjetskim Savezom, provocirajući i maltretirajući sovjetske graničare. Pogranične čarke 1969. godine su kulminirale kod riječnog otoka Damanski (kineski: Zhenbao), što je uzrokovalo Sovjetski-kineski pogranični rat^[5] u kojem su Kinezi uspjeli zarobiti (za tadašnje prilike) jedan od najmodernijih sovjetskih tenkova T-62^[6] Dodatni bijes među Sovjetima uzrokovala je navodna izjava Meo Ce-tunga da Kina SSSR-u tek treba "ispostaviti račun" za teritorije koji su Kini zauzeti za vrijeme carske Rusije.^[6]

Iako su bili tehnološki opremljeniji od Kine, Sovjete je itekako zabrinjavala situacija, jer su Kinezi bili brojčano daleko jači te su lako mogli zauzeti i nastaniti sporne prazne prostore južnog Sibira uzduž kineske granice.^[7] 11. rujna 1969. godine Sovjeti su s Kinezima započeli pregovore oko granice, čime je rat okončan no odnosi između dviju država i dalje su ostali relativno zategnuti sve do kraja hladnog rata.

Nakon raskola dogodilo se približavanje Kine s Sjedinjenim Američkim Državama pod Nixonovom administracijom^[5] koje je vrhunac doživjelo u tzv. ping pong diplomaciji, dok je s druge strane raskol stvarao suparničku politiku između Sovjetskog Saveza u Kine prema Vijetnamu u kojem se vodio rat.^[3] Rivalitet se nastavio reflektirati čak i prilikom Sovjetske intervencije u Afganistanu kada je Kina potpomagala mudžahedine pošiljkama oružja i vojnim obukama.^[8]

Loši odnosi ozbiljnije su se počeli popravljati od 1991. do 2005. kada je potpisan niz sporazuma o granicama,^[9] da bi se u konačnici Rusi za vrijeme Vladimira Putina odlučili da se sporni teritoriji ustupe Kini u zamjenu za savezništvo protiv SAD-a.^[5]

Nakon raskola između TIta i Staljina 1948., Jugoslavija je imala izrazito hladne odnose s obje države. Nakon što je Hruščov 1955. posjetio Jugoslaviju, sovjetsko-jugoslavenski odnosi donekle su se popravili, no oni s Kinom i dalje su ostali izrazito hladni jer je kineska službena politika optuživala Jugoslaviju za marksistički revizionizam i šurovanje sa zapadom. Do preokreta je došlo nakon Sovjetsko-kineskog raskola. Iako su s počecima Sovjetsko-kineskog pograničnog rata, jugoslavenski službenici bili zbunjeni novim događanjima, jugoslavenska politika bila je da se slučaju sovjetske intervencije u Kinu podrži Kina. Nakon pak sovjetske intervencije u Čehoslovačkoj 1968., Kina se je pokušala "propagirati kao pomagač zemljama istočne Europe" protiv SSSR-a, te je uskoro i donekle popravila odnose s Jugoslavijom.^[10]