Էնհեդուաննա

Ժամանակակից ասորագետների միջև զգալի բանավեճ կա՝ հիմնված լեզվական և հնագիտական ​​հիմքերի վրա, թե արդյոք նա իրականում գրել կամ ստեղծել է իրեն վերագրված վերագտնված գործերից որևէ մեկը, թե ոչ։ Բացի այդ, Էնհեդուաննային վերագրվող գործերի միակ ձեռագրերը գրվել են Առաջին Բաբելոնյան կայսրության դպիրների կողմից նրա ապրելուց վեց դար անց, գրված են շումերական լեզվի ավելի նոր բարբառով, քան նա կխոսեր։Այս դպիրները, հավանաբար, վերագրել են նրան այս գործերը՝ որպես Աքքադի Սարգոն դինաստիայի առասպելական պատմվածքների մի մաս՝ հետագա բաբելոնյան ավանդույթներում։

Էնհեդուաննայի և նրան վերագրվող ստեղծագործությունների մշակութային հիշողությունը կորել է Առաջին Բաբելոնյան կայսրության ավարտից որոշ ժամանակ անց։ Նրա գոյությունն առաջին անգամ վերագտնվել է ժամանակակից հնագիտության կողմից 1927 թվականինին, երբ սըր Լեոնարդ Վուլլին պեղեց Գիպարուն հնագույն Ուր քաղաքում և գտավ ալաբաստրե սկավառակ, որի վրա գրված էր նրա անունը, Սարգոն Աքքադացու հետ կապը և զբաղմունքը գրված էր դարձերեսին։

Հետագայում Էնհեդուաննայի անվան հիշատակումները հայտնաբերվեցին շումերական գրականության պեղված աշխատություններում, որոնք հետաքննություն սկսեցին այդ ստեղծագործությունների՝ նրա հնարավոր հեղինակության վերաբերյալ։ Էնհեդուաննայի ​​վերագտնումը զգալի ուշադրություն և գիտական ​​բանավեճ է հարուցել ժամանակակից շրջանում՝ որպես առաջին հայտնի հեղինակի։

Նա մեծ ուշադրության է արժանացել նաև ֆեմինիզմում, և նրան վերագրվող աշխատանքները նույնպես ուսումնասիրվել են որպես դասական հռետորաբանության վաղ սկզբնավորողի գործեր։ Նրա ստեղծագործությունների անգլերեն թարգմանությունները ոգեշնչել են մի շարք գրական ադապտացիաներ և ներկայացումներ։

Էնհեդուաննայի հայրը Սարգոն Աքքադցին էր^[2], Աքքադական կայսրության հիմնադիրը։ Պահպանված արձանագրության մեջ Սարգոնն ինքն իրեն ասում է «Սարգոն՝ Աքքադի արքա, Ինաննայի վերակացու (մաշկիմ), Քիշի արքա, օծված (գուդա) Անուի, երկրի [Միջագետքի] թագավոր, Էնլիլի կառավարիչ (ենսի)»^[3]։Արձանագրությունը նշում է Ուրուկի գրավումը և Լուգալզագեսիի պարտությունը, որին Սարգոնը «օձիքից բռնած բերեց Էնլիլի դարպասը»^[3][4],գրավելով առնվազն 34 քաղաք ընդհանուր առմամբ^[5]։

Ամերիկացի պատմաբան Այրեն Ջ․ Ուինթերը նշում է, որ հավանական է, որ պաշտոնը, որին Էնհեդուանան նշանակվել է, արդեն գոյություն ուներ, և որ նրա նշանակումը այս պաշտոնին և Նաննային վերագրելը կօգներ նրան ստեղծել սինկրետիզմ շումերական կրոնի և սեմական կրոնի միջև։ Էնհեդուաննայից հետո քահանայապետի դերը շարունակել են թագավորական ընտանիքի անդամները։Այնուամենայնիվ, թեև Ուրում գտնվող Գիպարուն, որտեղ երկրպագում էր Նաննայի քրմուհին, լայնորեն ուսումնասիրվել է հնագետների կողմից, սակայն վերջնական տեղեկություն չկան այնտեղ կատարած նրա պարտականությունների մասին^[6]։

Լուգալ-Անեի ապստամբությունը

Սարգոնի թոռան՝ Նարամ-Սինի կառավարման վերջում բազմաթիվ նախկին քաղաք-պետություններ ապստամբեցին Աքքադական կենտրոնական իշխանության դեմ։

Nin me šara («Ինանայի վեհացումը») երգի ակնարկներից իրադարձությունները կարելի է վերակառուցել Էնհեդուաննայի տեսանկյունից. Ուր քաղաքում իշխանության է եկել ոմն Լուգալ-Անե, ով, որպես նոր տիրակալ պահանջել է քաղաքի Նաննի աստծո օրինականությունը։

Լուգալ-Անեն հիշատակվում է պատերազմի մասին պատմող հին բաբելոնյան գրական տեքստերում որպես Ուրի թագավոր։ Լուգալ-Անեն պահանջում էր, որ Լուսնի աստծո Էնհեդուաննա ավագ քրմուհին հաստատեր իր իշխանության ստանձնումը։

Էն-Հեդու-Աննան, որպես Սարգոնյան դինաստիայի ներկայացուցիչ, հրաժարվեց, որից հետո նա հեռացվեց իր պաշտոնից և վտարվեց քաղաքից։

E-ešdam-ku տաճարի հիշատակումը ցույց է տալիս, որ նա ապաստան գտավ Կիրսու քաղաքում։ Այս աքսորում նա հորինեց Nin me šara երգը, որի կատարումը նպատակ ուներ համոզել աստվածուհի Ինաննային (որպես Իշտար՝ իր դինաստիայի հովանավոր աստվածուհի) միջամտել Աքքադական կայսրության անունից^[7]։Նարամ-Սին թագավորին հաջողվեց ճնշել Լուգալ-Անեի և այլ թագավորների ապստամբությունը և վերականգնել Աքքադական կենտրոնական իշխանությունը իր գահակալության մնացած տարիներին։ Հավանաբար Էնհեդուաննան այնուհետ վերադարձավ Ուր քաղաքում գտնվող իր նստավայրը։

1927 թվականին, Ուրում պեղումների շրջանակներում, բրիտանացի հնագետ սըր Լեոնարդ Վուլլին հայտնաբերեց մի քանի կտորների փշրված ալաբաստրե սկավառակ։ Սկավառակի հակառակ կողմում Էնհեդուաննան նույնականացվում է որպես Նաննայի կինը և Սարգոն Աքադացու դուստրը։Առջևի կողմում երևում է, որ քահանայապետը կանգնած է երկրպագության մեջ և կատարում է խորանին ջուր հեղելու արարողություն։ Այրին Ուինթերը նշում է, որ «հաշվի առնելով կենտրոնական գործչի տեղադրությունը և ուշադրությունը դետալների վրա», «նա նույնացվել է որպես Էնհեդուաննա»^[8]։Նրա անունը կրող կնիքները, որոնք պատկանում են նրա ծառաներին և թվագրվում են սարգոնյան ժամանակաշրջանին, պեղվել են Ուր քաղաքի Գիպարուում^[9]։

Էնհեդուաննային վերագրվող գործերից երկուսը՝ «Ինաննայի վեհացումը» և «Ինաննան և Էբիհը», պահպանվել են բազմաթիվ ձեռագրերում^[10]՝ մ․թ․ա․ 18-17-րդ դարերի Առաջին Բաբելոնյան կայսրությունում, ենթադրում են, որ «հավանաբար Էնհեդուաննան պահպանվել է գրագիր գրականության մեջ»՝ «իր հոր՝ Սարգոն Աքադացու տոհմով շարունակվող հրապուրվածության պատճառով»^[11]։

Առաջին մարդը, ով կապեց սկավառակը և կնիքները Նիպուրում պեղված գրական ստեղծագործությունների հետ, Ադամ Ֆալկենշտեյնն էր, ով նկատեց, որ Տաճարի օրհներգերը և Ինաննային երկու օրհներգ՝ Ինաննայի վեհացումը և մեկ այլ «Հիմն Ինաննային» պարունակում էր հղումներ Enheduanna-ին։ Ֆալկենշտեյնը ենթադրում էր, որ սա կարող է վկայել Էնհեդուաննայի հեղինակության մասին, սակայն խոստովանեց, որ օրհներգերը հայտնի են միայն ավելի ուշ Հին Բաբելոնյան ժամանակաշրջանից, և որ ավելի շատ աշխատանք պետք է կատարվի ստացված տեքստերը կառուցելու և վերլուծելու համար, նախքան որևէ եզրակացություն անելը^[12]։1989 թվականին Վեսթենհոլցն նշեց, որ «Ինաննան և Էբիհը» և երկու այլ օրհներգեր՝ ուղղված Նաննային Ուրում, նույնպես կարող էին գրված լինել նրա կողմից^[13]։

Տաճարի օրհներգեր

Այս օրհներգերը ամբողջացվել են Ուրի և Նիպուրի 37 տախտակներից, որոնց մեծ մասը թվագրվում է Ուր III և Հին Բաբելոնյան ժամանակաշրջաններին։ Յուրաքանչյուր օրհներգ նվիրված է շումերական պանթեոնի որոշակի աստվածությանը և քաղաքին, որի հետ աստվածությունը կապված է եղել, և հնարավոր է, որ նպաստել է բնիկ շումերական կրոնի և աքքադական կայսրության սեմական կրոնի միջև սինկրետիզմի ստեղծմանը^[14]։Այս բանաստեղծություններից մի քանիսը, ինչպես օրինակ 9-րդ օրհներգը, որն ուղղված է Ուրի երրորդ դինաստիայի աստվածացված թագավոր Սուլգիի տաճարին, չեն կարող գրված լինել Էնհեդուաննայի կամ Աքքադական կայսրության որևէ մեկի կողմից^[15]։

Հավաքածուի անգլերեն առաջին թարգմանությունը եղել է Åke W. Sjöberg-ի կողմից, ով նաև պնդում էր, որ շարադրության վերջում երկու տողերի «ենթատեքստի» կամ երկտողի հիշատակումը, ըստ երևույթին, իրեն վերագրում է նախորդ տեքստի կազմությունը։ Բլեքը ցույց է տալիս, որ ձեռագրերի մեծ մասում այս կոլոֆոնին հաջորդող տողը, որը պարունակում է 42-րդ և վերջին օրհներգի տողերի հաշվարկը, ցույց է տալիս, որ նախորդ երկու տողերը 42-րդ օրհներգի մաս են կազմում։Բլեքը եզրակացնում է, որ «առավելագույնը... կարող է խելամիտ լինել ընդունել Enheduanna-ի հեղինակության կամ խմբագրության հարցը»^[16]միայն Հիմն 42-ի համար, որը ժողովածուի վերջին օրհներգն է։

Nin me šara («Անհամար իմ ես-երի տիրուհին», նաև Ինանայի վեհացումը) աստվածուհի Ինաննայի օրհներգն է՝ կազմված 154 տողից։ Ըստ Կլաուս Վիլկեի՝ տեքստը «պատկանում է ամենադժվարների թվին, որ գոյություն ունի շումերերեն գրական ավանդույթում»^[17]։

Nin me šara-ի առաջին ամբողջական հրատարակությունը թողարկվել է Hallo/van Dijk-ի կողմից 1968 թվականին^[18]։

Օրհներգ Ինաննային

N-nin ša-gur-ra օրհներգը, որը միայն մասամբ է պահպանվել հատվածական ձևով, ուրվագծվել է Բլեքի և այլոց կողմից։ Բաղկացած է երեք մասից. ներածական բաժին (տող 1-90), որտեղ ընդգծվում է Ինաննայի «մարտական ​​ունակությունները». երկար, միջին հատված (տողեր 91-218), որը ուղղված է Ինաննային՝ թվարկելով նրա բազմաթիվ դրական և բացասական ուժերը և հաստատելով իր գերազանցությունը այլ աստվածների նկատմամբ, և Եզրափակիչ բաժին (219–274), որը պատմում է Էնհեդուաննան^[19]։

Ինաննա և Էբիհ

In-nin me-huš-a-ն բնութագրվում է որպես «Ինաննան՝ մարտիկ»։ Բանաստեղծությունը սկսվում է Ինաննայի՝ որպես «ճակատամարտի տիկին» օրհներգով (տող 1–24), այնուհետև անցնում է Ինաննայի պատմածին առաջին դեմքով (տող 25–52), որտեղ նա նկարագրում է այն վրեժը, որը նա ցանկանում է լուծել՝ Էբիհի լեռները՝ նրա առաջ խոնարհվելուց հրաժարվելու համար^[20]։

«E-u-nir» օրհներգերի ժողովածուն կազմված է 42 բանաստեղծություններից, որոնք նվիրված են Շումեր և Աքքադ քաղաքներին։

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Էնհեդուաննա կատեգորիայում։

Ծանոթագրություններ