Մահվան ճամբարներ

Հրեաների հոլոքոստի, գնչուների ցեղասպանության և գերիների սպանությունն իրականացնելու նպատակով նացիստական մահվան ճամբարները կառուցվել են հատուկ նախագծով։ Այն հաշվարկված էր հանձնարարված քանակի մարդկանց ոչնչացնելու հզորությամբ։ Ճամբարներում ոչնչացվեց տարբեր ազգային պատկանելության, «ցածր» ռասայի և Երրորդ ռայխին թշնամի համարվող բնակչությունը։ Մահվան ճամբարները այնպես էին նախագծված, որ հեշտությամբ ու աննկատ կատարվեին զանգվածային բնաջնջումներն ու սպանությունները։

Մարդկանց կոտորածներն այս ճամբարներում անընդհատ բնույթ ու շարժ ունեցող փուլերի հերթականություն էր։ Մահվան ճամբարները, որոնք նախատեսված էին հրեաներին և գնչուներին զանգվածաբար ոչնչացնելու համար, հետևյալներն էին.

• Խելմնո
• Տրեբլինկա
• Բելժեց
• Սոբիբոր

Վերոնշյալները ընդհանուր առմամբ իրականացնում էին այսպես կոչված «Ռեյնհարդ գործողությունը»։ Մյուս մահվան ճամբարներն էին.

• Մայդանեկ
• Օսվենցիմ

Վերոնշյալ երկուսը համակենտրոնացման ճամբարներ էին և տեղաբաշխված էին Լեհաստանի տարածքում։ Գերմանիայում այդպիսի ճամբարներից էին.

• Բուխենվալդ
• Դախաու
• Ռավենսբրյուկ (առաջին համակենտրոնացման ճամբարը կանանց համար)^[1]։

Մահվան ճամբարների շարքին են դասվում նաև այլ համակենտրոնացման ճամբարները, որոնցում նույնպես գերիների զանգվածային սպանություններ են տեղի ունեցել։ Դրանց թվին են պատկանում.

• Յասենովացը (հրեաների և սերբերի համար նախատեսնված) Խորվաթիայում
• Մալի Տրոստենեցը Բելառուսում։

Օսվենցիմ և Մայդանեկ կալանավոր հրեաներին և գնչուներին բերում էին բեռնատար վագոններով, որտեղ ծարավից ու թթվածնի պակասից մեծ թվով մարդիկ էին զոհվում։ Տեղ հասնելուն պես մարդկանց տեսակավորում էին։ Ընտրվածներին անմիջապես տանում էին գազի խցիկներ։ Առաջին հերթին ընտրում էին կանանց, երեխաներին, ծերերին և անաշխատունակներին։ Նրանց լողանալու պատրվակով մտցնում էին գազային խցիկներ, ջուրը բացում և ընթացքում օդելույզի միջոցով լցնում Ցիկլոն B թույնը։ Մնացածին, ովքեր անմիջապես չէին ընտրվել գազախցիկ տարվելու համար, ձեռքերին դաջում էին իրենց համարանիշները։ Նրանց սպասվում էր տաժանակիր աշխատանք, սով։ Ովքեր հիվանդանում էին կամ թուլանում սովածությունից, անմիջապես ուղարկում էին գազախցիկներ։

Տրեբլինկայում, Խելմնոյում, Բելժեցում, Սոբիբորում կենդանի էին թողնում միայն նրանց, ովքեր օգնում էին հավաքել դիակները գազախցիկներից և տարածքից։ Ինչպես նաև կալանավորների իրերը տեսակավորողներին և հսկիչներին։ Հերոսական դրվագներ նույնպես արձանագրվել են մահվան ճամբարներում։ Շիդլիցի առանձնաթաղի հրեաները 1942 թվականի նոյեմբերին ապստամբեցին Տրեբլինկա ճամբարում. սակայն պահակախմբի ձեռամբ կոտորվել են։

1943 թվականի հոկտեմբերին Սոբիբորի կալանավորները ապստամբեցին։ 400 մարդկանցից, ընդամենը 60-ը կարողացան անցնել ցանկապատները և հասնել խորհրդային պարտիզաններին։ 1944 թվականի հոկտեմբերին Օսվենցիմի կալանավորները, որոնք դիակներ ու իրեր հավաքելու պարտականությունն էին իրականացնում, պայթեցրին դիակիզարանը, որի արդյունքում գրեթե բոլոր ապստամբները մահացան։

Ըստ հաշվարկների, մահվան ճամբարներում սպանվածների թիվը կազմում է ավելի քան երեք միլիոն մարդ.

• Adalbert Rückerl (Hrsg.): Nationalsozialistische Vernichtungslager im Spiegel deutscher Strafprozesse. Belzec, Sobibor, Treblinka, Chelmno. Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1977, ISBN 3-423-02904-8.
• Yitzhak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington and Indianapolis 1987 (Indiana University Press), ISBN 0-253-34293-7.
• Konnilyn G. Feig: Hitler's Death Camps: The Sanity of Madness. Holmes & Meier Publishers Incorporated, Neuausgabe 181, ISBN 0-8419-0676-9 (englisch).
• Hans Buchheim, Martin Broszat, Hans-Adolf Jacobsen: Anatomie des SS-Staates. Dtv; (1. Auflage 1965) 8. Auflage 2005, ISBN 3-423-30145-7 (darin: Martin Broszat, Die Konzentrationslager 1933-1945).
• Eugen Kogon: Der SS-Staat – Das System der deutschen Konzentrationslager. Alber, München 1946 (zuletzt: Heyne, München 2004, ISBN 3-453-02978-X).
• Eugen Kogon: The Theory and Practice of Hell: The German Concentration Camps and the System Behind Them. Octagon Books, 1972, ISBN 0-374-94610-8 (englisch).

• The Holocaust History Project, Quick Facts on the Holocaust. Արխիվացված 2004-09-19 Wayback Machine Essays, Documents, Reproductions. Retrieved 15 September 2015.
• Holocaust and concentration camps information
• The Holocaust Education & Archive Research Team
• Official U.S. National Archive Footage of Nazi camps
• Belzec, Sobibor, Treblinka. Holocaust Denial and Operation Reinhard.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մահվան ճամբարներ» հոդվածին։