Մասնակից:Վահան Թադևոսյան/Ավազարկղ

Անգլերեն բառն ակնհայտորեն բխում է (information) բառից, որն էլ բխում է informare (տեղեկացնել) բայից, որը նշանակում է մտքում ձևակերպել, կարգապահություն անել, հրահանգել, սովորեցնել: Ինֆորմացիա բառը գալիս է (ֆրանսերեն informer- ից), լատիներեն informare բայից, որը նշանակում է միտք ձևավորել: Ավելին, լատիներենն արդեն իսկ, պարունակում է «information» բառը, որը նշանակում է հասկացություն կամ միտք, բայց թե, որքանով կարող է դա ազդել անգլերենում «ինֆորմացիա» բառի զարգացման վրա պարզ չէ:

Հին հունարեն բառը պարունակում է morphe, որից ծագել է form և eidos բառերը, որոնք նշանակում են«տեսակ, միտք, ձև», այս վերջին բառը լայնորեն օգտագործվում էր Պլատոնի կողմից տեխնիկական փիլիսոփայական իմաստով (հետագայում Արիստոտելի կողմից), ցույց տալու ինչ-որ բանի ինքnությունը կամ էությունը (տես «ձևերի թեորեմ») «Eidos» կարող է նաև ասոցացվել ակնարկի կամ նույնիսկ իմաստի հետ:

Հին հուներեն ինֆորմացիա բառը πληροφορία դա է, որը թարգմանվում է, որպես ամբողջական և փոխանակել: Այն տառացիորեն նշանակում է ամբողջովին կրել կամ«ամբողջովին հաղորդել»: Ժամանակակից հուներենում φέρω, դեռևս օգտագործվում է այն նույն իմաստով,ինչ ինֆորմացիա բառն անգլերենում : Ավելին իր առաջին իմաստով Πληροφορία , որպես խորհրդանիշ այն Πληροφορία շատ արմատներ ունի Արիստոտելի նշանագիտական եռանկյան մեջ: Այս տեսանկյունից տեղեկատվություն հաղորդելու համար,այն կարող է ապակոդավորվել հատուկ տեսակի նշանով: Սա մի բան է, որը հաճախ հանդիպում է հին և նոր հունարենի բազմաթիվ բառերի ծագումնաբանության մեջ, որտեղ շատ ուժեղ հարաբերություն կա նշանագրի, այսինքն նշան բառի, որը կոնկրետ կոդավորված հաղորդագրություն է փոխանցում և նշանագրողի միջև , որի իմաստը թարգմանիչը փորձում է վերծանել:

Ինֆորմացիայի տեսության տեսանկյունից ինֆորմացիան վերցվում է, որպես այբուբենի սինվոլների հերթական հաջորդականություն, ենթադրենք այբուբենի մուտքագրման X-ով է ելքագրումը` y-ով: Ինֆորմացիայի մշակումը բաղկացած է մուտքագրում ու ելքագրում գործառույթից, որը քարտեզագրում է ցանկացած մուտքային հաջորդականությունը: Քարտեզագրումը կարող է լինել մոտավոր կամ կոնկրետ: Այն կարող է ունենալ հիշողություն կամ զուրկ լինել հիշողությունից^[4]:

Հաճախ ինֆորմացիան կարող է դիտվել,որպես մուտքագրում օրգանիզմում կամ համակարգի մեջ։Մուտքագրումը լինում է երկու տեսակի․առաջին տեսակը կարևոր է,որպեսզի օրգանիզմը (Օրինակ՝ սնունդը) կամ համակարգը (էներգիա) ինքնուրույն գործեն^[5]։ Դանսբրին իր զգայական գրքում թվարկում է այդ պատճառային մուտքագրման տեսակները։ Այլ տեսակի մուտքագրումը (ինֆորմացիա) կարևոր է միայն այն պատճառով, որ այն ասոցացվում է պատճառային մուտքագրման հետ և կարող է օգտագործվել կանխատեսելու համար ավելի ուշ կատարվող պահանջների մուտքագրումը (և գուցե այլ վայրում)։Ինֆորմացիան կարող է կարևոր լինել մեկ այլ ինֆորմացիայի հետ ասոցացվելու պատճառով, սակայն դրանք կարող են նաև պատճառային մուտքագրման կապը լինել։ Գործնականում ինֆորմացիան սովորաբար հասունում է թույլ խթանների միջոցով, որը պետք է հայտնաբերվի մասնագետի զգայական համակրգերի կողմից և ուժեղացվի էներգիայի միջոցով՝ նախքան օրգանիզմի կամ համակարգի համար կիրառելի լինելը։ Օրինակ՝ լուսը հիմնականում (բայց ոչ միայն, օրինակ՝ բույսերը կարող են աճել էներգիայի աղբյուրի ուղությամբ), պատճառային մուտքագրում է բույսերի համար, իսկ կենդանիների համար այն միայն ինֆորմացիա է ապահովում։ Ծաղիկից արտացոլվող գունավոր լույսը չափազանց թույլ է ֆոտոսինթեզ կատարելու համար, բայց մեղվի տեսողական համակարգը հայտնաբերում է այն, իսկ նյարդային համակարգը օգտագործում է այդ ինֆորմացիան մեղվին դեպի ծաղիկը տանելու համար, որտեղ մեղուն հաճախ գտնում է նեկտար կամ փոշի, որոնք պատահական մուտքագրումններ են և կատարում են սննդային գործառույթ։

Տեղեկացված գիտնական և մաթեմատիկոս Ռոնալդո Վիգոն պնդում է, որ ինֆորմացիան այն հայեցակարգն է, որը պահանջում է առնվազն երկու առնչություն ունեցող առարկաններ՝ քանակական իմաստ արտահայտելու համար։ Դրանք են S-ի առարկաների չափորոշիչ և սահմանված կատեգորիան և ըստ էության դրա R R ենթակետերը, որը S-ի ներկայացման ձևն է այլ կերպ ասաց հաղորդում է ներկայացուցչական (և հետևաբար հայեցակարգային) ինֆորմացիա S-ի մասին։ Հետո Վիգոն սահմանում է ինֆորմացիայի այն քանակը, որը R փոխանցում է S-ի մասին, որպես նրա բարդության փոփոխության աստիճան, երբ R օբյեկտները հեռանում են S-ից։ Վիգոյի ինֆորմացիայի համաձայն նմուշ ինֆարիացիան, ներկայացման ձևը և ինֆորմացիան համընդհանուր գիտության 5 հիմնարար կառույցներն են և միավորվում են մաթեմատիկայի շրջանակներում^[6][7][8]։ Մնացած բաների մեջ այդ շրջանակը ձգտում է հաղթահարել Շենոն Վիվերի ինֆորմացիայի սահմանափակումնները փորձելով բնորոշել և չափել սյուբեկտիվ ինֆորմացիան։

Տեղեկատվությունը մի այնպիսի օրինակ է, որն իր ազդեցությունն է ունի վերափոխման տարբեր ձևերի ձևավորման վրա^[9][10] : Այս իմաստով կարիք չկա գնահատելու այս կամ այն օրինակը: Օրինակի համար վերցնենք ԴՆԹ-ը: Սա այնպիսի մի օրինակ է, որն ազդում է օրգանիզմի զարգացման և ձևավորման վրա` առանց գիտակից մտքի անհրաժեշտության: Կարելի է ասել, որ մարդը, երբ սահմանում է ինչ-որ մի օրինակ` ասենք Նուկլեոտիդ, բնականաբար դրա պրոցեսի մեջ ներգրավում է նաև գիտակցված տեղեկատվության վերամշակումը:

Համակարգերի տեսությունը երբեմն այս իմաստով վերաբերվում է նաև տեղեկատվությանը,ենթադրելով, որ տեղեկատվությունը պարտադիր չէ, որ ներգրավի գիտական միտք, և համակարգում շրջանառվող օրինակը(հետադարձ կապի շնորհիվ) կարող են տեղեկատվություններ անվանվել: Այլ կերպ ասած, կարելի է ասել,որ այս իմաստով տեղեկատվություններ անվանվել: Այլ կերպ ասած, կարելի է ասել,որ այս իմաստով տեղեկատվությունը պոտենցիալ կերպով համարվում է, որպես ներկայացուցչություն, թեև այս նպատակով ստեղծված կամ ներկայացված չէ: Օրինակ` Գրիգոր Բեյսոնը սահմանում է «տեղեկատվությունը, որպես տարբերություն, որը տարբերություն է ստեղծում»^[11]:

Այնուամենայնիվ, եթե «ազդեցության» սկզբունքը ենթադրում է, որ տեղեկատվությունը ընկալվում է գիտակցված մտքով և մեկնաբանվում դրա միջոցով, ապա այս մեկնաբանության հետ հետ կապված կոնկրետ համատեքստում կարող է հանգեցնել տեղեկատվության փոխակերպմանը գիտելիքի: «Տեղեկատվություն » և «Գիտելիք» հասկացությունների սահմանումները դժվարեցնում են նման իմաստաբանական և տրամաբանական վերլուծությունը, սակայն «վերափոխման» պայմանը կարևոր կետ է տեղեկատվության ուսումնասիրության մեջ, քանի որ այն վերաբերվում է գիտելիքին,հատկապես գիտելիքների կառավարման բիզնեսի կարգապահությանը: Այս պրակտիկայում, գործիքներն ու գործընթացները օգտագործվում են գիտելիքի գիտաշխատողին(կրողին) օժանդակելու,հետազոտություններ կատարելու և որոշումներ կայացնելու գործում: Այն ներառում է այնպիսի քայլեր,ինչպիսիք են.

• Վերանայել տեղեկատվությունը` արդյունավետությամբ արժեք և իմաստ ստանալու համար
• Մատչելիության մեթոդներ,եթե առկա են
• Ստեղծել համապատասխան համատեքստ,մնացած հնարավոր տարբեր համատեքստերից
• Քաղել նոր գիտելիքներ տեղեկատվությունից
• Արդյունքների վերաբերյալ որոշումներ կամ առաջարկություններ ներկայացնել

Steward-ն ասում էր,որ տեղեկատվության փոխակերպումը չափազանց կարևոր է, այն ընկած է արժեքների ստեղծման հիմքում և ժամանակակից ձեռնարկության համար ունի մրցակցային առավելություն:

Դանիայի տեղեկատվական տերմինների բառարանում^[12] նշվում է,որ տեղեկատվություն միայն պատասխան է տալիս հարցերին: Անկախ նրանցից, թե պատասխանն իր մեջ գիտելիք է պարունակում թե ոչ, այն կախված է տեղեկացված մարդուց: Այսպիսով, ընդհանրացված սահմանումը պետք է լինի «Տեղեկատվությունը հավասար է հստակ հարցի պատասխանի»:

Երբ Marshau Mchuban -ը խոսում էր ԶԼՄ-ների մասին և մարդկանց մշակույթի վրա դրանց ազդեցության մասին, նա ի նկատի ուներ այնպիսի փաստեր, որոնք իրենց հերթին ձևավորում են մեր վարքագիծը, մտածելակերպը:

Տեղեկատվությունը տարածված հասկացություն է ֆիզիկայում: 2003թ-ին Ջ.Դ. Բեկենշտեյնը պնդում էր, որ ֆիզիկայի աճող միտումը ֆիզիկական աշխարհը սահմանելն է, որպես տեղեկատվություն: Սրա օրինակներից է քվանտային խճճվածություն երևույթը, որտեղ մասնիկները կարող են փոխազդել միմյանց հետ առանց բաժանման կամ լուսային արագության: Նյութական տեղեկատվությանը ինքնին չի կարող ավելի արագ տեղաշարժվել քան լույսը, նույնիսկ եթե այդ տեղեկությունները փոխանցվում են անուղղակի: Սա կարող է հանգեցնել ֆիզիկապես դիտարկվող մի մասնիկի` «խճճված» հարաբերություններ ունեցող: Մասնիկները որևէ այլ կերպ կապված չեն,քան իրենց իրականացված տեղեկությունը:

Մաթեմատիկական տիեզերքի վարքագիծը ենթադրում է նոր պարադիգմ, որտեղ մասնիկների և դաշտերի միջոցով կենսաբանական առարկաների և գիտակցության միջոցով, բազմության ինքնությունը կարող է նկարագրվել տեղեկության մաթեմատիկական մոդելներով: Նույն խոսքով տիեզերական բոցը կարող է բնակվել, որպես տիեզերքում նյութական տեղեկատվության բացակայություն (մի կողմ դնելով` քվանտային տատանումների,ինչպես նաև գրավիտացիոն դաշտի և մութ էներգիայի պատճառով գոյությոն ունեցող վիրտուալ մասնիկների մի մասը): Ոչինչ հասկանալի չի լինի, թե երբ, որտեղ կարող է գոյություն ունենալ ինչ-որ մի մատերիա, էներգիա, տարածություն,ժամանակ կամ էլ տեղեկատվության մեկ այլ օրինակ,որը հնարավոր կլիներ, եթե բազմազանության մեջ սիմետրիան և կառուցվածքը քայքայվեին: Մեկ այլ օրինակ ցուցադրվում է Noxeu-ի փորձի միջոցով:

Այստեղ ցույց է տրվում տեղեկատվության և ֆիզիկական գույքի անմիջական հարաբերությունները: Հետևանքն այն է, որ անհնար է ոչնչացնել տեղեկատվությունը,առանց համակարգի ընդհանրության ավելացման, գործնական առումով դա հաճախ նշանակում է ջերմության առաջացում: Մեկ այլ փիլիսոփայական արդյունքն էլ այն է, որ տեղեկատվությունը կարելի է դիտարկել որպես էներգիայի փոխարկելի մասնիկ^[13]: Քվանտային տեսությունում ֆիզիկական տեղեկատվությունները հատուկ նշանակություն ունեն:

Ջերմադինամիկայում, օրինակ, տեղեկատվությունը ցանկացած իրադարձություն է,որը ազդում է դինամիկ համակարգի վիճակ վրա:

Տեղեկատվության ցիկլը մեծ մտահոգություն է առաջացնում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների,տեղեկատվական համակարգերի, ինչպես նաև տեղեկատվական գիտությունների մեջ: Սրանք վերաբերվում են տեղեկատվության հավաքմանը, վերամշակմանը,փոխանցմանը, ցուցադմանը, պահեստավորմանը: Տեղեկատվությունը չի դադարում գոյություն ունենալ: Տեղեկատվության ստացումը արտացոլումը (կարճ Info Vis) կախված է տվյալների հաշվարկի և թվային ներկայացուցչությունից:

• 
  Ինտերնետի մասնակի քարտեզը, IP- հասցեները ներկայացնող հանգույցներով
• 
  Գալակտիկական (ներառյալ մութ) նյութի բաշխումը տիեզերքի խորանարդ հատվածում
• 
  Ինֆորմացիա՝ ներդրված համաչափությունը խախտող միջուկով վերացական մաթեմատիկական օբյեկտում
• 
  Տարօրինակ տեսողական ատրակտորի ներկայացումը՝ ֆրակտալ կառուցվածքի փոփոխված տվյալներով

Տեղեկատվական անվտանգությունը(կարճ Info Sec) շարունակական գործողություն է, որն իրականացնում է տեղեկատվական համակարգերի հասանելիությունը, օգտագործումը, բացահայտումը, ոչնչացումը, փոփոխումը:

Տեղեկատվական վերլուծությունն իրականացնում է տեղեկատվության ստացում, վերափոխում և մոդելավորում:

Տեղեկատվության որակը (կարճ Info A) տեղեկությունների հավաքման գործընթաց է:

Տեղեկատվական հաղորդակցությունը ներկայացնում է ինֆորմատիկայի ,հեռահաղորդակցության և աուդիովիզուալ լրատվամիջոցների և բովանդակության կոնվերգենցիան:

Հաշվարկում է, որ տեղեկատվության պահպանության համաշխարհային տեխնոլոգիական հնարավորությունները 1986թ-ին աճել են մինչև 2,6 ՄԲ:Միակողմանի հեռարձակման ցանցերի միջոցով տեղեկատվության ստացման համաշխարհային համակցված տեխնոլոգիական կարողությունը 2007 թ-ին մեկ անձի համար կազմում է 174 տեղեկատվական թերթիկ^{[14] [15]}։

II ուղղությամբ հեռահաղորդակցային ցանցերի միջոցով տեղեկատվության փոխանակման աշխարհի համակցված արդյունավետ կարողությունները եղել են 2007թ-ին 1 անձի համար 6 թերթի տեղեկատվական համարժեքը^[15]:

2007թ-ի դրությամբ բոլոր նոր տեղեկատվության 90%-ը թվային է, և պահվում է կոշտ սկավառակների վրա^[16]:

Գրառումները տեղեկատվության հատուկ ձևեր են:Հիմնականում սրանց արժեքը կազմակերպության գործունեության ապացույցն է , սրանք կարող են պահպանվել նաև, որպես տեղեկատվական արժեքներ: Ձայնային գրառումները պահպանվում են այնքան ժամանակ, քանի դեռ կա դրանց անհրաժեշտությունը:

Iso15489 գրառումների կառավարման միջազգային ստանդարտ գրառումները սահմանում է,որպես «տեղեկատվություն»,ստեղծված,ստացված և, որպես ապացույց հանդիսացող մի մասնիկ,որը կարող է օգտագործվել իրավաբանական պարտականություն կամ որպես գործարք^[17]:

Գրառումները կարող են պահպանվել կազմակերպության կորպորատիվ հիշողությունը պահպանելու կամ կազմակերպության վրա դրված իրավական,հակաբյուջետային կամ հաշվետվողականության պահանջները բավարարելու համար: Willis-ը նշում էր, որ բիզնեսի գրառումներն ու տեղեկատվությունը ներառում են «կորպորատիվ կառավարման բարելավման 6 հիմնական պահանջներ, թափանցիկություն, հաշվետվողականություն, պատշաճ գործընթաց, համապատասխանություն, անձնական և կորպորատիվ տեղեկատվության անվտանգություն»^[18]

Michael Buckland-ը ինֆորմացիան անվանում է որպես «տեղեկություն գործընթացի մեջ», տեղեկատվություն որպես գիտելիք և որպես առարկա^[19]:

Beyon-Davies-ը^[20][21] բացատրում է տեղեկատվության բազմակողմանի գաղափարը նշանների և ազդանշանային համակարգերի միջոցով:

Նշանները կարող են դիտվել 4 մջանկյալ մակարդակների միջոցով, սուբյեկտների կամ սեմիոտիկայի ճյուղերի առումով ` պրագմատիկա, սեմանտիկա, սինթետիկա, էմպիրիկա:Պրագմատիկան վերաբերվում է հաղորդակցության նպատակին: Պրագմատիզմը գործողության մեջ է դնում լեզուն:

Սիմենթիկան կարելի է համարել որպես խորհրդանիշների և նրանց ուղերձների կամ հասկացությունների միջև կապի ուսումնասիրություն, հատկապես, որ նշանները վերաբերվում են մարդկային վարքագծին:

Շարահյուսությունը վերաբերվում է հաղորդագրություն ներակայացնելու համար օգտագործվող ֆորմալիզմին: Սա նվիրված է ոչ թե նշանների և նշանների համակարգերի բովանդակությանը,այլ սրանց ձևերի ուսումնասիրությանը:

Niekn-ը քննարկում է սեմիմատիկայի և բաուստաների միջև եղած փոխհարաբերությունները:

Հաղորդակցությունը սովորաբար գոյություն ունի որոշ սոցիալական իրավիճակների համատեքստում: Սոցիալական իրավիճակը սահմանում է հաղորդակցությունների և հաղորդակցության ձևերի համակարգ:

Փոխադարձ հասկացությունը ենթադում է, որ գործակալները ներգրավված են հասկանալու ընտրած լեզուն` շարահյուսական և իմաստաբանական առումով: ՈՒղղորդիչը կոդեր է հաղորդում լեզվով և հաղորդակցություններ` հաղորդակցության ալիքով: Ընտրված հաղորդակցության ալիքն ունի որոշ հատկությոններ, որոնք բնորոշում են դա արդյունքները ` արագությոնը, որը ցույց է տալիս, թե ինչ հեռավորության վրա է այդ ամենը տեղի ունենում:

• Liu, Alan (2004). The Laws of Cool: Knowledge Work and the Culture of Information. University of Chicago Press.
• Bekenstein, Jacob D. (August 2003). «Information in the holographic universe». Scientific American.
• The Information: A History, a Theory, a Flood. New York, NY: Pantheon. 2011. {{cite book}}: Missing pipe in: |author-link= (օգնություն)
• Lin, Shu-Kun (2008). «Gibbs Paradox and the Concepts of Information, Symmetry, Similarity and Their Relationship». Entropy. 10 (1): 1–5.
• «Is Information Meaningful Data?» (PDF). Philosophy and Phenomenological Research. 70 (2): 351–70. 2005. {{cite journal}}: Missing pipe in: |author-link= (օգնություն)
• Zalta, Edward N., ed. (2005). «Semantic Conceptions of Information». The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2005 ed.). {{cite encyclopedia}}: Missing pipe in: |author-link= (օգնություն)
• Information: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. 2010. {{cite book}}: Missing pipe in: |author-link= (օգնություն)
• What is Information? - Propagating Organization in the Biosphere, the Symbolosphere, the Technosphere and the Econosphere. Toronto: DEMO Publishing. {{cite book}}: Missing pipe in: |author-link= (օգնություն)
• Nielsen, Sandro (2008). «The Effect of Lexicographical Information Costs on Dictionary Making and Use». Lexikos. 18: 170–89.
• Stewart, Thomas (2001). Wealth of Knowledge. New York, NY: Doubleday.
• Young, Paul (1987). The Nature of Information. Westport, Ct: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-92698-2.

Տես՝ ավազարկղ Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս

Վահան Թադևոսյան/Ավազարկղ էջը Վիքիպահեստում

• Semantic Conceptions of Information Review by Luciano Floridi for the Stanford Encyclopedia of Philosophy
• Principia Cybernetica entry on negentropy
• Fisher Information, a New Paradigm for Science: Introduction, Uncertainty principles, Wave equations, Ideas of Escher, Kant, Plato and Wheeler. This essay is continually revised in the light of ongoing research.
• How Much Information? 2003 an attempt to estimate how much new information is created each year (study was produced by faculty and students at the UC Berkeley School of Information|School of Information Management and Systems at the University of California at Berkeley)
• Informationsordbogen.dk The Danish Dictionary of Information Terms / Informationsordbogen