Մասնակից:Harutyun Papikyan/Քաղաքացիական բողոքները Սիրիայում (2011)

Առաջին հակակառավարական ելույթները Սիրիայում սկսվեցին 2011 թվականի հունվարի 26-ին և կրում էին մեծ չափով պատահական բնույթ: Հետո Ֆեյսբուք սոցիալական ցանցում առաջացան նոր խումբ «Սիրիական հեղափոխություն-2011» անվանմամբ, որի հիմնական նպատակն էր անցկացնել «Զայրույթի օր» Սիրիայի խոշոր քաղաքներում ընդդեմ երկրի նախագահ Բաշշար ալ-Ասադի: Քաղաքական ֆլեշմոբի անցկացման առաջին օրը ընտրվեց չորեքշաբթի` փետրվարի 4-ը: Սակայն նշանակված օրը և ժամին այն այդպես էլ չկայացավ: Առաջին վարկածով դրա պատճառը դարձավ տեղատարափը, իսկ ուրիշ վարկածով սիրիական իրավապահ մարմինների օպերատիվ գործողությունները^[5]: Ցույցը Դամասկոսում անցկացվեց միայն փետրվարի 17-ին, սակայն ցույցը արագ ցրվեց ոստիկանության կողմից:

Անկարգությունները Դամասկոսում և Հալեպում վերսկսվեցին մարտի 15-ին: Առաջին մասշտաբային ցույցերը սկսվեցին Դառաա քաղաքում, որը հայտնի դարձավ ինչպես «հեղափոխության օրրան»^[6]: Ցույցերի պատճառ դարձավ 15 մարդու ձերբակալությունը և խոշտանգումները, ձերբակալված դեռ մարտի 6-ին հակակառավարական գրաֆիտիի համար^[7][8][9]: Սկսվեցին բախումները ոստիկանության ու ցուցարարների միջև: Մարտի 18-ին ուրբաթօրյա աղոթքից հետո ցույցի դուրս եկան հազարավոր մարդիկ, մի քանի մարդ սպանվեց: Մարտի 20-ին ամբոխը այրեց Բաաս կուսակցության գրասենյակը և ուրիշ հասարակական շենքեր: Անվտանգության ուժերը կրակ բացեցին ամբոխի վրա: Արդյունքում Դառաաում երկօրյա բախումների ընթացքում սպանվեց 15 մարդ^[10]:

Փոքր ելույթներ անցկացվեցին նաև երկրի ուրիշ շրջաններում: Ցուցարարները պահանջում էին քաղբանտարկյալների ազատ արձակում, արտակարգ դրության չեղարկում, ինչը ձգվում էր 48 տարի:^[11]: Մարտի 18-ին կայացավ մասշտաբային ցույցեր Բանիաս, Դամասկոս, Ալ-Հասաքա, Դառաա, Դեր Զոր և Համա քաղաքներում: Ոստիկանությունը պատասխանեց արցունքաբեր գազով, Ջրցաններով և ցուցարարների կոտորածներով: Ամենաքիչը 6 մարդ սպանվեց, շատերը ստացան վնասվածքներ^[12].

Մարտի 25-ին ուրբաթօրյա աղոթքից հետո, ամբողջ երկրում անցկացվեցին մասշտաբային բողոքի ցույցեր^[10]: Միայն Դառաա քաղաքում փողոց դուրս եկան ավելի քան 100 հազ. մարդ^[13]. ամենաքիչը 20 ցուցարարներ սպանվեցին: Ցույցերը անցկացվեցին և ուրիշ սիրիական քաղաքներում, ինչպիսիք են` Հոմս, Համա, Բանիաս, Ջասիմ, Հալեպ, Դամասկոս և Լաթակիա: Սպանվածների թիվը ընդհանուր առմամբ կազմել է ավելի քան 70 մարդ:^[14].

Մինչև ապստամբությունը Սիրիայի կառավարությունը անցկացրեց մասշտաբային ձերբակալություններ քաղաքացիական ակտիվիստների և իրավապաշտպանների նկատմամբ, որոնց Ասադի կառավարությունը հայտարարեց նրանց «ահաբեկիչներ»: Ձերբակալվեցին քաղաքական ընդդիմության առաջնորդներ՝ Հասսան ալ-Նաջարը^[15], Աբբաս Աբբասը^[16] և Ադնան Մուստաֆան^[17]:

Մասշտաբային ցույցերի սկսումից հետո կառավարությունը կազմակերպեց ձերբակալությունների արշավ: Իրավապաշտպան խմբերի հաղորդմամբ ձերբակալվեց են տասնյակ հազարավոր մարդիկ: Ընդունվեց օրենք, ըստ որի ոստիկանությանը և ցանկացած 18 հատուկ ծառայություններին թույլատրվում էր ձերբակալել կասկածյալին ութ ժամվա ընթացքում առանց թույլատվության: Ձերբակալության ենթարկվեցին հիմնականում երկու խմբի մարդիկ՝ քաղաքական ակտիվիստները և տղամարդիկ քաղաքում առաջացնելով ամենամեծ կասկածները իշխանության կողմից^[18]: Ձերբակալվածներից շատերը ենթարկվեցին կտտանքների, ծեծի և դաժան վերաբերմունքի: Human Rights Watch-ի տվյալներով 2012 թվականի հուլիսի 3-ի դրությամբ գործել է սիրիական հատուկ ծառայությունների առնվազն 27 կտտանքային կենտրոններ^[19].

Նախագահ Ասադը հայտարարեց ընդդիմությանը իսլամական ահաբեկիչներ, իսկ իրեն ներկայացրեց որպես աշխարհիկ կառավարման երաշխավոր^[20]: Ապրիլի սկզբին անվտանգության խոշոր ուժերը ուղղվեցին վրանային քաղաքի՝ Լաթակիայի վրա: Մի քանի քաղաքներում ստեղծվեցին բլոկպոստեր ցույցերը կանխելու նպատակով: Չնայած ճնշմանը մասշտաբային ցույցերը մեկ ամսվա ընթացքում շարունակվեցին Դառաա, Բանիաս, Ալ-Կամիշլի, Հոմս, Դումա և Հառասթա քաղաքներում^[21]:

Մարտի ու ապրիլի ընթացքում սիրիական կառավարությունը հույս ուներ թուլացնել ընդվզումը առաջարկելով քաղաքական զիջումների և բարեփոխումների շարք: Կրճատվեց զինակոչը^[22] և հրաժարական տվեց Դառաա մարզի մարզպետը^[23]: Կառավարությունը խոստացավ ազատ արձակել քաղբանտարկյալներին, նվազեցնել հարկերը, բարձրացնել բյուջետային ոլորտի աշխատողների աշխատավարձերը, ապահովել ավելի շատ մամուլի ազատություն, ինչպես նաև բարձրացնել զբաղվածության մակարդակը^[24]: Թվարկված խոստումներից իրականացվեց ընդամենը մի քանիսը^[25]:

Կառավարությունը ղեկավարվելով կրոնական ալավիների կողմից գնաց որոշակի զիջումների սուննիների՝ ովքեր մեծամասնություն էին կազմում Սիրիայի բնակչության մեջ և ազգային որոշ փոքրամասնությունների նկատմամբ: Այդպես չեղարկվեցին աշխատանքային վայրում ուսուցիչների ավանդական մուսուլմանական նիկաբ կրելու արգելքը: Փակվեց երկրում միակ խաղատունը^[26]: Կառավարությունը նաև քաղաքացիություն տվեց նախքինում «օտարերկրացի» անունը ստացած սիրիական քրդերի^[27]:

Ցուցարարների գլխավոր պահանջներից մեկը արտակարգ դրության չեղարկում, որը Սիրիայում գործում էր գրեթե 50 տարի: Արտակարգ դրության մասին օրենքը կառավարությանը հնարավորություն էր տալիս կամայական ձերբակալությունների և քաղաքական ընդդիմության արգելում: 2011 թվականի ապրիլի 21-ին, մի քանի շաբաթ տևաց բանավեճից հետո Բաշշար Ասադը ստորագրեց հրամանագիրը, ըստ որի չեղարկվում էր արտակարգ դրությունը^[28]: Այնուամենայնիվ հակակառավարական ցույցերը շարունակվում էին, քանի որ ակտիվիստները համարում էին բարենորոգումները շատ մշուշոտ^[29]:

Ապրիլ 2011

Ցույցերի շարունակման հետևանքով սիրիական կառավարությունը այն ճնշելու նպատակով սկսեց օգտագործել կանոնավոր բանակը, որը դարձավ նոր փուլ էսկալացիայի հակամարտությունում: Ապրիլի 25-ին բանակը պաշարեց Դառաա քաղաքը, որը հանդիսանում էր ապստամբության կենտրոնը: Զինվորները գնդակահարում էին ցուցարարներին և խուզարկում էին ապստամբների տները. ձերբակալվեցին հարյուրավորները^[30][31]. Впервые против демонстрантов были задействованы танки и снайперы^[30]: Հատուկ ծառայությունները անջատում էին բնակելի թաղամասերում ջուրը, էլեկտրաէներգիան և հեռախոսային գծերը, ինչպես նաև վերցնում էին ալյուր և այլ սննդամթերքներ: Բախումները բանակի և ցուցարարների միջև, որի մի մասը այդ ժամանակ զինված էր հանգեցրեց հարյուրավոր մարդկանց մահվան^[31][32]: Մինչև մայիսի 5-ը ցույցերի մեծամասնությունը ճնշվեց և բանակը դուրս բերվեց քաղաքից, բացառություն փոքր կայազորի:

Մայիս 2011

Իրադարձությունները նման են Դառաայի իրադարձություններին նույնը տեղի ունեցավ Բանիասում, Հոմսում, Թելլ Քալահում, Լաթաքիայում և ուրիշ քաղաքներում:^[33]. Насилие над населением городов продолжалось и после окончания активных действий^[34]: Ըստ սիրիայի մարդու իրավունքների կազմակերպության, մայիսի վերջին սպանվածների թիվը գերազանցել է 1000 մարդը^[35].

Հունիս — հուլիս 2011

Սակայն ընդդիմական ուժերը դարձել էին ավելի կազմակերպված և լավ զինված^[36]: Ընդդիմության առաջին զինված ելույթը տեղի ունեցավ 2011 թվականի հունիսի 4-ին Ջիսր ալ-Շուղուր քաղաքում, Իդլիբի մարզում թուրք-սիրիական սահմանի մոտ: Ապստամբները հրկիզեցին անվտանգության վարչությունը, երբ կրակ բացեցին թաղման արարողության վրա: Դրա հետևանքով զոհվեցին անվտանգության ծառայության ութ աշխատակից, ինչից հետո ապստամբները գրավեցին շենքը և վերցրեցին շենքում գտնվող զենքերը: Բախումները ցուցարարների ու անվտանգության ուժերի միջև շարունակվեցին հետագա օրերին: Դրանից հետո անվտանգության ծառայության որոշ սպաներ անցան ապստամբների կողմը, որպես գաղտնի ոստիկանության աշխատակիցներ կրակ բացեցին զինվարների վրա, ովքեր հրաժարվում էին կրակել խաղաղ բնակիչներին: Հունիսի 6-ին սուննիական ոստիկանությունը և զինվոր-փախստականները դարան սարքեցին դեպի քաղաք շարժվող անվտանգության ուժերի շարասյունում: Վախենալով բանակի վրեժխնդրությունից ոստիկանության անդամները և փախստականները ինչպես նաև մոտ 10 հազ. քաղաքի բնակիչներ վազեցին թուրքայի սահմանի երկայնքով:^[10].

Հունիսի և հուլիսին ցույցերը շարունակվեցին այն պատճառով, որ կառավարական զորքերը ընդլայնեցին իրենց գործողությունները, կրակ բացելով ցուցարարների վրա և օգտագործելով տանկեր ցուցարարների դեմ: Հունիսի սկզբին պաշարման ենթարկվեցին Ռաստան և Թելլ-Բիսա քաղաքները, ինչպես նաև Մաարրաթ ալ-Նումանքաղաքը^[37]: Հունիսի 30-ին մասսայական ցույցեր բռնկվեցին Հալեպում՝ Սիրիայի ամենամեծ քաղաքը^[38]: Հուլիսի 3-ին բանակը օգտագործեց տանկ Համայում, նրանից հետո, երբ քաղաքում տեղի ունեցավ մասսայական ցույց ընդդեմ Բաշշար ալ-Ասադի^[39]:

Հուլիսի 29-ին սիրիական բանակից դասալքված սպայերի խումբ հայտարարեցին Սիրիական ազատ բանակի ստեղծման մասին: Բանակը կազմված է ապստամների կողմը անցած սիրիական բանակի զինծառայողներից: Բանակի գլխավոր նպատակը Բաշշար ալ-Ասադին իշխանությունից հեռացումն էր: