Մեթյու Ֆլինդերս

Մեթյու Ֆլինդերսը ծնվել է 1774 թվականի մարտի 16-ին Անգլիայի արևելյան ափին գտնվող Լինքոլնշիր կոմսության Դոնինգթոն գյուղում։ Մեթյու Ֆլինդերսի որդին մասնագիտությամբ բժիշկ է, և նրա կինը՝ Սյուզաննան^[8]։ Կրթություն է ստացել Դորնինգթոնի ազատ դպրոցում, այնուհետև Հորբլինգի քերականական դպրոցում^[9]։ Չնայած բոլորը կարծում էին, որ Մեթյուն կհետևի ընտանեկան ավանդույթին և կդառնա բժիշկ, սակայն ապագա ճանապարհորդը ընտրեց գործունեության բոլորովին այլ ոլորտ։ 15 տարեկանում Դանիել Դեֆոյի հայտնի «Ռոբինզոն Կրուզո» գիրքը կարդալուց հետո նա որոշեց ծառայության անցնել ռազմածովային ուժերում^[10]։ Իր հորեղբոր՝ Ջոն Ֆլինդերսի խորհրդով, ով զինվորական ծառայության մեջ էր Արևմտյան Հնդկաստանում, Մեթյուն սկսեց ուսումնասիրել Էվկլիդեսի գրվածքները, Ռոբերտսոնի «Նավիգացիոն տարրերը» և Մուրի «Եռանկյունաչափության սկզբունքները»^[11]։

1789 թվականին ծառայության է անցել որպես կամավոր «Ալերտ» նավում, որտեղից տեղափոխվել է «Սկիպիոն» նավ, իսկ 1790 թվականի հուլիսին՝ «Բելլերոֆոն»^[9]։ 1791 թվականին Ֆլինդերսը որպես միջնորդ միացավ Բլայի արշավախմբին, որը «Փրովիդենս» նավով հացենու տնկիներ էր տեղափոխում Թահիթի կղզուց Ջամայկա։ Նավարկության ընթացքում ուսումնասիրվել է նաև Թասմանիա կղզու հարավարևելյան ափը, քարտեզագրվել են Ֆիջիի շատ կղզիներ^[11]։ 1792 թվականին Ֆլինդերսը իր կյանքում առաջին անգամ տեսավ Ավստրալիայի ջրերը՝ վայրէջք կատարելով Թասմանիայի Ադվենչուր ծովածոցի ափին։

1793 թվականին Անգլիա վերադառնալուց հետո նա կրկին միացավ «Բելլերոֆոն» նավի անձնակազմին՝ մասնակցելով Ուեսանի ճակատամարտին՝ հեղափոխական պատերազմների ժամանակաշրջանի ծովային ճակատամարտին^[9]։

1795 թվականին Մեթյու Ֆլինդերսին առաջարկվեց Նավարկել դեպի Նոր Հարավային Ուելս «Ռելայենս» նավով, որը տեղափոխում էր գաղութի նոր նահանգապետ Ջոն Հանթերին։ Ֆլինդերսն իրեն ցույց տվեց որպես հիանալի նավիգատոր և քարտեզագրող, դարձավ Ավստրալիայի ռազմական բժիշկ և հետազոտող Ջորջ բասսի ընկերը։ Ժամանելով Պորտ Ջեքսոն՝ Ֆլինդերսը և բասսը կազմակերպեցին ինքնուրույն արշավախումբ Ավստրալիայի արևելյան ափի երկայնքով փոքրիկ «Թոմ-Թամ» նավով դեպի բոտանի ծոց և Ջորջես գետ։ 1796 թվականի հունվարին «Ռելայենս» նավը ուղղություն վերցրեց դեպի Նորֆոլք կղզի, բայց նույն թվականի մարտին վերադարձավ Սիդնեյ։ Ֆլինդերսը և բասսը մեկ այլ արշավախումբ կազմակերպեցին Սիդնեյից հարավ դեպի Իլավարրա լիճ^[8]։ Հետագայում Ֆլինդերսը, վերադառնալով «Ռելայենս» նավի վրա, գնաց Քեյփթաուն, որտեղ նա պետք է ձեռք բերեր փոքր անասուններ Սիդնեյի վերաբնակիչների համար։ Ավստրալիա վերադառնալուց հետո նավը վերանորոգման կարիք ուներ, ուստի ճանապարհորդը մնաց նավի վրա^[9]։

1798 թվականի փետրվարին 15 ամիս առաջ Ֆյուրնո կղզիների մոտ խորտակված նավից նավաստիներին որոնելու համար ուղարկվեց «Ֆրենսիս» առագաստանավը, որին ներկա էր նաև Մեթյու Ֆլինդերսը, բայց արդեն որպես լեյտենանտ։ Հինգ շաբաթվա ընթացքում ճանապարհորդը հայտնաբերեց Քենթ կղզիները և Բաբել կղզին, հետաքրքիր գրառումներ կատարեց տեղական թռչունների և կենդանիների մասին, հայտնաբերեց արևմտյան հոսանքը, ինչը, Ֆլինդերսի կարծիքով, վկայում էր մոտակայքում նեղուցի գոյության մասին։ Սակայն ժամանակային սահմանափակումները թույլ չեն տվել նրան շարունակել հետազոտությունները^[9]։ 1798 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Ֆլինդերսը նշանակվեց «Նորֆոլկ» նավի հրամանատար։ Բացելով Պորտ Դելրայմփլը (ներկայիս Լոնսեստոնը)՝ ճանապարհորդները նավարկեցին իրենց բացած բասս նեղուցով և շրջեցին Թասմանիա կղզում՝ վերադառնալով Սիդնեյ 1799 թվականի հունվարին։ Արշավախմբի ընթացքում Ֆլինդերսն առաջին անգամ ուսումնասիրել է Թասմանիայի ափերի մեծ մասը, կազմել է Թասմանիայի աբորիգենների նկարագրությունը։ Բասսի նեղուցի հայտնաբերումը, որն անվանվել է Ջորջ բասսի անունով, շատ կարևոր էր, քանի որ դրա գոյությունը զգալիորեն նվազեցնում էր Անգլիայից նավարկող նավերի ճանապարհորդության ժամանակը^[9]։ Քվինսլենդի հարավային ափի երկայնքով հաջորդ արշավախմբի ընթացքում որևէ խոշոր հայտնագործություն չի արվել, ուստի 1800 թվականի մարտին Մեթյու Ֆլինդերսը վերադարձավ Անգլիա։

Ֆլինդերսի աշխարհագրական հայտնագործությունները և արշավախմբերը գրավեցին ժամանակի շատ գիտնականների ուշադրությունը, առաջին հերթին սըր Ջոզեֆ Բենքսի, որին Ֆլինդերսը նվիրեց իր գիրքը՝ «Observations on the Coasts of Van Diemen’s Land, on Bass’s Strait, etc.»։ Կոմս Սպենսերի հետ իր կապերի շնորհիվ Բանկսին հաջողվել է ծովակալությանը համոզել Ավստրալիայի ափերին նոր արշավախումբ կազմակերպելու անհրաժեշտության մասին՝ մայրցամաքի ափերը քարտեզագրելու նպատակով^[12]։ Արդյունքում, 1801 թվականի հունվարի 25-ին Ֆլինդերսին հանձնարարվեց ղեկավարել «Ինվեստիգեյթոր» նավը, որը 1801 թվականի հուլիսի 18-ին ուղևորվեց Ավստրալիայի ափեր^[8]։ Ճանապարհորդությանը մասնակցել են նաև բնագետ Ռոբերտ Բրոունը, բուսաբան Ֆերդինանդ Բաուերը և նկարիչ Ուիլյամ Ուեսթոլը^[9]։ Քանի որ Ֆրանսիան և Անգլիան պատերազմի մեջ էին, Ֆրանսիայի իշխանությունները ճանապարհորդին տվեցին ֆրանսիական անձնագիր, որը նրան անձեռնմխելիություն էր տալիս։ 1801 թվականի ապրիլին, արշավախմբի նավարկությունից կարճ ժամանակ անց, Մեթյու Ֆլինդերսն ամուսնացավ Անն Չապելի հետ (անգլ.՝ Ann Chappelle)։ Ծովագնացը հույս ուներ իր կնոջը տանել իր հետ, բայց ծովակալությունը խանգարեց նրա ծրագրերին։ Այսպիսով, Աննը մնաց Անգլիայում^[13]։

Արշավախմբի ընթացքում, որը տևեց 1801-ից 1803 թվականներին, Ֆլինդերսը ուսումնասիրեց և քարտեզագրեց Ավստրալիայի հարավային ափերը, հայտնաբերեց Սպենսերի ծոցերը, Սենթ Վինսենթը, Յորքի թերակղզին և ափամերձ կղզիները, ներառյալ Կենգուրուները, որոնք հայտնաբերվել էին մի փոքր ավելի վաղ, անկախ նրանից, ֆրանսիական արշավախմբի կողմից։ Բոդենը 1802 թվականին ուսումնասիրեց Ավստրալիայի արևելյան և հյուսիսային ափերը, քարտեզագրեց մեծ արգելախութը և նկարահանեց Կարպենտարիա ծովածոցը։ Նույն ժամանակ նավի մեջ հայտնաբերվել է արտահոսք։ 1803 թվականի հունիսի 9-ին ճանապարհորդին հաջողվեց լողալ Սիդնեյ։ Սակայն նավը ճանաչվել է նավարկության համար ոչ պիտանի և մերժվել։

Արշավախումբը շարունակելու համար այլ նավ չգտնելով՝ Ֆլինդերսը ստիպված եղավ մեկնել Անգլիա՝ որպես «Պորփես» նավի ուղևոր։ Այնուամենայնիվ, 1803 թվականի օգոստոսի 17-ին նավը խորտակվեց Սիդնեյից մոտ 1100 կմ հյուսիս գտնվող Մեծ արգելախութում^[9]։ Այնուամենայնիվ, Ֆլինդերսին հաջողվեց գոյատևել և վերադարձավ Սիդնեյ։

Հետագայում ճանապարհորդը հրամանատարության տակ վերցրեց «Քամբերլենդ» նավակը, որը ճանապարհ ընկավ հոկտեմբերի 11-ին։ Ֆլինդերսը նավարկեց Տոռեսի նեղուցով և անցավ հարավ-արևմուտք դեպի Բարի Հույսի հրվանդան^[9]։ 1803 թվականի դեկտեմբերի 17-ին նավաստին ստիպված եղավ մտնել Մավրիկիոսի նավահանգիստներից մեկը, որն այդ ժամանակ ֆրանսիական գաղութ էր^[8]։ Այնուամենայնիվ, այդ տարվա մայիսին Անգլիայի և Ֆրանսիայի միջև նոր պատերազմ սկսվեց, ուստի Ֆլինդերսի կյանքը վտանգված էր։ Սկզբում ճանապարհորդը հույս ուներ իր ֆրանսիական անձնագրի վրա, որը նրան տրվել էր Ավստրալիա արշավախմբից առաջ, և նրա ճանապարհորդության գիտական բնույթն էր։ Բայց տեղի ֆրանսիացի նահանգապետ Շառլ Դեկանը կասկածով է վերաբերվել Ֆլինդերսին և ձերբակալել նրան։ Ճանապարհորդին հաջողվել է ազատվել միայն 1810 թվականի հունիսին բրիտանական նավատորմի կողմից կղզու հաջող շրջափակումից և Ֆրանսիայի դեմ չպատերազմելու խոստումից հետո։

1810 թվականի հոկտեմբերի 23-ին վերադառնալով Անգլիա՝ Ֆլինդերսն անմիջապես սկսեց գրել «A Voyage to Terra Australis» գիրքը, որը լույս տեսավ 1814 թվականի հուլիսի 18-ին^[9]։ Հաջորդ օրը ճանապարհորդը մահացավ^[8]։

Ֆլինդերսը դարձավ առաջին մարդը, ով իր ամսագրերում, ստեղծագործություններում սիստեմատիկորեն օգտագործեց «Ավստրալիա» անվանումը, և հենց նրա «A Voyage to Terra Australis» գրքի հրատարակումից հետո այն սկսեց պարբերաբար օգտագործվել^[9].

Ավստրալիայի մեծ թվով աշխարհագրական օբյեկտներ և վայրեր անվանվել են Ճանապարհորդի պատվին՝ Թասմանիայի ափերին գտնվող կղզի, Հնդկական օվկիանոսում գտնվող բանկ, մեծ արգելապատնեշի անցում և խութեր, Ավստրալիայում՝ լեռնաշղթա, գետ և քաղաք, ծովածոց և Ֆլինդերս Բեյ բնակավայր մայրցամաքի հարավ-արևմուտքում։ Հարավային Ավստրալիայի մայրաքաղաք Ադելաիդայում կապիտան Ֆլինդերսի անունով է կոչվում համալսարաններից մեկը։ Վիկտորիա նահանգի մայրաքաղաք Մելբուրնում Մեթյու Ֆլինդերսի հիշատակը հավերժացվում է երկաթուղային կայարանի և փողոցի, ինչպես նաև Մորնինգթոն թերակղզու բնական պարկի անվանումներում, որտեղից բացվում է գեղեցիկ տեսարան դեպի Հարավային օվկիանոս։

• Flinders Matthew A Voyage to Terra Australis. — L.: G. and W. Nicol, 1814. — Vol. 1. — 502 p.
• Flinders Matthew A Voyage to Terra Australis. — L.: G. and W. Nicol, 1814. — Vol. 2. — 613 p.
• «The Flingers papers». National Maritime Museum (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 29-ին.

• Малаховский К. В. Любовь и долг: История жизни капитана Мэтью Флиндерса. — М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1985. — 112 с. — (Рассказы о странах Востока). — Կաղապար:Число экз.
• Пестушко В. Австралия и Мэтью Флиндерс // Вокруг света. — С. 1—14.
• May, W. E. The man who named Australia(անգլ.) // Geographical^[en] : magazine. — L.: Royal Geographical Society, 1948. — В. 8. — Vol. 21. — P. 306—311. — ISSN 0016-741X.
• Scott Ernest^[en] The Life of Captain Matthew Flinders R.N.. — Sydney: Angus & Robertson^[en], 1914.

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեթյու Ֆլինդերս» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեթյու Ֆլինդերս» հոդվածին։