Յանինա

Միջին դարեր

«Լավ ամրացված քաղաքը», որ Հուստինիանոս Ա-ն կառուցել է անտիկ Էվրիոսի (Εύροια) բնակիչների համար, որոշ հետազոտողներ կապում են Յանինայի հետ^[3]։ Չկան հնագիտական գտածոներ, որոնք կհաստատեն այս տեսակետը^[4]։ Յանինայի մասին առաջին վկայությունը հայտնվել է 879 թվականին Նաֆպակտոսի առաջնորդարանի կիրարկմամբ^[5]։ Աննա Կոմնենեն Յանինան հիշատակել է երեք անգամ՝ չտալով, սակայն, ոչ մի պարզաբանում։

1082 թվականին քաղաքը ժամանակավորպես անցել է նորմաններին՝ Բոհեմունդի գլխավորությամբ։ 1204 թվականից հետո Վենետիկը հայտնել է Յանինայի նկատմամբ իր իրավունքների մասին, սակայն քաղաքի նկատմամբ վերահսկողությունն անցել է Էպիրոսի բռնապետությանը, իսկ 1225 թվականին կազմավորվել է Յանինա թեմը։ 1259 թվականին ՝ Պելագոնիայի ճակատամարտից հետո, այն գրավվել է նիկեյական զորքերի կողմից, սակայն դեռևս տևական ժամանակ մնացել է Էպիրոսի տիրապետության տակ։ 1318 թվականին այն գրավվել է Բյուզանդիայի կողմից, ինչից հետո քաղաքի կարգավիճակը բարձրացվել է մետրոպոլիտի կարգավիճակի^[6]։

1319 թվականի փետրվարին բյուզանդական կայսր Անդրոնիկոս II Ավագը հրատարակել է «Ոսկե բուլլա», որտեղ թվարկվել են Յանինայի բնակիչների արտոնությունները, որոնցով հաստավում էր քաղաքական ավանդույթների ու կալվածքների անձեռնմխելիությունը։ «Ոսկե բուլլան» առանձնահատուկ փաստաթուղթ է, որը հաստատում է քաղաքի անկապտելի իրավունքները։

1348 թվականին մոտ Յանինան հայտնվել է Սերբիայի թագավորության հիմնադիր Ստեֆան Ուրոշ IV Դուշանի տիրապետության տակ, իսկ 1355 թվականին անցել է Սիմեոն Դուշանին։

1366-1367 թվականներից սկսած՝ Յանինան կառավարել է Ֆոմա Պրելյուբովիչը, որի դաժան տիրակալության մասին պատմում են Յանինայի տարեգրությունները։ Ալբանացիների դեմ պայքարում Պրելյուբովիչը 1380 թվականին օգնության է դիմել թուրքերին։ Սակայն քաղաքացիները, որ սարսափած էին ալբանացիների հարձակումներից, Կառլո I Տոկոյին ընդունել են իրենց տիրակալ, և վերջինս իր ամառային նստավայր է դարձրել այն։ Նրա մահից հետո՝ 1430 թվականին, Յանինան հանձնվել է թուրքերին։

1611 թվականին ապստամբ հույները՝ հոգևորական Դիոնիսոս Փիլիսոփայի գլխավորությամբ, քաղաքն ազատագրել են թուրքերից, սակայն ապստամբությունը ճնշվել է։ Ներկայումս քարանձավի մոտ, որտեղ տանջանքի են ենթարկել Դիոնիսոսին, նրա պատվին կանգնեցված է կոթող։

19-20-րդ դարեր

1788 թվականին քաղաքը դարձել է սուլթանի վասալ Ալի փաշայի նստավայրը, որն անջատողական ծրագրեր էր մշակում և իր կյանքի վերջում կապ էր պահում հույն էթերականների հետ։ Ալի փաշայի կոլորիտային կերպարը և այդ ժամանակաշրջանի Յանինան հիշատակվում է Ալեքսանդր Դյումայի «Կոմս Մոնտե-Քրիստո» վեպում։ 1821 թվականին Հունաստանի անկախության պատերազմի հետ սուլթանական զորքերը պաշարել են Ալի փաշային, որտեղ էլ գլխատել են։

1913 թվականին Առաջին Բալկանյան պատերազմի ժամանակ քաղաքի մատույցներում մղված համառ պայքարի արդյունքում Յանինան ազատագրվել է հունական բանակի զորքերի կողմից և կրկին դարձել հունական։ Վճռական ճակատամարտը կայացել է փետրվարի 19-ին։ Բիզանի ամրոցի անկումից հետո արդեն վճռվել է Յանինայի ճակատագիրը։ Փետրվարի 21-ին Մահմեդ Եսատ փաշան բանագնաց է ուղարկել քաղաքը հանձնելու առաջարկով։ Յանինայում հուներին է հանձնվել 25,000 մարդ։ Փետրվարի 22-ին այստեղ հանդիսավոր ձևով մուտք է գործել Հունաստանի Կոնստանտինոս I արքան^[7]։

1944 թվականի օկուպացման ժամանակ հրեական համայնքը տեղափոխվել է մահվան ճամբարներ։

Յանինայի ամրոցը գտնվում է քաղաքի արևելյան մասում՝ մի թերակղզում, որը ողողվում է Յանինա լճի ջրերով^[4]։

1082 թվականին քաղաքը գրավել է Բոհեմունդ I-ը և այն ամրացրել։ Այս ժամանակաշրջանից պահպանվել են ամրոցի արևելյան պաշտպանական շինությունը, որը կոչվում է «Իչ կալե» (թուրքերեն՝ İç Kale, բառացի՝ ներքին աշտարակ), բոլորակ աշտարակը, որ հայտնի է «Բոհեմունդի աշտարակ» անունով և արևելյան մասում համանման մի աշտարակի հիմքը^[4][8][9]։

Ամրոցի հյուսիսարևելյան շինությունում, որ հայտնի է «Էպանո գուլաս» (επάνω γουλάς) անունով, գտնվել են բյուզանդացի տիրակալի նստավայրը և Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի վանքը^[4]։

1204 թվականին Յանինա են փախել Կոստանդնուպոլսի բնակիչները, որը գրավել էին Խաչակրաց չորրորդ արշավանքի ասպետները։ Միքայել I Կոմնին Դուկի կառավարման շրջանում (1205-1215) ընդարձակվել են ինչպես քաղաքային, այնպես էլ նաև հյուսիսարևելյան ամրոցի պատերը^[4]։

Ֆոմա Պրելյուբովիչի կառավարման շրջանում (1366-1384) ավելացվել են պաշտպանական լրացուցիչ շինություններ, որոնցից է Ֆոմայի աշտարակը^[4]։

15-րդ դարում, երբ Յանինան նվաճել են թուրքերը, եկեղեցու տեղում մզկիթ է կառուցվել^[4]։

1618 թվականին ամրոցի հյուսիսարևելյան ամրությունում Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի վանքի փոխարեն կառուցվել է Ասլան փաշայի մզկիթը^[10]։ Այստեղ են գտնվում 17-րդ դարի սկզբին կառուցված թյուրբեն, 17-րդ դարի կեսերի մեդրեսեն^[4][10]։ Հարևանությամբ գտնվում է 13-րդ դարի բյուզանդական բաղնիք, 17-րդ դարասկզբի համամ ու օսմանյան շրջանի գրադարան^[4]։

Ամրոցը վերակառուցվել ու ամրացվել է Ալի փաշայի կառավարման շրջանում (1788-1822)։ 1788 թվականին Ալի փաշան Իչ կալեում կառուցել է իր նստավայրը^[4]։ 1795 նա կառուցել է Ֆետիխիե մզկիթը, իսկ 1815-1820 թվականներին հյուսիսարևելյան ամրության մոտ զորանոց՝ Սուֆարի Սարայ (Σουφαρί Σαράι), որտեղ ներկայումս գործում է պետական արխիվի մի ճյուղը՝ Էպիրոսի պատմական արխիվը (Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου)^[11]։ Իչ կալեում է գտնվում Ալի փաշայի գերեզմանը, իսկ նրա նստավայրը քանդվել է 1870 թվականին^[4]։

1918 թվականին Իչ կալեում կառուցվել է կառուցվել է եկեղեցի։

1933 թվականին ամրոցի հյուսիսարևելյան հատվածում է տեղակայվել Քաղաքային թանգարանը (Δημοτικό Μουσείο)։ 1913 թվականին Իչ կալեում է գտնվում ռազմական հոսպիտալը, իսկ 1995 թվականից՝ Յանիանայի բյուզանդական թանգարանը (Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων)^[4][10]։

1828 թվականին հիմնադրվել է Զոսիմասի դպրոցը։

1964 թվականին այստեղ բացվել է Սալոնիկի Արիստոտելի համալսարանի մասնաճյուղը, որի բազայի վրա էլ 1970 թվականին հիմնադրվել է Յանինայի համալսարանը (հուն․՝ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων)։ Թանգարանի մասնաշենքը գտնվում է Յանինայից 6 կմ հարավ՝ Դուրուտիսում։ Այն կոչվում է Գեորգիոս Դուրուտիսի անունը, ում պատկանել է Սուրբ Գեորգի Պերիստերասի եկեղեցու հարակից տարածքը^[12]։

Յանինայում գործում է Էպիրոսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի մասնաճյուղը (հուն․՝ Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου), որի կենտրոնն Արտա քաղաքում է։

Յանինայի պատվին է կոչվել (383) Յանինա աստերոիդը։

Հունաստանի առաջնությունում քաղաքը ներկայացնում է «ՊԱՍ» ֆուտբոլային ակումբը։

• 
  Յանինայի ամրոցի գլխավոր մուտք
• 
  Rule (Orismos) of Sinan Pasa (հոկտեմբերի 9, 1430), հունարենով փաստաթուղթ, որ վկայում է քաղաքացիների արտոնությունների մասին։
• 
  Զոսիմասի դպրոց (XIX դար)
• 
  Զոիս Կապլանիս (Ζώης Καπλάνης, 1736—1806)
• 
  Յանինայի կենտրոնական հրապարակ (1932)
• 
  Проспект Додонис (Λεωφόρος Δωδώνης) (1940-х или 1950-х гг.)
• 
  Կինն արտասվում է հրեաների վտարման ժամանակ։
• 
  Յանինա կղզի
• 
  Մզկիթ
• 
  Ամրոցի հարևան փողոց
• 
  Յանինայի ժամ-աշտարակ
• 
  Ռատուշա
• 
  Յանինայի գեղարվեստական պատկերասրահ

• Վիքիճամփորդն ունի Ioanninaին առնչվող զբոսաշրջային տեղեկատվություն։

  • Պաշտոնական կայք (հուն.)
  • Յանինայի նորություններ և իրադարձություններ
  • "Here Their Stories Will Be Told..." The Valley of the Communities at Yad Vashem, Ioannina Արխիվացված 2021-11-25 Wayback Machine, at Yad Vashem website.

  Գրականություն

  Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յանինա» հոդվածին։