Նարմադա (գետ)
Նարմադա[1][2][3], Նարբադա[2] (հինդի՝ नर्मदा), Հնդկաստանի Հինդուստան թերակղզու գետ[4]։ Հոսում է Կենտրոնական Հնդկաստանով և, հասնելով Խամբատի ծոց, թափվում է Արաբական ծովի մեջ։ Գետի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 1312 կմ, իսկ աազանը՝ 98 796 կմ2[5]։
| Նարմադա | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գետ |
| Մայրցամաք | Ասիա |
| Երկիր |  Հնդկաստան |
| Վարչատարածք | Մահարաշտրա, Մադհյա Պրադեշ և Գուջարաթ |
| Երկարություն | 1315 ± 1 կմ |
| Գետաբերան | Արաբական ծով և Gulf of Khambhat? |
| Ակունք | Amarkantak? |
| Հոսող հոսքեր | Tawa River? |
| Ավազանի տարածք | 100 000 կմ² |
| Ջրի ծախս | 1218 մ³/վ |
| Ջրի մարմիններ | Bargi Dam Reservoir? |
 | |
 | |
Նարմադայի ակունքը գտնվում է Մադհյա Պրադեշ նահանգի հյոսիսում՝ Ամարկանտակ քաղաքում։ Ակունքի մոտ կառուցվել է Նարմադա Կունդ տաճարը։ Այն համարվում է Հնդկաստանի 5-րդ ամենաերկար գետը և ամենամեծը, որը հոսում է դեպի արևմուտք։ Գետը հուսում է Մադհյա Պրադեծ և Գուջարաթ նահանգներով։ Առաջին 320 կմ-ի ընթացքում այն ոլորվում է Բաղելխանդ սարահարթի բլուրների միջև, որոնք կազմում են Սաթպուրա լեռների ստորոտները։ Ջաբալպուրայի մոտ այն հոսում է գեղեցիկ մարմարե ժայռերի միջով, հետո հարավ-արևմտյան հատվածում անցնում է Վինդհյա և Սատպուրա լեռների միջև իջվածքով։ Նարմադայի դելտան սկսվում է ափից 20 կմ խորության վրա և գտնվում է Խամբատի ծոցի Սուրատա քաղաքից հյուսիս (Գուջարաթ նահանգ)։
Նարմադա գետի ավազանը ընդգրկում է Սատպուրա լեռնային համակարգի հյուսիսային հատվածները, սակայն չի ներառում Վինդհյա սարահարթը, որի ջրերը հոսում են Գանգես և Ջամնա գետերի մեջ։ Վինդհյա սարահարթի հետ միասին Նարմադան յուրահատուկ սահման է ձևավորում հյուսիսային Հնդկաստանի, հատկապես Գանգեսի հովտի և հարավային Հնդկաստանի (Դեկան) միջև։ Գետն օգտագործվում է ոչ միայն հարակից տարածքների ոռոգման համար, այլ նաև նավագնացության համար։ Անձրևների սեզոնի ընթացքում գետի որոշակի հատվածներում կարող են նավարկել նույնիսկ մեծ նավեր։
Նարմադան համարվում է հինդուիզմի սուրբ գետերից մեկը։ Այդ պատճառով նրա ամբողջ երկայնքով տեղակայված են բազմաթիվ ուխտատեղեր, օրինակ՝ Մադհյա Պրադեշ նահանգի Մահեշվար քաղաքը։ Հատկապես պատվավոր ուխտագնացություն է համարվում գետի մի ափով ակունքից դեպի գետաբերանբերան, իսկ մյուս ափով՝ գետաբերանից դեպի ակունքճամփորդությունը։ Նման ուխտագնացությունը կարող է տևել մինչև 2 տարի։
Գետի ստորին հոսանքում 1961 թվականից կառուցվել է պատնեշ՝ 1450 մեգավատ հզորությամբ հիդրոէլեկտրակայանով, որը պատկանում է Սարդար Սարովար ոռոգման ծրագրին, ինչը բազմաթիվ վեճերի տեղիք է տալիս։ Այս նախագծի հակառակորդները ձևավորոցին բնապահպանական շարժում Նարմադա-Բաչաո-Անդոլան («Փրկի՛ր Նարմադան»), որը գլխավորում էր Մեդհա Պատկարը։ Հնդիկ գրող Արունդատի Ռոյը նույնպես հանդես եկավ որպես այս նախագծի հակառակորդ։ 1999 թվականին շարժման պահանջները մերժվեցին Գերագույն դատարանի որոշմամբ։
Գետի վրա են գտնվում նաև Վարանասի գհաթերից հետո ամենահայտնիները։
Նարմադայի հովտի կենտրոնում՝ Խոշանգաբադից 40 կմ հյուսիս-արևելք, գտնվում է Նարմադա վայրը[6], որտեղ հայտնաբերվել է Homo erectus (Hathnora 1, Narmada Skull Cap) գանգը[7], որը նման է նաև Homo helmei-ին[8] և պիգմեոիդի անրակի ոսկորին, որն ապրել է 700-200 հազար տարի առաջ[9][10]։
Հնեաբան Քրիս Սթրինգերը ենթադրել է, որ Narmada Skull Cap-ի բրածոները պատկանոմ են դենիսովյան մարդուն[11]։
Լեմենտի ձևակերպման մեջ (Մաաստրիխյան փուլ) դինոզավրի ձվի 256 բրածո է հայտնաբերվել 92 ձվաադրումներում, այդ թվում՝ տիտանոզավրիդի ձու՝ ձվաբջջի մեջ ovum-in-ovo (ձու ձվի մեջ) պաթոլոգիայով, որը նախկինում հայտնի էր միայն թռչունների մոտ[12]։