Ռուտենիա

«Ռուտենիա» բառը առաջացել է որպես Լատինական տարածաշրջանի նշում, որի ժողովուրդը սկզբում իրեն անվանում էր ռուս։ Միջնադարում անգլերեն և այլ արևմտաեվրոպական լեզուներով գրողները այս տերմինը կիրառել են Արևելյան սլավոններով բնակեցված հողերի համար^[3][4]։ Ռուսաստանը կոչվում էր Մեծ Ռուտենիա և Սպիտակ Ռուտենիա մինչև 17-րդ դարի վերջը^[5]։ «Ռուտենիան» հայտնվում է 1520 տարի Լատինական տրակտատում, ինշպես նաև Յոհան Բոեմուսի բոլոր ժողովուրդների սովորույթները, օրենքները և ծեսերը, ով խոսել է հոլանդերեն առավել շատ հայտնի գրողների կոլեկտիվում։ Բոեմուսը պատմում է Ռուտենիայի վերևում գտնվող՝ Բալթիկ ծովից մինչև Կասպից ծով և Դոն գետից մինչև Հյուսիսային օվկիանոս ձգվող երկրի մասին։ Դա մեղրամոմի աղբյուրն է, նրան մոտ անտառներում շատ կենդանիներ կան, որոնք ապրումար են իրենց արժեքավոր մորթով, և մոսկվայի քաղաքը՝ «Մոսկվա», որը կոչվում է մոսկվայի գետի պատվին,այն ունի 14 մղոն շրջապատ^[6][7]։ Դանիացի դիվանագետ Յակոբ Ուլֆելդտ, ով Ռուսաստան մեկնել է 1578 թվականին՝ թագավոր Իվան 4-ի հետ հանդիպելու համար, հետմահու հրապարակվել նրա հուշերը^[8] «Ճանապարհորդություն դեպի Ռոտենիա»^[9]։

11-րդ դարով թվագրվող եվրոպական ձեռագրերում,Ռուտենիան օգտագործվել է Ռուսիան (սովորաբար այն կոչվում է Կիևյան Ռուսիա) նկարագրելու համար։ Այս տերմինը օգտագործվել է նաև Ռյուգեն կղզու սլավոններին նշելու համար^[10], կամ այլ Բալթյան սլավոններ, որոնց դեռ 12-րդ դարում տարեգիրները պատկերել են վայրագ ծովահեն հեթանոսներ, թեև Կիևյան Ռուսիան վաղուց արդեն ընդունել է քրիստոնեությունը^[11]։ Եվպրաքսիան՝ Ռոտենորում Վեսելվոլդի դուստրը, 1089 թվականին ամուսնացել է Սուրբ Հռոմեական կայսրության Հենրի 4-րդ կայսրի հետ^[12]։ Ռուտենիայի հիմնական մասի Մոնղոլական ավերիչ օկուպացիայից հետո, արևմտյան իշխանական ուժերը ընդգրկվել էին Լիտվայի և Լեհաստանի իշխանության կազմում, այնուհետեւ, Ռիչ Պոսպոլիտաի։ Ռուսիայի մի փոքր մասը (այժմ հիմնականում մի մասը Անդրկարպատյան մարզում), 11-րդ դարում ենթարկվել է Հունգարական թագավորությանը ^[13]։

15-րդ դարում Մոսկվայի իշխանապետությունը սահմանել է իր ինքնիշխանությունը զգալի մասը հին ռուսական տարածքում, այդ թվում,Նովգորոդում և Պսկովում, և սկսեց պայքարել Լիտվայի մնացած ռուսական հողերի համար^[14][15]։ 1547 թվականին Մոսկվայի իշխանությունն ընդունեց Մոսկվայի Մեծ իշխանության և ողջ Ռուսաստանի Թագավորության տիտղոսը և հայտարարեց իր ինքնիշխանության մասին «ամբողջ Ռուսաստանը» ակտերը, որոնք չճանաչվեցին հարևան Լեհաստանի կողմից^[16]։ Մոսկվայի բնակչությունը Արևելյան ուղղափառ էր և գերադասում էին օգտագործել հունակա «Ռոսիա» թարգմանությունը^[17] փոխարենը Լատինական «Ռուտենիա»-ի։ 14-րդ դարում Հին Ռուսիայի հարավային տարածքները, ներառյալ Գալիցիաից Վալինյա և Կիևի իշխանությունները, ընդգրկվել են Լիտվայի Մեծ իշխանության կազմում, որը 1384 թվականին միավորվել է Լեհաստանի հետ և ձևավորել Լեհ-Լիտվական համագործակցությունը։Քանի որ նրանք օգտագործում էին Լատինական այբուբեն, այլ ոչ թե Կիրիլյան, նրանք սովորաբար նշված էին Լատինական Ռուտենիաում։ Այս ժամանակահատվածում լատիներեն, անգլերեն և այլ լեզուներով օգտագործվել են նաև այլ տարբերակներ։ Միաժամանակ, Գալիցիա-Վալինի վոյեվոդության տարածքում ստեղծվել է Ռուտենիական վոյեվոդություն, որը գոյություն է ունեցել մինչև 18-րդ դարը։Այս հարավային տարածքները ունեն լեհերեն համապատասխան անուններ։

• Գալիցիակո-Վալինի Ռուսիա կամ Գալիցիակո-Վալինի իշխանությունը
• Ռուս Գալիցկայա-Գալիցիա-Գալիցիա-Վալին կամ Գալիցիա-Վալինի Թագավորությունը
• Ռուս Բյալա-Սպիտակ Ռուտենիա, Սպիտակ Ռուսաստան կամ Բելառուս
• Ռուս Չարնա-Սև Ռուտենիա, Ժամանակակից Բելառուսի մի մասը
• Ռուս Չեռովնա-Կարմիր Ռուտենիա (Գալիցիա), Արևմտյան Ուկրաինան և Հարավարևելյան Լեհաստանը
• Ռուս Պոդկառպարկա-Ռուսիա

Ռուսական թագավորությունը պաշտոնապես անվանվել է Մոսկվայի Մեծ դքսություն, մինչև 1547 տարի, և Իվան III (1440-1505) կոչվում է «ամբողջ Ռուսաստանի մեծ թագավոր»^[18]։

Ուկրաինա

Ռուսիա տերմինի օգտագործումը Հին Ռուսաստանի հողերում պահպանվել է ավելի երկար, քան ուկրաինացիների կողմից Ուկրաինայի համար օգտագործվող անունը։ Երբ ավստրիական միապետությունը վասալային Գալիցիա-Լոդոմերիա պետությունը դարձրել է նահանգ 1772 թվականին, գաբսբուրգյան պաշտոնյաները հասկացան, որ տեղի Արևելյան սլավոնական ժողովուրդները տարբերվում էին ինչպես լեհերից, այնպես էլ ռուսներից և դեռևս իրենց անվանում էին Ռուսիա։ Դա այնքան ժամանակ, մինչև կայսրությունը անկում ապրեց 1918 թվականին։

1880 թվականներից մինչև 20-րդ դարի առաջին տասնամյակը ուկրաիներեն էթնոնիմի ժողովրդականությունը տարածվել է, և Ուկրաինա տերմինը սկսել է օգտագործվել փոքր Ռուսիային կայսրության ուկրաինական բնակչության շրջանում։ Ժամանակի ընթացքում ռուս տերմինը սկսեց կիրառվել միայն ժամանակակից Ուկրաինայի արևմտյան մասերում (Գալիցիա / Գալիչ, Կարպատյան Մալոռոսիա), որտեղ ուկրաինական ազգայնականությունը, որը ջերմորեն աջակցվում էր ավստրո-հունգարական իշխանությունների կողմից, մրցում էր Գալիցկայա Ռուսոֆիլիայի հետ^[19]։ 20-րդ դարի սկզբին «Ուկրաինա» տերմինը հիմնականում փոխարինել է Մալոռոսիային այդ հողերում, իսկ 1920 թվականների կեսերին և Հյուսիսային Ամերիկայի Ուկրաինական սփյուռքում էլ։

Ռուսինը (Ռուսինովը) Լեհաստանում (ինչպես նաև Չեխոսլովակիայում) ռուս բնակչության պաշտոնական ինքնավերլուծությունն էր։ Մինչև 1939 թվականը շատ ռուսների և լեհերի համար ուկրաինացի բառը նշանակում էր Ազգայնական շարժման մեջ ներգրավված կամ նրա բարեկամը^[20]։

Ռուսաստան

Տես նաև՝ Ռուսիա անվանում Ռուսիայից մինչև ՌուսաստանՌուսները, հնագույն Ռուսաստանի բազմաթիվ մշակութային ժառանգները պահպանում են իրենց էթնիկ պատկանելության անունը (ռուսերեն),մինչ անունը իրենց պետության,Ռուսիան աստիճանաբար փոխարինվեց հունական «Ռոսիա» թարգմանությամբ։ Ռուսական բնակչությունը գերիշխում էր նախկին Մոսկվայի, Մեծ դքսություն Սմոլենսկի, Նովգորոդի Հանրապետության և Պսկովի Հանրապետության տարածքներում, նրանք նաև կազմում են զգալի փոքրամասնություն Ուկրաինայում և Բելառուսում։

Ժամանակակից Ռուտենիա

1918 թվականից հետո Ռուտենիայի անունը տարածվել է մինչև Կարպատյան լեռներից հարավ ընկած շրջան՝ Հունգարական Թագավորության կազմում, կոչվում էր Կարպատյան Ռուտենիա և բնակեցված է Կարպատո-Ռուտենիան, կոչվում էին Արևելյան Սլավոնական լեռնեցիներ։ Որոշակի ժամանակ Գալիցիա Ռուտենիացիները իրենց ուկրաինացիներ էին համարում։ Կարպատո-Ռուտենիացիները վերջին արևելասլվոնական ժողովուրդն էին, ովքեր պահպանեցին հնագույն պատմական անվանումը (Ռուտեն-Սլավոնական ռուսինների Լատինական ձևը)։ Այսօր «Ռուսին» եզրույթն օգտագործվում է ռուսինների էթնիկ պատկանելության և լեզվի նկարագրության համար, ովքեր ստիպված չեն ընդուվել Ուկրաինայի ազգային ինքնությունը։

Կարպատյան Ռուսիան ընդգրկվել է Հունգարական Թագավորության կազմում Մ.թ.ա․ 1000-ին։ 1919 թվականին այն ներառվել է Չեխոսլովակիայի անվանական ինքնավարության ժամանակավոր պետությունում, որպես Պոտկարպատսյան Ռուսիա։ Այդ ժամանակից ի վեր ռուս ժողովուրդը բաժանվել է երեք կողմնորոշման․ Ռուսատյացները՝ ովքեր Ռուտենիայում տեսել են ռուս ազգի մի մասը, Ուկրաինայի բնակիչներ՝ ովքեր,ինչպես և իրենց Գալիցկայա գործընկերները, ռուսներին համարում էին ուկրաինական ազգի մաս, և Ռուսինոֆիլները՝ որոնք պնդում էին, որ Կարպատո ռուսանիացիները առանձին ազգ են, և ովքեր ցանկանում էին զարգացնել մայրենի ռուսերենն ու մշակույթը^[21]։

1939 թվականի մարտի 15-ին Կարպատոռուտենիայի ուկրաինացի նախագահ՝ Ավգուստին Վոլոշինը, հռչակեց Կարպատո-Ուկրաինա անկախությունը։ Նույն օրը հունգարական թագավորական բանակի կանոնավոր զորքերը գրավեցին և բռնակցեցին այդ տարածաշրջանը։ 1944 թվականին Խորհրդային բանակը բռնազավթեց այդ տարածքը, իսկ 1945 թվականին նա միացավ Ուկրաինական ԽՍՀ-ին։ Ռուսները ԽՍՀՄ-ում պաշտոնապես ճանաչված էթնիկ խումբ չէին, քանի որ խորհրդային կառավարությունը նրանց ուկրաինացիներ էր համարում։

Այսօր Ուկրաինայի կառավարությունը և որոշ ժամանակակից ուկրաինական քաղաքական գործիչներ պնդում են, որ ռուսներն ուկրաինական ազգի մի մասն են կազմում։ Ուկրաինայի Անդրկարպատյան մարզի բնակչության մի մասն իրեց ռուս է համարում, այնուամենայնիվ, նրանք նախկինի պես ուկրաինական ազգային ինքնության մի մասն են կազմում։Ռուս փոքրամասնությունը մնաց երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Արևելյան Չեխոսլովակիայում (այժմ Սլովակիա)։ Քննադատների կարծիքով՝ ռուտներն արագ սլովակիացի են դարձել^[22]։ 1995 թվականին ռուտերենը ստանդարտացված է եղել^[23]։

Բալթիկ գերմանական բնագետ և քիմիկոս Կարլ Էռնստ Կլաուսը, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի անդամ, ծնվել է 1796 թվականին Դորպատում (Տարտու), այնուհետև Ռուսաստանի կայսրության Լիֆլյանդի նահանգում, այժմ Էստոնիայում։ 1844 թվականին նա հայտնաբերել է Ուրալի լեռներում հայտնաբերված պլատինի հանքաքարից ռուտենիի տարրը և անվանել Լատինական Ռուտենիայի անունով^[24]։

• Ruthenian (disambiguation)
• Ruthenian nobility
• Lemkos

• Herbermann, Charles, ed. (1913). «Ruthenians» . Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
• Why is the "Russia" White? Արխիվացված 2012-09-13 archive.today - a book review of Ales Biely's Chronicle of Ruthenia Alba
• "Ruthenia – Spearhead Toward the West", by Senator Charles J. Hokky, Former Member of the Czechoslovakian Parliament (Book representing a Hungarian nationalist position)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռուտենիա» հոդվածին։